یادداشت؛
عزاداری سیدالشهدا؛ از آغاز تا دولت آل‌بویه
در این یادداشت نگاه کوتاهی خواهیم داشت به سابقه سوگواری اباعبدالله علیه السلام از نخستین روزهای پس از واقعه عاشورا تا دولت آل بویه.
به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، سابقه عزاداری سیدالشهدا سابقۀ بسیار طولانی‌تر از حکومت آل بویه دارد. عزای امام حسین علیهالسلام از همان نخستین روزهای پس از حادثه عاشورا شروع می‌شود و حکومت آل بویه صرفاً اولین حکومتی است که به این مراسم جنبه رسمی و دولتی بخشید.
عزاداری برای سیدالشهدا سابقه‌ی طولانی دارد. در واقع از همان اولین سال پس از شهادت امام حسین علیهالسلام برگزاری مراسم عزاداری سالار شهیدان در میان مسلمانان شکل می‌گیرد.
در ادامه نگاه کوتاهی خواهیم داشت به سابقه سوگواری اباعبدالله علیه السلام از نخستین روزهای پس از واقعه عاشورا تا دولت آل بویه.
این تاریخچه مختصر نشان می‌دهد بر خلاف شبهات فضای مجازی، اصل عزاداری برای سیدالشهدا سابقه‌ی بسیار طولانی‌تر از دوران آل بویه داشته و نه تنها در میان شیعیان، بلکه در میان مذاهب گوناگون اسلامی رایج بوده است.
گریه بر امام حسین سیدالشهدا وسعتی به قدمت انسانیت
پیش از پرداختن به اسناد تاریخی، ذکر این نکته شایسته است که طبق روایات ما سابقه گریه بر سیدالشهدا به اولین انسان، یعنی حضرت آدم می‌رسد.
آدم علیهالسلام به واسطه جبرئیل از ماجرای کربلا آگاه شده و بر اباعبدالله علیهالسلام گریه می‌کند.[۱] در روایتی دیگر بیان شده که هیچ پیامبری نبوده، مگر اینکه کربلا را زیارت کرده است.[۲]
عزاداری در کوفه
اولین کسانی که پس از واقعه عاشورا آیین عزاداری امام حسین علیه السلام را برپا کردند، مردم کوفه بودند.
روشنگری‌های حضرت زینب و امام سجاد علیهماالسلام موجب پشیمانی مردم کوفه از خطاها و کم‌کاری‌هایشان نسبت به امام حسین علیهالسلام گردید و از واقعه سوزناک دشت کربلا بسیار اندوهگین شدند.
یکی از راویان در مورد احوال مردم کوفه پس از خطبه‌ی حضرت زینب سلام الله علیها می‌گوید: «به خدا سوگند! مردم کوفه را در آن روز حیران دیدم که دست بر دهان گرفته، می‌گریستند.»[۳]
اشک و گریه مردم کوفه بر مرثیه‌ی اباعبدالله، حزن و ماتمی معمولی در غم از دست دادن خویشاوندان نبود، بلکه خبر شهادت سیدالشهداء علیه السلام چنان ولوله‌ای در قلوب مردم ایجاد کرد که هر مرد و زنی را متاثر می‌کرد.
عزاداری مردم شام
در شام نیز که به شدت با علویان و شیعیان مخالف بودند، سنگینی غم شهادت فرزند رسول خدا، قلوب مسلمانان را جریحه دار کرده و بر حسین بن علی علیهماالسلام گریستند.
طبق نقل تاریخ اهل بیت علیهمالسلام سه روز در شام عزاداری کردند. همچنین گفته شده هیچ زن هاشمیه و قریشیه‌ای نبود مگر اینکه لباس مشکی بر تن کرد و برای اباعبدالله به سوگواری و عزاداری مشغول شد.[۴]
شام محل حکومت یزید بود و بیشتر مردم آن شهر مخالف قیام سیدالشهداء بودند؛ اما بزرگی و عظمت حادثه عاشورا و تبیین‌های جهادگونه امام سجاد و حضرت زینب علیهما السلام شهر شام را به حسینیه‌ی بزرگ برای سیدالشهدا تبدیل کرد.
اولین خیمه عزای حسینی در مدینه
مدینه از زمان پیامبر یکی از مهم‌ترین شهرهای اسلامی به شمار می‌رفت که اتفاقات آن به شدت در دیگر سرزمین‌های اسلامی تاثیر گذار بود.
در مدینه برای اولین بار خیمه‌های عزای حسینی بر پا شد. ام سلمه همسر پیامبر برای امام حسین علیهالسلام خیمه عزا بر پا کرد و همراه با زنان بنی‌هاشم برای امام حسین علیه السلام مجلس روضه و سوگواری به راه انداخت.[۵]
عزاداری‌های ائمه در سال‌های بعد
عزاداری سیدالشهداء تنها محدود به دوران پس از عاشورا نمی‌شود و این عزاداری تبدیل به رسمی سالانه می‌گردد.
قرائن مختلفی می‌توان بر این مطلب اقامه کرد؛ از جمله تشویق و ترغیب شاعران توسط ائمه علیهمالسلام به سرودن اشعار مرثیه و روضه برای امام حسین علیه السلام[۶]. امام صادق علیه السلام هر سال در منزل خود مراسم عزا بر پا کرده و شاعران را به مرثیه‌سرایی تشویق می‌کردند.[۷]
نقش آل بویه در گسترش عزاداری‌های سیدالشهداء
گرچه سوگواری اباعبدالله در میان مردم رواج داشت؛ اما اولین حکومتی که جنبه رسمی به این مراسم داد، حکومت آل بویه بود. در سال ۳۵۲ق، برای نخستین بار روز عاشورا توسط آل بویه تعطیل رسمی و عزای عمومی اعلام شد و خرید و فروش ممنوع گردید.[۸]
این موضوع منشا این باور غلط در میان برخی شده و گمان کرده‌اند مراسم عزاداری از زمان آل بویه شکل گرفته است؛ حال آنکه نشان دادیم آل بویه تنها این مراسم را جنبه رسمی و دولتی بخشید و سابقه عزاداری به سده‌های قبل از حکومت آل بویه می‌رسد.
عزاداری غیر شیعیان در رثای اباعبدالله علیه السلام
عزاداری سیدالشهدا در طول تاریخ تنها مربوط به شیعیان نبوده است بلکه مسلمانان غیر شیعه نیز بر این امر اهتمام داشته‌اند. عبدالجلیل رازی، از عالمان سنی مذهب قرن ششم در این باره می‌نویسد:
«بزرگان و معتبران ائمه از اصحاب ابوحنیفه و امام شافعی و علما و فقهای طوایف فریقین، این سنت [ عزاداری برای امام حسین] را رعایت کرده‌اند.»[۹]
پی‌نوشت:
1. بحارالانوار، ج۴۴، ص۲۵۴.
2. همان، ص۳۰۱.
3. امالی شیخ مفید، ص۳۲۱.
4. بحارالانوار، ج۴۵، ص۱۹۶.
5. عیون الاخبار و فنون الاثار، ص۱۰۹.
6. کامل الزیارات، ج۱، ص۱۰۴.
7. لؤلؤ و مرجان، ص۴.
8. سنت عزاداری و منقبت خوانی، ص۶۰.
9. النقض، ج۱، ص۴۰۲.
(محمد سفرکرده)
ارسال نظرات