چرا فروش کتاب از طریق پلتفرم هایی مانند دیجی‌کالا برای اقتصاد نشر مضرر است؟
دیجی‌کالا اعلام کرده که کتاب دومین کالای پرجست و جو در سال ۱۴۰۰ شده است خبری که در ظاهر خوشایند است اما انتقادهای بی‌شماری نسبت به شیوه‌های عرضه کتاب در این پلتفرم وجود دارد که لطمات جدی با تبعاتی بلند مدت به حوزه فرهنگ و اقتصاد نشر وارد آورده است.
به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، در روزهای گذشته پلتفرم دیجی‌کالا اعلام کرده است که «کتاب» دومین کالای پرجست‌و‌جوی این پلتفرم در سال 1400 شده است. شاید در وهله نخست این موضوع خبری مسرت‌بخش باشد، اینکه جامعه ما یک گام مثبت به سمت کتاب و کتابخوانی برداشته است، اما اگر نگاهی به سبقه فروش کتاب در این پلتفرم داشته باشیم، روی دیگر ماجرا نمایان می‌شود.
اساسا یکی از مشکلات اقتصادی ناشران و کتابفروشان در سال‌های گذشته فروش کتاب از کانال‌های غیررسمی آن است، فروشی که به واسطه برخورداری از تخفیف‌های بالا، مشتریان کتابفروشی‌ها را روانه خرید از این کانال‌ها می‌کند.
در این میان کتاب‌سازان - همان «بساز و بفروش‌های حوزه نشر»- از آنجایی که راه به کتابفروشی‌های معتبر ندارند، بهترین فرصت برای حضور را در شبکه‌های اجتماعی و کانال‌های غیر تخصصی برای فروش کتاب می‌بینند.
پلتفرم‌های مجازی در سال‌های اخیر اگرچه با هدف پاسخگویی به نیاز مشتریان خود به عرضه کتاب پرداخته‌اند اما در ادامه مسیر، با دور شدن از استانداردهای عرضه کتاب، بدون اینکه بخواهند یا غرضی داشته باشند، در عمل به بستری برای استفاده سودجویان حوزه نشر تبدیل شده‌اند.
در چند سال گذشته به دنبال تسریع و تسهیل در صدور مجوزهای نشر، افرادی اقدام به دریافت مجوز نشر از وزارت ارشاد کرده و اقدام به انتشار کتاب‌های پرفروش ناشران با ترجمه‌های غیرمعتبر و عموما کپی‌شده از ترجمه اصلی ناشر کرده‌اند. این ناشران که شمارشان نیز اندک نیست از آنجایی که حق‌التالیف و حق‌الترجمه و سایر هزینه‌های پیش از چاپ را ندارند، با دوبرابر کردن قیمت کتاب اقدام به فروشِ با تخفیف 50 تا 80 درصدی کتاب‌ها می‌کنند. با توجه به اوضاع اقتصادی جامعه، طبیعی است که مخاطب عمومی نیز به سمت خرید این کتاب‌ها می‌رود. از همین روست که بنا به گفت رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران بالای 85 درصد فروش نمایشگاه‌های مجازی پلتفرم‌ها را کتاب‌سازان به خود اختصاص می‌دهند.
پلتفرم دیجی‌کالا نیز در سال‌های گذشته نمایشگاه‌های کتاب متعددی را برگزار کرده است، که در مواردی محل انتقاد ناشران، کتابفروشان و اتحادیه‌های صنفی بوده است. نوک پیکان انتقاد به نمایشگاه‌های کتاب دیجیتال همین مسأله حضور بالای کتاب‌سازان در آن است. عرضه کتاب با تخفیف‌های نامتعارف تا 80 درصد مسئله‌ای است که به خوبی مشخص می‌کند، برگزاری این نمایشگاه‌ها به نفع ناشران و کتابفروشان و بازیگران اصلی صحنه نشر است یا به نفع سودجویان و منفعت‌طلبان از این بازار که به دلیل خلاء‌های قانونی مجوز رسمی فعالیت در حوزه نشر را نیز از سوی وزارت ارشاد دارند.
دیجی‌کالا امسال نیز همزمان با نمایشگاه کتاب تهران، هشتمین نمایشگاه کتابش را با 40 تا 80 درصد تخفیف برگزار و اعلام کرد که ناشران بزرگی چون چشمه، مرکز، نیلوفر، نگاه، قطره، نشر نو، نشر میلکان، روزبهان، کوله‌پشتی و پرتقال در این نمایشگاه و همکاری با این پلتفرم همکاری دارند، موضوعی که البته برخی از این ناشران از جمله کوله پشتی و قطره در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم آن را تکذیب کردند.
از آنجایی که تخفیف تا 80 درصد جزو جدانشدنی نمایشگاه‌های کتاب دیجی‌کالاست، مشخص است که برنده اصلی این ماجرا چه کسانی هستند، طبیعی است وقتی مخاطب به سایت دیجی‌کالا برای خرید کتاب مراجعه می‌کند، کتاب ناشر اصلی با تخفیف نهایت تا 20 درصد در کنار کتاب ناشرکتاب‌ساز با تخفیف 80 درصد در کنار هم برای او نمایش داده می‌شود و مخاطب قاعدتا کتاب با تخفیف بیشتر را انتخاب می‌کند.
باید گفت که اگرچه دیجی‌کالا در عرصه فروش کتاب، کاری غیرقانونی انجام نمی‌دهد و تمامی ناشران حاضر در نمایشگاه‌های او و کتاب‌های عرضه شده مجوز قانونی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را دارا هستند، اما از پلتفرمی با این سابقه که همواره بر رعایت اصول حرفه ای و اخلاقی در عرصه بازار تأکید دارد، انتظار می‌رود که یاری‌گر فعالان اصلی صنعت نشر باشد و از لطمات نگاه های سودمحور و سرمایه سالار به حوزه فرهنگ و نشر ممانعت به عمل آورد. توقع این است که دیجی کالا تبدیل به بستری برای سوداگران بازار نشر نشود خصوصاً آن هنگامی که این رویکرد بازارگردانی نشر برای ایشان مسجل شده است. در این زمینه بارها اتحادیه‌های صنفی و ناشران و کتابفروشان خواستار همکاری بیشتر این پلتفرم شده‌اند. هر چند که اصل این ماجرا مسائلی را متوجه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز می کند. اما در جایی که قانونی دقیق و جزئی نگر در دسترس نیست توقع بیجایی از دیجی کالا نیست که براساس رسالت فرهنگی‌ای که برای خود تعریف کرده است در این مسیر خارج قواعد مرسوم بازار وارد شده و برای صیانت از اهالی و دغدغه مندان عرصه نشر و فرهنگ تمهیدات و شاخص‌های متفاوتی را در دستور کار قرار دهد.
بدیهی که پس از برگزاری 8 دوره نمایشگاه کتاب در دیجی‌کالا، همه می‌دانند که عمده سود ناشی از این نمایشگاه‌ها نصیب جیب کتاب‌سازان شده است. با تأکید بر این گزاره که دیجی‌کالا به عنوان یک بستر فراگیر در فضای مجازی می‌تواند کمک رسان اقتصاد نشر باشد، اما به واقعپلتفرم‌های مجازی از جمله همین دیجی‌کالا، چگونه می‌توانند در توسعه کتاب، فرهنگ کتابخوانی و اختصاص ویترین‌های ویژه کتاب نقش ایفا کنند؟
شاید پیشنهادهایی از این دست بتواند راهگشا باشد: ارائه تخفیف استاندارد برای کتاب(تا 30 درصد) و نه بیشتر از آن برای کتاب در نمایشگاه‌های دیجی‌کالا که می‌تواند این پلتفرم را به فرصتی بی‌نظیر برای عرضه کتاب‌های واقعی در سراسر کشور تبدیل کرده و کتاب‌سازان را نیز از این فضا دور کند. ضمن اینکه این نمایشگاه‌ها در تضاد با منافع کتابفروشان واقعی نیز قرار نخواهد داشت و بر خلاف سایر نمایشگاه‌های مجازی،کتابفروشان نیز در کنار ناشران می‌توانند در این فضا به فعالیت بپردازند. شاید نشست مشترک دیجی کالا با فعالان و پرچمداران حوزه نشر بتواند پیشنهادهای ارزنده‌تر و بهتری نیز در این زمینه به همراه داشته باشد.
بنابراین نفس این خبر که کتاب در دوره‌ای پرفروش‌ترین کالای دیجی‌کالا در طول سال شده یا در سال گذشته دومین کالای پرجست وجو این پلتفرم شده، چندان خوشحال کننده نیست چرا که روی دیگر ماجرا، روایت دیگری را نشان می‌دهد.
چندی پیش مدیران دیجی‌کالا در واکنش به گزارش پیشین خبرگزاری تسنیم درباره نمایشگاه کتاب دیجی‌کالا که با تیتر «نمایشگاه کتاب دیجی‌کالا داد ناشران را در آورد منتشر شده بود، اعلام کردند، که دیجی‌کالا براساس مسئولیت اجتماعی و فرهنگی، وظیفه خود می‌داند در حد توان، علاقه‌مندان کتاب را برای خریدن آگاهانه کتاب راهنمایی کند که در پاسخ به این توضیحات باید گفت که «خرید آگاهانه چیست؟» جز این است که مخاطب حق داشته باشد نسخه اصلی کتاب با ترجمه حرفه ای و وزین را که از کانال اصلی نشر بیرون آمده انتخاب کند؟ جز این است که مخاطب با خرید آگاهانه کتاب به ادامه فعالیت نویسنده، مترجم و ناشر مورد علاقه خود کمک کند؟ ارائه بستری که نتیجه آن ادامه روندی است که سود در آن اصالت دارد و دغدغه‌های فرهنگی و اجتماعی در رده‌های بعدی قرار گرفته آیا موجب لطمه به آینده فرهنگ این سرزمین و سرخوردگی و بی انگیزگی فعالان فرهنگی کشور نمی‌شود؟
مسئله شناسایی ناشر کتاب‌ساز از ناشر اصلی بسیار ساده است؛ طبیعی است که با کاغذِ بندی 900 هزار تومان و هزینه‌های زینک و خدمات چاپ هیچ ناشری نمی‌تواند کتابش را با 80 درصد تخفیف عرضه کند مگر اینکه هزینه‌ای جز هزینه کپی پرداخت نکرده باشد. اینجاست که ممانعت از ارائه تخفیف‌های نامتعارف لازم به نظر می‌رسد.
فارغ از محتوای این متن که درباره پلتفرم دیجی کالا مطرح شد به نظر می رسد، وزن اصلی ماجرا بر دوش وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است تا ورود فعالانه به این موضوع داشته و با تصویب برخی قوانین نظارتی به وظیفه خود در صیانت از اهالی نشر و فرهیختگان حوزه فرهنگ جامه عمل بهتری بپوشاند.
انتهای پیام/
ارسال نظرات