کتاب «ننگ‌سالی» با نگاهی به نقش انگلیس‌ها در کشف حجاب نقد شد
نشست علمی بررسی تاب‌آوری مردم ایران در برابر مدرنیته در دوره پهلوی اول با محوریت کتاب «ننگ‌سالی»؛
به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، نشست علمی بررسی تاب‌آوری مردم ایران در برابر مدرنیته در دوره پهلوی اول با محوریت کتاب «ننگ‌سالی»؛ خاطرات مردم محله علی‌قلی آقا اصفهان از دوره کشف حجاب و قحطی با حضور اساتید تاریخ و عوامل کتاب در خانه مشروطه اصفهان برگزار شد.
در ابتدای نشست هاجر صفائیه، نویسنده انقلاب و دفاع مقدس و از محققین کتاب، درخصوص روش پژوهش و مراحل انجام کار بیان کرد: از سال ۹۷ با همراهی جمعی از محققین و پژوهشگران جوان اصفهانی، با جمع‌آوری خاطرات محله علیقلی‌آقا به عنوان یکی از محلات ریشه‌دار و تاریخی اصفهان، به روایت سرگذشت و تاریخ محله تا پیروزی انقلاب اسلامی در اصفهان پرداختیم.
وی افزود: تراکم وقایع انقلابی در محله علیقلی‌آقا با توجه به حضور آیت‌الله خادمی و خانه ایشان در محله به عنوان یکی از پایگاه‌های مهم انقلاب اسلامی در اصفهان، واقعه پنج رمضان و...، وجود مساجد و مدارس فعال و اثرگذار فرهنگی اجتماعی در کنار چهره‌ها و شخصیت‌های فرهنگی محبوب محله، بافت تاریخی محله و همبستگی و مشارکت اجتماعی بالا، بافت بومی ساکنین و پویایی و نشاط محله و... ما را بر این داشت که کمر همت ببندیم برای ثبت تاریخ شفاهی محله علیقلی‌آقا، که ثمره آن پس از طی فرایند سه ساله، به زودی در قالب «اطلس محله علیقلی‌آقا» منتشر خواهد شد.
صفائیه ادامه داد: در دل این محله‌نگاری، به موضوعات مهم و جذابی برمی‌خوردیم که به خاطر محدودیت زمانی و قالب اطلس، امکان انتشار آن را نداشتیم، اما خود به تنهایی ظرفیت کتاب با محوریت موضوعات خاص را داشتند. به همین خاطر بر آن شدیم که سایر فرآورده‌های محله‌نگاری را در قالب کتاب‌های موضوعی مرتبط با محله درآوریم. یکی از مهم‌ترین آنها خاطرات کهنسالان محله از ماجراهایی بود که یا خود شاهد آن بودند یا از زبان پدران و مادران‌شان شنیده بودند. از این بین موضوعات تاریخی مربوط به روزگار رضاخانی چون کشف حجاب، برگزاری روضه در ایام ممنوعیت روضه و قحطی از فراوانی بالایی در بین خاطرات کهنسالان برخوردار بود. ضمن اینکه در روایت تاریخ رسمی و غیر رسمی‌مان، اثر زیادی از ثبت این برهه از تاریخ دیده نمی‌شد. به همین دلیل، خاطرات را دستمایه تولید اولین کتاب موضوعی در پیوست اطلس محله علیقلی‌آقا قرار دادیم.
این پژوهشگر تاریخ انقلاب با بیان اینکه خروجی این پروژه صرفا یک کتاب نیست، بیان کرد: این پروژه خروجی‌های دیگری دارد، از ۲۵۰ نفر راوی ۳۰، ۴۰ نفر پیشینه خانوادگی خوبی دارند و قابلیت روایت نیمه‌بلند با محوریت سرگذشت زندگی خود را دارند.
کتاب را ۵ ساعته می‌شود خواند
در ادامه اصغر منتظرالقائم، استاد تاریخ دانشگاه اصفهان نیز با اشاره به اینکه کتاب «ننگ سالی» علاوه بر سند علمی، کاری هنری است، گفت: جنبه‌های مختلف این کتاب، قابل تحسین است؛ کار جدیدی است که تاریخ را به صحنه مردم آورده و طی آن با طبقات پایین مصاحبه شده، با اسناد تطبیق داده شده و اسناد زینت کتاب شده است.
وی ضمن بیان اینکه صفحه‌آرایی کتاب دلزدگی ایجاد نمی‌کند، اظهار کرد: فکر می‌کنم اگر کسی کتاب را دستش بگیرد تا ۵ ساعت آن را تمام می‌کند، وجود عکس راوی‌ها کنار خاطرات، باعث می‌شود این کتاب از نظر مستندنگاری قوی قلمداد شود.
منتظرالقائم با بیان اینکه این کتاب تاریخ معاصر ایران را بین دو قحطی روشن می‌کند، توضیح داد: این کتاب نگاهی به پهلوی از سال ۱۳۰۰ است که انعکاسی از وضعیت فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی دوره ۲۰ ساله پهلوی اول در بیان محلی اصفهان و برخی به زبان ادبی امروز ایران است.
کار، کار انگلیسی‌هاست!
استاد تاریخ دانشگاه اصفهان با بیان اینکه شاه با کشف حجاب مستقیما با دین در افتاد، اضافه کرد: تغییر شناختی را انگلیسی‌ها از ابتدای ورودشان به ایران انجام دادند. این تغییر شناختی امروزه به خوبی دیده می‌شود که از جنگ رسانه‌ای قوی‌تر است، منتها با کمک رسانه این تغییر در اذهان ایجاد می‌شود که رضاخان را خادم و روحانیت را جنایتکار معرفی کند؛ کتاب «ننگ سالی» این مسائل را به خوبی روشن می‌کند که این تغییر شناختی در مردم ایجاد نشود.
وی ضمن اشاره به اهمیت اسناد و خاطرات مرتبط با قحطی و نقش دولت‌های استعماری از جمله انگلستان در آن و بیان نکاتی جهت بهتر دیده شدن کتاب، اظهار امیدواری کرد که چنین کتابی برای سایر محلات اصفهان نیز به نگارش درآید.
جای خالی روایت گروه‌های فراموش‌شده در تاریخ‌نگاری
مسعود کثیری، استاد تاریخ دانشگاه اصفهان نیز ضمن ابراز خوشحالی و استقبال از ورود تاریخ شفاهی به عرصه مهم محله‌نگاری، با بیان خاطره‌ای به نقل از پدربزرگ‌شان از اینکه انگلیسی‌ها گندم‌ها را در گلپایگان از مردم خریده و به هنگام خروج از آنجا، برای اینکه به دست مردم نیفتد، کنار رودخانه به آتش می‌کشیدند، به بیان محاسن و معایب کتاب ننگ‌سالی پرداخت.
مسئول سازمان اسناد و کتابخانه ملی منطقه اصفهان با اشاره به ضرورت تولید اسناد شفاهی و غافل بودن ما از آن و پراهمیت بودن توجه به تاریخ اجتماعی و روایت فرودستان و گروه‌های فراموش‌شده جامعه و نه صرفا نخبگان سیاسی گفت: بخش بزرگی از اتفاقات و وقایع تاریخی بر روی دوش توده‌ها بوده است و نقش مردم در تاریخ غیرقابل انکار است.
وی با اشاره به تفاوت‌های مردم نگاری و محله‌نگاری و بیان اینکه کتاب «ننگ‌سالی» بیشتر کاری مردم‌نگارانه است، توضیح داد: بعضی موضوعات محله مثل سنت‌های شفاهی، آداب و رسوم و ... ممکن است از منظر تاریخ نگاران سند تاریخی به حساب نیاید، اما مورخ، جایگاه ارزش‌گذاری تاریخی و قضاوت بر روی اسناد شفاهی ندارد و خود اسناد و خاطرات شفاهی می‌تواند جایگاه استنادی خود را تعیین کند.
«ننگ‌سالی» نقطه مقابل محو تاریخ است
ابوالحسن فیاض، استاد تاریخ دانشگاه اصفهان نیز در سخنانی درباره کتاب «ننگ سالی» بیان کرد: فکر می‌کردم بعد از خواندن چند صفحه آن را کنار می‌گذارم، ولی چنان کششی ایجاد کرد و مرا به فضایی غیررسمی و همزمان جدی برد. چرا که راویان کتاب به یک معنا شخصیت نیستند، اما روایت‌هایی را نقل می‌کنند که مهم است و هنوز دامنگیر آنها هستیم.
فیاض با بیان اینکه «ننگ‌سالی» تلاقی سه حوزه از تاریخ‌های مضاف است؛ تصریح کرد: از حیث روش، تاریخ شفاهی است، از حیث مضمون، ذیل تاریخ فرهنگی تعریف می‌شود و از جهت محدوده تاریخی، تاریخ محلی محسوب می‌شود، به همین خاطر ترکیب هنرمندانه‌ای شده است.
وی در بخش دیگری از سخنانش عنوان کرد: اتفاقی که در تاریخ شفاهی می‌افتد این است که شما واقعه گذشته را به واقعه تاریخی تبدیل می‌کنید. در فلسفه تاریخ معتقدند که حادثه‌ای که در گذشته اتفاق می‌افتد زمانی مهم و اثرگذار به عنوان واقعه تاریخی به حساب می‌آیند که ثبت و نگارش شوند. کسانی که تاریخ را می‌نگارند، مهم‌تر از تاریخ‌سازان هستند. ما در تاریخ معاصر شخصیت‌های مختلفی داریم مثل ستارخان، شیخ فضل‌الله و ... که اقدامات مهمی هم انجام داده‌اند، اما آدمیت مهم‌تر و شناخته‌شده‌تر است، چرا که اوست که تاریخ را تحلیل و تفسیر می‌کند. کسروی مهم‌تر شده است، هر چند که در مشروطه نیست، اما مخاطب از زاویه دید او به تاریخ نگاه می‌کند. این غفلتی که در تاریخ معاصرمان داشتیم و خوشبختانه در انقلاب اسلامی زود جلوی آن گرفته شد و مراکز ثبت تاریخ انقلاب اسلامی ایجاد شد که تاریخ را از دید تاریخ‌سازان انقلاب اسلامی بنگارد. این امر در این کتاب هم دارد اتفاق می‌افتد، هرچند که دیر این اتفاق افتاد و خاطرات بعضا با واسطه از پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها نقل می‌شود، اما این پیام را برای تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی دارد که در روایت تاریخ انقلاب و حتی وقایعی که نزدیک‌تر به ما هست از جمله وقایع انتخابات سال 88 و موضوعات جذاب دیگر هم باید به سراغ توده مردم رفت.
این استاد دانشگاه ضمن اشاره به نکات و توصیفات جذاب کتاب و ظرفیت‌های حسی و بصری خاطرات، به موضوع لباس جامعه ایرانی و حکمت‌های نهفته در آن خاطرنشان کرد: تاریخ شفاهی می‌تواند در خدمت اهداف خوب قرار بگیرد، همانطور که می‌تواند در خدمت حصر یا محو تاریخ قرار بگیرد. «ننگ‌سالی» نقطه مقابل محو تاریخ است.
فیاض با اشاره به جای خالی برگزاری مباحث تخصصی در محیط‌های دانشگاهی درباره این کتاب‌ها گفت: وقتی بعضی خاطرات را می‌خواندم به فکر فرو می‌رفتم و حس همدلی در من ایجاد می‌شد. برخی صحنه‌هایی که خاطرات مربوط به کشف حجاب و ممنوعیت روضه‌ها در ذهن تصویر می‌کرد، این سئوال را ایجاد می‌کند که آیا می‌شود حکومتی تا این حد بی‌خردی به خرج دهد که امنیت جانی و روانی جامعه‌اش را به خطر بیندازد به بهای اینکه حکومتی مدرن شناخته شود؟
قانون کشف حجاب، دشنه‌ای بر هویت ایرانی اسلامی
مهدی تاجیانی، از محققان کتاب نیز در بخش دیگری از این نشست، با اشاره به اهمیت مسئله هویت فرهنگی و تاریخی در محله، بیان کرد: به طور معمول مخاطب با توجه به سیاست‌گذاری‌ها و... مسئله کشف حجاب را صرفا مناسکی مذهبی یا سیاسی می‌بیند، اما با توجه به آنچه که در خلال تحقیق و پژوهش و نشست و برخاست با اهالی محل و آنچه که از فرامتن مصاحبه‌ها درک می‌کردم، به نظر مقاومت یا تاب‌آوری مردم در برابر قوانین کشف حجاب و جریان تجددخواهی، نوعی ایستادگی در برابر تهدیدات هویتی انسان ایرانی است که گویی در صدد انکار آن برآمده اند؛ به این معنا که پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌های ما، برای حفظ و بقای هویت ایرانی اسلامی‌مان از جمله نوع لباس و پوشش، جایگاه و حرمت زن در خانواده، اهمیت روضه در تربیت و رشد آدم‌ها و... که همگی جزوی از عناصر هویتی ما به حساب می‌آید، فداکاری و ایستادگی کردند تا حدی که از ترس از بین رفتن آن هویت و معنا از زندگی، قهره می‌کند و جان می‌دهد.
شهاب شهیدانی مورخ و نویسنده کتاب «تحولات خوشنویسی عصر صفوی» نیز در سخنانی کوتاه ضمن اشاره به کتاب «تاریخ نان» از ویلم فلور، و بیان اینکه نویسنده در این کتاب تاریخ نان در جهان را نوشته، ولی هیچ اشاره‌ای به جنایت انگلیسی‌ها در ایجاد قحطی گندم و نان در ایران نمی‌کند، به اهمیت روایت تاریخ از زبان مردم و توده‌ها و به دور از نگاه‌های شرق‌شناسانه پرداخت.
«ننگ‌سالی»، اشاره به تلخی روزگار واقعه دارد
در بخش پایانی این نشست، فائزه دره‌گزنی، تدوینگر کتاب «ننگ‌سالی» نیز درخصوص تدوین و نگارش کتاب اظهار کرد: محتوایی که دست من بود، مصاحبه‌های پیاده‌سازی‌شده با اشخاص بود، سعی کردم از کلماتی که افراد استفاده کردند، استفاده کنم چراکه دوست داشتم به زبان پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها نزدیک باشد.
وی با بیان اینکه مشکل اصلی در تدوین کتاب، نداشتن جزییات کامل از خاطره‌ها به دلیل کهولت سن راوی‌ها بود، توضیح داد: سعی کردم توصیفات متناسب با شرایط محله و شرایط زندگی آن زمان باشد و تلاش کردم عناوینی خارج از کلیشه‌هایی که گفته می‌شود، بیاید.
دره‌گزنی درباره عنوان کتاب نیز گفت: پیدا کردن عنوانی که دربرگیرنده سه موضوع پرداخته شده در کتاب باشد، سخت بود، عنوان «ننگ‌سالی» ناظر به وجه سختی و تلخی کار دارد.
تدوینگر کتاب ننگ‌سالی با اشاره به اینکه سعی کردیم خاطرات کتاب با ارجاع و سند باشد، یادآور شد: در خصوص فصل قحطی عمده خاطرات مربوط به دوره بعد از جنگ جهانی دوم بود، اما بعضی خاطرات هم بود که به قحطی دوران جنگ جهانی اول اشاره داشت که به خاطر اهمیت ثبت آنها، در کنار خاطرات قحطی دوم آوردیم.
بنابراین گزارش، کتاب «ننگ سالی»؛ خاطرات مردم محله علی‌قلی آقای اصفهان از دوران کشف حجاب، ممنوعیت روضه و قحطی را روایت می‌کند، تحقیق این کتاب، برعهده گروهی از محققان دفتر تاریخ شفاهی اصفهان و تدوینش توسط فائزه دره‌گزنی صورت گرفته است. «ننگ سالی» در ۱۸۴ صفحه، شمارگان ۱۰۰۰ جلد و قیمت ۴۰ هزار تومان توسط انتشارات «راه یار» منتشر شده است و علاقه‌مندان برای تهیه کتاب، علاوه بر کتابفروشی‌ها می‌توانند از طریق صفحات مجازی ناشر به نشانی raheyarpubو یا سایت raheyarpub.ir نسبت به تهیه کتاب اقدام کنند.
ارسال نظرات