تأثیر عرف جامعه بر حکم پوشش

به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام سعید داودی، عضو هیأت علمی گروه قرآن پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در سلسله جلسات «عرفی یا شرعی‌ بودن حکم حجاب»، گفت: همین که قرآن بین حجاب کنیز و زن آزاد مسلمان تفاوت گذاشته شده و بر زن آزاد واجب است، نشان می‌دهد حجاب، عرفی نیست و شرعی است.

وی افزود: همچنین در مورد حقوق کیفری و جزای کنیزانی که مرتکب زنا شده‌اند، تفاوت وجود دارد و مجازات آن‌ها نصف مجازات زنان آزاد است. احکام دیگری هم بین زنان احرار و کنیز تفاوت وجود دارد که دال بر شرعی‌ بودن این احکام است و به عرف واگذار نشده است.

حکم نماز مسافر، غیرعرفی است

داودی با تأکید بر اینکه همین تفاوتی که شرع قائل شده، آن را از عرفی‌بودن خارج می‌کند، بیان کرد: در برخی موارد شریعت، فهم یک مسئله و مصداق آن را به عرف واگذار کرده است ولی برخی موارد این طور نیست و شارع هم حکم و هم موضوع را تعیین کرده است؛ مثلاً شارع فرموده است که مسافر باید نمازش را کوتاه کند و حد آن را هم چهار فرسخ یا هشت فرسخ در رفت و برگشت بیان کرده است نه اینکه به عرف بسپارد؛ از این رو ممکن است عرف امروز، هشت فرسخ را مصداق مسافر نشمارد ولی این مسئله شرعی است نه عرفی.

وی اضافه کرد: در برخی موارد هم به عرف واگذار شده است از جمله اینکه قرآن کریم فرموده با زنان به معروف رفتار کنید (وعاشروهن بمعروف)؛ در اینجا معاشرت به معروف دستور شرع است ولی اینکه مصادیق معروف چیست، بر عهده عرف است. روزی خریدن یک لباس در یک سال و چند سال عرف بود و امروز شاید خرید لباس در یک ماه عرف باشد، روزی چند سال یکبار مسافرت می‌رفتند و امروزه سالی چندبار. از این رو فقها در مورد لباس و تغذیه و مسکن همسر آن را به عرف سپرده‌اند.

نویسندگان کتاب زن در قرآن تحت اشراف آیت‌الله مکارم شیرازی تصریح کرد: شیخ طوسی در مورد وجوب گرفتن خادم برای زن بحث کرده و فرموده است اگر این زن در خانواده خودش خدمتکار داشته، در اینجا هم لازم است بگیرند.

زنان قبل از نزول آیات حجاب، حجاب ناقص داشتند

وی افزود: حالا اگر سراغ آیات حجاب برویم، می‌بینیم زنان حجاب داشتند و قرآن در دو مرحله و در سوره‌های احزاب و نور محدوده آن را اصلاح کرده است و از نظر ترتیب نزول هم سوره احزاب سوره ۹۰ و نور ۱۰۲ است. بنابراین شریعت، حجابی را که آن موقع زنان داشتند نپذیرفته و لذا آیات نازل شد و دستورات جدید در دو مرحله نازل شد.

حجت‌الاسلام داودی درباره روایت امام صادق (ع) در برخورد با زنان اهل ذمه و بادیه، اضافه کرد: امام صادق (ع) فرمودند که این زنان اگر مورد نهی هم قرار بگیرند و امر به حجاب شوند گوش نخواهند کرد، بنابراین شما می‌توانید نگاه کنید و یا خرید و فروش با آنها داشته باشید.

اجتماعی بودن حجاب

وی تأکید کرد: در اینجا باید این دقت را داشته باشیم که گاهی یک مسئله، فردی است و گاهی اجتماعی؛ در بحث فردی این پرسش مطرح است که آیا ما وظیفه داریم هر منکری را دیدیم، امر به معروف و نهی کنیم که جواب این است امر به معروف وقتی مؤثر باشد، تکلیف است، در امر شخصی وقتی اثر ندارد، لازم نیست کسی وارد شود ولی وقتی بحث اجتماعی باشد، نیاز به ورود حاکمیت است و در اینجا اثرگذاری یا اثرنگذاشتن ملاک نیست. آیا در ابتدا که بستن کمربند ایمنی مطرح شد و برخی آن را رعایت نکردند، حاکمیت آن‌ها را رها کرد؟

عضو هیأت علمی گروه قرآن پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی اضافه کرد: حاکمیت وظیفه دارد آنچه را قانون است، پیگیری کند و این روایت درصدد منع چنین محدوده و مسئولیتی نیست. قرآن کریم همانطور که در برخی احکام دیگر تدریجاً به اصلاح جامعه پرداخته، در حجاب هم این کار را کرده است.

نظر فخر رازی درباره حجاب

وی افزود: فخر رازی در ذیل آیات حجاب آورده مفسران گفته‌اند که زنان، روسری‌های خود را به پشت گردن می‌بستند و گریبان آن‌ها و سینه‌هایشان پیدا بود و آیات نازل شد که روسری را طوری ببندید که گوش و گردن و سینه‌ها را بپوشاند.

وی افزود: اینکه برخی می‌گویند باید ببینیم عرف جامعه چه حجابی را می‌پذیرد درست نیست و اثبات کردیم حجاب، شرعی است. همچنین پرسش ما این است که کدام عرف مدنظر اینهاست، عرف کدام جامعه و کشور و منطقه و محله؟

وی افزود: الان در کشورهای اسلامی انواع و اقسام بدحجابی و بی‌حجابی دیده می‌شود و آیا می‌توان اینها را حجاب شرعی دانست؟ اگر ما به لبنان و تونس و مراکش رفتیم و زنان مسلمان رعایت حجاب نداشتند، آیا می‌توان گفت چون عرف آن‌ها، بد نمی‌داند پس همین حجاب و مقدار پوشش، اسلامی است؟

داودی بیان کرد: پوشش شرعی، مشخص است ولی اینکه شکل لباس و رنگ آن چه باشد، بر عهده عرف است؛ مثلاً لباس و طرح و مدل لباس یک زن اندونزیایی با ایرانی و… فرق دارد؛ بنابراین ما نمی‌گوییم حجاب شرعی، حتماً چادر است بلکه لباس باید زننده نباشد و همه بدن را بپوشاند.