شماره 26 دوفصلنامه علمی - پژوهشی «پژوهشنامه عرفان» منتشر شد
بیست و ششمین دوفصلنامه علمی - پژوهشی «پژوهشنامه عرفان» با 12 مقاله منتشر شد.
به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، بیست و ششمین دوفصلنامه علمی - پژوهشی «پژوهشنامه عرفان» به صاحب امتیازی انجمن علمی عرفان اسلامی ایران با مدیرمسئولی فاطمه طباطبایی و سردبیری قاسم کاکائی منتشر شد.
این مجله در 12 مقاله منتشر شده و عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات به شرح زیر است:
بررسی عنصر خیال در مثنوی مولانا از منظر شناختی
سمیه تصدیقی
چکیده: نظریه استعاره‌های شناختی یا مفهومی اولین بار توسط لیکاف و جانسون در کتاب استعاره‌هایی که با آن زندگی می کنیم، مطرح شد. طبق نظر ایشان، استعاره دیگر تنها عنصری بلاغی و مختص زبان شعر نبود، بلکه ایشان معتقد بودند که زیربنای تفکر انسان، استعاری است. گرچه ابتدا استعاره‌های شناختی در زبان روزمره بررسی شد، اما با توجه به انتزاعی بودن زبان عرفان، آرام آرام جای خود را در مطالعات عرفانی باز کرد. مثنوی مولانا یکی از بزرگ‌ترین کتب منظوم عرفانی است که بررسی شناختی مفاهیم انتزاعی در آن جایگاه ویژه‌ای دارد. یکی از این مفاهیم خیال است. این پژوهش به دنبال بررسی شناختی عنصر خیال در مثنوی مولانا با رویکرد توصیفی- تحلیلی است. در ابتدا، گزارشی از انواع استعاره‌های شناختی با محوریت خیال در مثنوی ارائه شده و سپس نگارنده این استعاره‌ها را از منظر شناختی تحلیل نموده است. بررسی عنصر خیال در قالب شناختی در مثنوی مولانا نشان میدهد که وی به منظور ملموس کردن این مفهوم انتزاعی، قلمروهای مبدا حسی یا عینی را برای آن انتخاب کرده است. از بین استعاره‌هایی که مولانا با محوریت خیال در مثنوی به کار برده است، «خیال مظروف است» و «خیال حیات‌مند است» بیشترین بسامد را دارند و پس از آن «خیال تصویر/عکس است» و «خیال دام است» در مرتبه بعد قرار می‌گیرند که منعکس‌کننده نگاه مولانا به خیال می‌باشند.
بررسی کنش های گفتاری در کشف المحجوب هجویری با تکیه بر نظریه سرل
رقیه صدرایی
چکیده: کشفالمحجوب ازقدیمیترین ومهم ترین متون نثرعرفانی قرن پنجم است؛ به همین دلیل از زوایای مختلف موردتوجه محققان ادبی به ویژه عرفان پژوهان بوده وموردتحلیل و کنکاش بانگاه کلاسیک به شرح و تفسیر متن آن پرداختهاند. دراین مقاله، بارویکردی نووبراساس نظریهی کنشگفتاری جان راجرز سرل و طبقه بندی پنجگانه او از کنش های گفتاری و نمونه برداری سیستماتیک پارهگفتارهای کشفالمحجوب ، تحلیل شده است که یکی از مبانی ایجاد ارتباط کلامی و از مباحث مهم زبان شناسی وتحلیل گفتمان به شمار میرود. این نظریه با تکیه بر کنشهای گفتاری ساختار متن را با توجه به موقعیت اجتماعی افراد تحلیل میکند از دیدگاه سرل هر شخص هنگام سخن گفتن فعلی را انجام میدهد و مخاطب با توجه به بافت آن را درک میکند. ومقصود از فعل (کنش) گفتاری به معنای خاص ان کاری است که گوینده ضمن سخن انجام می دهد. این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی کنشهای گفتاری در متن کشف المحجوب را واکاوی میکند. نتایج بدست آمده نشان میدهد کنشهای گفتاری اظهاری بیشترین بسامد را داردکه بانگاه تازه ی هجویری تازمان وی، باورهای تصوف خویش که تلفیقی ازطریقت وشریعت است و بیشترباتوجیهات قرآن وحدیث و مشایخ وعرفای قبل وهم دوره ی خود اظهارمی شود.
سویۀ استعلایی پرستش در عرفان اسلامی با نیم نگاهی به ادیان دیگر
صدیقه علیپور، عنایت الله شریف پور
چکیده: پرستش امری انسانی است که از آغاز خلقت تا کنون روح انسان را به سمت یک نقطۀ متمرکز (خدا) سمت و سوق بخشیده است. ادیان مختلف با وجود اختلافات ظاهری در نیت مندی گرایشات دینی و ظهور عملکردیشان در ارائۀ مناسک عبادی، همه و همه به امر پرستش، گرایش داشته اند؛ همچنین در مسیر استعلای روج انسانی که همانا مایۀ رهایی و رستگاری است، پویا بوده اند.
یکی از دیدگاههای مهم قابل تحلیل در این زمینه، دیدگاه عرفانی است که تقریباً در ادیان مختلف، پرستش را به گونۀ معرفت درونی از طریق رابطۀ عاطفی انسان با خدا، تبیین می نماید.
این مقاله می کوشد تا ابتدا به اثبات گرایش فطری همۀ ادیان به یکتاپرستی و استعلا، با توجه به منابع مکتوب عرفان اسلامی و استناد به آیات قرآنی و نگرش های ادیان دیگر بپردازد. سپس مفهوم گرایش عقلانی دینی و امر پرستش را در میان ادیان مختلف و عرفان اسلامی بررسی کرده و گونه های ظهور عملکردی آنها را بیان نماید. در نهایت به بررسی سویه های استدلالی فعل پرستش که اساساً از بُعد عاطفی انسان نشأت گرفته است، می پردازد.
تبارشناسی و گونه های مختلف نظریه قوس صعود و نزول در عرفان اسلامی
لیلا ثابت قدم، علی اصغر محمد زاده
چکیده: قوس صعود و نزول از نظریههای پایه در عرفان اسلامی است. این نظریه به تبیین نظام هستی و ارتباط آن با وجود حضرت حق (خداوند) میپردازد و موجودات عالم را در دو قوس نزول و صعود در نظر میگیرد که از یگانه وجود حقیقی نشأت گرفته و به صورت دایرهوار به آن بازمیگردند. مقاله پیشرو در صدد است با بهرهگیری از روش پژوهشی تاریخی و نقلی به وجه اشتراکات و تمایزات تبیینهای مختلف این نظریه در کلمات عرفا دست پیدا کند. در نهایت تلاش بر یافتن ریشههای تاریخی و عقیدتی موجد این نظریه در عرفان اسلامی است. از جمله سه عامل در ایجاد این نظریه تأثیرگذار تشخیص داده میشوند که عبارتند از: عقبه فلسفی بحث از فرایند خلقت؛ پذیرش نظریه وحدت وجود و گرایش به کمال و سیر و سلوک در عرفان.
مفاهیم و مؤلفه های سماع مولویان در پوئم سمفونیک مولوی، اثر هوشنگ کامکار
حمید عسکری رابری، محمدحسین قاسمی قزلجه
چکیده: مولانا جلال الدین محمد بلخی یکی از حلقه‌های مهم پیوند بین جریان «عرفان ایرانی- اسلامی» با موسیقی بوده است؛ حلقه‌ای که بیش از هرچیز در سنت‌های سماع تجلی یافته است. پژوهش حاضر ویژگی‌های موسیقی عرفانی را برشمرده و رابطه بین مولانا و موسیقی را تبیین کرده است. نمادهای عرفانی را بررسی کرده و به نشانه‌های موسیقایی در اشعار مولانا اشاره کرده است. فرض اولیه پژوهش برآن بود که مفاهیم و مؤلفه هایی در اشعار عرفانی و رقص سماع وجود دارند که قابل ترجمه به موسیقی از طریق ابزارهای بیانی موسیقایی‌اند. از این رو، جهت بررسی امکان تجلی مفاهیم عرفانی در یک اثر موسیقایی «پوئم سمفونیک مولوی» ساختهی هوشنگ کامکار که برای هشت‌صدمین سالگرد تولد مولانا ساخته شده بود، به‌عنوان مطالعه موردی انتخاب گردید. این پژوهش به شیوۀ کتابخانه ای و بررسی نت‌نوشت (پارتیتور) این اثر انجام شد و ضمن تحلیل مختصر آن از جنبۀ موسیقی، بازتاب مفاهیم عرفانی در پوئم سمفونیک مولانا مورد بررسی قرار گرفت. این پژوهش امکان تجلی مفاهیم و مؤلفه‌های اشعار عرفانی در یک اثر موسیقی را اثبات کرد و بیشترین تأثیرپذیری این اثر از مفاهیم و مؤلفه های سماع مولویان مربوط به اشعار مولانا و ویژگی های ریتمیک حاصل از آن ارزیابی نمود. سایر تأثیرات در زیرمجموعه ای از مفاهیم معانی اشعار قابل طبقه بندی بودند.
رواداری در دین اسلام و عرفان اسلامی
احمد نوری صفا، فاطمه طباطبایی
چکیده: رواداری یکی از مهم‌ترین فضایلی است که انسان از آغاز خلقت به آن گرایش داشته و از مفاهیم عمیق در روابط انسانی است. رواداری دارای مبانی مختلف و حیثیت های گوناگونی همچون؛ سیاسی، اجتماعی، دینی، فرهنگی و علمی است. در مکاتب و ادیان الهی و اخلاقی بر رواداری تأکید می شود. در رواداری دینی، جایگاه رواداری، اصول، شاخصه‌ها، حدود و ریشه های آن از منظر دین تعیین میشود. از جمله مواردی که باید به سنت پیامبر (ص) و ائمه اطهار (ع) تأسی کرد برخورد با کفار، گناهکاران و عقاید مخالف است که این برخورد توأم با رأفت اسلامی است. اگر دیدگاه روادارانه بر جوامع مسلمان حاکم شود، نگاه الهی و عرفانی جایگزین نگاه جزمی و دیدگاه تکفیری و سلفی میشود و جامعه و امت اسلام از جو متعصبانه و خشونت بار و لعن و طرد و رد بری شده و جامعه اسلامی به سمت تکامل و پیشرفت رهنمون میشود. در عرفان اسلامی نیز -که از منظر علمی، اصول و شرایط نیل به معرفت و حقیقت غائی در آن تبیین میگردد- رواداری و مدارا از جایگاه بالایی برخوردار است. در عرفان اسلامی کرامت انسانی، شایسته مهر و محبت و برخورد روادارانه همراه با مدارا و رفق و شفقت است.
تحلیل فعل اختیاری انسان بر اساس وحدت مفهومی، تشکیکی و شخصی وجود
ابراهیم رستمی، محمد علی بنایی خیر آبادی
چکیده: مسأله فعل اختیاری انسان از یک سو با برخی از صفات الهی مانند: توحید- افعالی- ، علم، اراده، قدرت و از سوی دیگر با بعضی از آموزه های دینی مانند: بهشت، جهنم، تکلیف و ... کاملاً مرتبط است. در تبیین این مسأله برخی جانب جبر رفته اند و برخی قائل به تفویض شده اند. از اهداف پژوهش حاضر آن است که تحلیل فعل اختیاری انسان به گونه ای صورت پذیرد که هماهنگ با صفات الهی و مؤید آموزه های دینی باشد. از این رو در این پژوهش به تحلیل فعل اختیاری انسان بر اساس وحدت مفهومی، تشکیکی و شخصی وجود پرداخته شده است و سپس میان نتایج این تحلیل ها با محتوای نصوص دینی، مقایسه ای صورت گرفته است . در ادامه با روش تحلیلی ، ابعاد فعل اختیاری انسان مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. از یافته های تحقیق آن است که: هریک از این سه تحلیل، منطبق با برخی از آیات قرآن کریم است و افعال اختیاری انسان اعم از حسنه و سیّئه دارای دو بُعدِ حقّی و خَلقی است، این افعال از جهت وجود و تحقق «مِن عندالله» است؛ اما از جهت چیستی و اتصاف فعل به وصف خوبی و بدی، افعال حسنه به خداوند متعال و انسان بر می گردد؛ اما افعال سیّئه از جانب خود انسان است.
تحلیل مفهوم «Actual» در نظریه اجرا شکنر با رویکردی به مفهوم «واقعه» در عرفان اسلامی
عظیم حمزئیان، سید امیر محمد طباطبایی واعظ
چکیده: هنر و عرفان از دیرباز با یکدیگر ارتباط داشته‌اند. تئاتر یکی از هنرهایی است که از جنبه‌های گوناگون با عرفان و مناسک عملی تصوف مرتبط است. ریچارد شکنر(1943.م) نظریه پرداز معاصر در حوزه اجرا و نمایش، در اثر خود با عنوان: «نظریه اجرا» از نوعی فرم اجرایی سخن می‌گوید که می‌تواند از جهات گوناگون همچون وجود «Actuals» در بطن اجرا، با «واقعه‌‌‌های» عرفانی که در اثر مکاشفه بر قلب سالک ریخته میشود، ارتباط داشته باشد. او در تحلیل این مفهوم به نظریات میرچا الیاده (1986-1907.م) اشاره میکند، که بر مبنای آن وقوع «Actuals»، اجراگران را در زمان و مکانی قدسی قرار میدهد. «واقعه عرفانی» در عرفان اسلامی نیز حالتی ذکر شده که برای سالک در اثر انجام اعمال بدنی خاصی همچون برخی از ریاضت ها، روی میدهد. بنابراین به نظر می‌رسد در دو مفهوم پیش گفته، از یک سو با «عمل» و فعالیت‌های اجرایی و از سوی دیگر با رویدادی قدسی مواجه هستیم. در این جستار برآنیم تا پس از شرح مختصری از نظریه اجرای شکنر، با بررسی و تبیین آراء صوفیانی که در رابطه «واقعه» عرفانی سخن گفته یا قلم زده‌اند، به واکاوی مفهوم «Actual» بپردازیم. لازم به ذکر است این پژوهش به شیوه مطالعات کتابخانهای و با روش مقایسه‌ای انجام شده است.
برهان محقق ترمذی و بهرهگیری از آیات و احادیث در تبیین مفاهیم عرفانی
داود واثقی، محمد کاظم کهدویی
چکیده: برهان الدّین محقق ترمذی یکی از بزرگان طریقۀ مولویه است که در اوان جوانی به خدمت بهاءولد بلخی درآمد و در نزد او مراتب سلوک عرفانی را طی نمود؛ وی در تربیت مولانا نقش بسزایی داشت و توانست خداوندگار جوان را به وادی طریقت هدایت کند و او را در سلک عشاق عرصۀ ولایت قرار دهد. از سیّد سردان مجموعهای به نام «معارف» و چند تفسیر کوتاه از آیات قرآن کریم باقی مانده است که از علم دینی عمیق و بینش عرفانی بالای او حکایت میکند.
جستار حاضر که مبتنی بر مطالعات کتابخانهای است و با روش توصیفی – تحلیلی انجام میشود، بهرهگیری محقق ترمذی را از آیات قرآن و احادیث در تبیین مفاهیم عرفانی بررسی میکند و برای تحلیل بیشتر از دیدگاههای اهل عرفان نیز بهره میگیرد. نتیجۀ پژوهش آشکار میکند که محقق ترمذی از آیات قرآن و احادیث بیشتر در تبیین دو مبحث محوری تصوّف یعنی «سلوک عرفانی» و «انسان کامل» استفاده کرده است. در مبحث «سلوک عرفانی» مفاهیمی مانند فراق از بارگاه الهی، توبه، هواجس نفسانی، نسیان غیر حق و .... و در بخش «انسان کامل» مسائلی چونان مجالست با انسان کامل، لطف سرشار و اخلاق نیک انسان کامل، نورانیت انسان کامل، مرتبۀ رؤیت انسان کامل و ... بررسی گردیده است. سیّد سردان با بینش تأویلی خود تعابیر عرفانی عمیقی از آیات قرآن و احادیث ارائه داده و با این تمهید مباحث محوری تصوف اسلامی را تبیین نموده است.برهانالدّین محقق ترمذی یکی از بزرگان طریقۀ مولویه است که در اوان جوانی به خدمت بهاءولد بلخی درآمد و در نزد او مراتب سلوک عرفانی را طی نمود؛ وی در تربیت مولانا نقش بسزایی داشت و توانست خداوندگار جوان را به وادی طریقت هدایت کند و او را در سلک عشاق عرصۀ ولایت قرار دهد. از سیّد سردان مجموعهای به نام «معارف» و چند تفسیر کوتاه از آیات قرآن کریم باقی مانده است که از علم دینی عمیق و بینش عرفانی بالای او حکایت میکند.
جستار حاضر که مبتنی بر مطالعات کتابخانهای است و با روش توصیفی – تحلیلی انجام میشود، بهرهگیری محقق ترمذی را از آیات قرآن و احادیث در تبیین مفاهیم عرفانی بررسی میکند و برای تحلیل بیشتر از دیدگاههای اهل عرفان نیز بهره میگیرد. نتیجۀ پژوهش آشکار میکند که محقق ترمذی از آیات قرآن و احادیث بیشتر در تبیین دو مبحث محوری تصوّف یعنی «سلوک عرفانی» و «انسان کامل» استفاده کرده است. در مبحث «سلوک عرفانی» مفاهیمی مانند فراق از بارگاه الهی، توبه، هواجس نفسانی، نسیان غیر حق و .... و در بخش «انسان کامل» مسائلی چونان مجالست با انسان کامل، لطف سرشار و اخلاق نیک انسان کامل، نورانیت انسان کامل، مرتبۀ رؤیت انسان کامل و ... بررسی گردیده است. سیّد سردان با بینش تأویلی خود تعابیر عرفانی عمیقی از آیات قرآن و احادیث ارائه داده و با این تمهید مباحث محوری تصوف اسلامی را تبیین نموده است.
روش‌شناسی ملاصدرا؛ عینیت با دیدگاههای عرفانی
سیده زهرا موسوی بایگی، سید مرتضی حسینی شاهرودی
چکیده: صدرالمتالهین در برخی موارد، در باب یک مسئله، در مواضع گوناگون، متفاوت سخن گفته‌است در نتیجه، فهم نظر وی و دیدگاه حکمت متعالیه پیرامون آن مسئله، دشوار شده‌است. در این مقاله روشن خواهد شد نظر نهایی ملاصدرا چیزی جز نظر اکابر و محققین از عرفا نیست. بدین منظور به بررسی جایگاه و اهمیت ویژه عرفا نزد ملاصدرا و عنایت و علقه‌ی خاص وی به ایشان، سپس شباهت‌های دیدگاه ملاصدرا با عرفا و مویدات عرفانی وی که در آثارش به آنها اشاره کرده‌است، می‌پردازیم و روشن خواهیم کرد که نه‌تنها مبانی حکمت متعالیه، مبانی مدلل و مبرهن عرفان نظری است بلکه برخی نظریات بنایی وی نیز به‌ویژه در مسائل الهیات خاص، کاملا عرفانی است و این مقدمات نتیجه‌ای جز این در پی ندارد که نظر نهایی ملاصدرا، همان دیدگاههای عرفانی است. اهمیت این تحقیق به این است که پس از وصول این مهم، فهم و درک نظر نهایی ملاصدرا در امور مختلف آسان‌تر و اختلاف نظرات درباره نظر نهایی وی کم‌تر خواهد شد. روش تحقیق در این پژوهش، در مقام جمع‌آوری اطلاعات، کتابخانهای و اسنادی و در مقام تبیین، توصیفی - تحلیلی است.
فردید و هرمنوتیکِ عرفانی – انتقادیِ غرب
مالک شجاعی جشوقانی
چکیده: سید احمد فردید (1289-1373) با تلفیقی که از فلسفه هرمنوتیکی هایدگر و عرفان ابن عربی به دست داده است نماینده یکی از رویکردهای معاصر در مواجهه انتقادی با غرب است.وی با اتکاء به کاوش‌های اتیمولوژیک(etymological studies) و بهره گیری از آراء عرفای اسلامی به ویژه عرفان نظری محیی الدین ابن عربی،رویکرد اشراقی کربن و خوانشی خاص از فلسفه هایدگر و قرائتی خاص از متون و اصطلاحات فلسفه و کلام اسلامی و تفاسیر شعر شاعرانی چون جامی به مقولات و مفاهیمی خاص برای صورتبندی مفهومی مواجهه « ما» و « غرب » دست یافته است . برای فردید، «غرب» نه یک مفهوم جغرافیایی، سیاسی، اقتصادی یا حتی فرهنگی بلکه به تبعیت از هایدگر، ماهیت غرب، متافیزیک است . متافیزیک تلقی و تفسیر خاصی از وجود فینفسه و نحوه رویارویی خاصی با هستی یعنی نوع خاصی از اونتولوژی است. به همین دلیل برای فردید، به تبعیت از هایدگر، غرب و به همان سان شرق، مفاهیم انتولوژیک(Ontologic) هستند. غرب و شرق عبارتند از دوگونه اونتولوژی و دوگونه فهم از وجود فینفسه که خودشان را در دو سنت و تاریخ گوناگون، دو فرهنگ و تمدن مختلف و در دو گونه نظام اجتماعی متفاوت آشکار می‌سازند. این نوشتار می کوشد تا به تحلیل مبانی و لوازم این مواجهه و دستاوردهای آن برای اندیشه ایران معاصر بپردازد .
علاقه مندان جهت کسب اطلاعات بیشتر درباره دوفصلنامه علمی - پژوهشی «پژوهشنامه عرفان» می توانند به نشانی: تهران، اتوبان صدر (غرب به شرق)، نبش خروجی کاوه شمال، بهار جنوبی، کوچه نیکبخت، شماره ۵، طبقه سوم. یا به نشانی اینترنتی این فصلنامه به آدرس http://erfanmag.ir/ مراجعه کنند و با شماره ۲۲۷۹۹۸۲۰ تماس بگیرند.
ارسال نظرات