گزارشی از همایش «حکیم الهی» ویژه بزرگداشت علامه طباطبایی

به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، به مناسبت چهل و یکمین سالگرد ارتحال دانشمند بزرگ جهان اسلام، علامه سیدمحمدحسین طباطبایی، همایش حکیم الهی چهارشنبه شب در دارالقرآن و مدرس عالی تفسیر علامه طباطبایی رحمه الله برگزار شد.

براساس این گزارش، در این مراسم باشکوه که با حضور اساتید و فضلای حوزه های علمیه برگزار شد، ضمن بیان گزارش از فعالیت ها و آثار علمی و پژوهشی در مورد آثار و شخصیت علامه طباطبایی(ره)، سخنرانان مراسم به بیان ویژگی های اخلاقی علامه و اهمیت و جایگاه تفسیر المیزان در جهان اسلام پرداختند.

در ابتدای مراسم حجت الاسلام سلیمانی پژوهشگر و استاد حوزه علمیه، به بیان گزارش از کتب در حال تألیف در دارالقرآن علامه طباطبایی پرداخته و خبر از نشر این آثار در آینده نزدیک دادند.

وی با اشاره به وجوه مغفول در مورد علامه طباطبایی، تألیفات در حال انجام را در سه بخش دانست: مکتب تدریسی، شاگردپروری و محتوای دروس ایشان که مشتمل بر: زندگینامه و خاطرات شاگردان علامه و اجازات برای 750 نفر از علمایی است که در محضر علامه شاگردی کرده و در موضوعات مختلف تفسیری، فقهی و فلسفی و... کسب فیض کرده اند. 

تقریرات دروس علامه در موضوعات: فقه، اصول، عقاید و... که توسط شاگردان ایشان نگارش شده و در حال جمع آوری و تدوین در قالب یک کتاب است؛ کتابشناسی جامع از آثار و تألیفات علامه به زبان فارسی و عربی.

در ادامه حجت الاسلام والمسلمین عابدی مدیر دارالقرآن علامه طباطبایی(ره) و مدرس تفسیر علامه طباطبایی(ره) با اظهار تأسف از اینکه جوانان ما علامه را درک نکردند، از علاقه وافر خود به علامه سخن گفت.

مدیر دارالقرآن علامه طباطبایی(ره) با قرائت شعری از علامه طباطبایی و تحلیل و بررسی آثار ایشان به سخنرانی درباره شخصیت علامه و حقایقی از عظمت تفسیر المیزان پرداخت.

وی ابتدای فرمایشات خود را با این شعر نورانی از علامه طباطبایی(ره) آغاز کرد:

دوش که غم پرده ی ما می‌درید

خـار غـم انـدر دل مـا می خلیـد

در بَرِ استــاد خـرد پیشه ام

طرح نمودم غم و اندیشه‌ام

کاو به کف آیینه ی تدبیر داشت

بخت جـوان و خـرد پیـر داشت

پیـر خرد پیشه و نورانی‌ام

برد ز دل زنگ پریشانی‌ام

گفت که: «در زنـدگی ‌آزاد بـاش

هان! گذران است جهان شاد باش

رو به خودت نسبت هستی مده!

دل به چنین مستی و پستی مده!

زانچه نداری ز چه افسرده‌ای

و زغم و اندوه، دل آزرده‌ای؟

گر ببرد ور بدهد دست دوست

ور بِبَرد ور بنهد، مُلک اوست

ور بِکِشی یا بکُشی دیو غم

کج نشود دست قضا را قلم

آن چه خـدا خواست، همان می‌شود

وآن چه دلت خواست، نه آن می‌شود

استاد تفسیر و فلسفه حوزه علمیه توضیح داد که این شعر توسط علامه در وصف حالتی سروده شده است که بعد از تذکر استادشان علامه قاضی طباطبایی در مخالفت و نهی از خروج از نجف دست داده است. 

وی در ادامه بیان داشتند که خدا به ما عنایت کرده که در عصر دو بزرگواری زندگی کرده‌ایم که دارای «تفکر منظومه‌ای» بودند؛ امام خمینی و علامه طباطبایی. هر دوی این بزرگواران نیز دارای شاگردان مشترکی بودند که سبب بسط و تفصیل افکارشان در جامعه و رسیدن آن افکار بلند به دست عموم مردم بود. این عنایت الهی در ایامی بود که مصادف شده بود با حکومت اسلامی و جامعه نیاز جدی به این معارف داشت. 

حجت الاسلام والمسلمین عابدینی با اشاره به اهمیت مباحث علامه و به ویژه در تفسیر المیزان اضافه کرد: در تفسیر شریف المیزان در همه مسائل آن به توحید پرداخته شده است. 

وی به نقل از آیت‌الله خوشوقت گفت: علامه طباطبایی وکیل پایه یک خدا در دفاع از توحید در تفسیر المیزان است. همانگونه که قرآن صرفا القای مفاهیم نیست بلکه خودش هدایت‌گر و انسان‌ساز است، المیزان نیز صرفا تبیین مفاهیم نبوده و انگیزه‌بخش و حرکت‌‌آفرین است. 

این استاد حوزه و دانشگاه توضیح داد که مرحوم علامه قائل به وجود غُرَر در آیات و روایات و معارف الهی هستند؛ برخی از غرر آیات که توسط علامه طباطبایی بیان شده است عبارتند از:  

لَقَدْ كُنْتَ فِي غَفْلَةٍ مِنْ هَذَا فَكَشَفْنَا عَنْكَ غِطَاءَكَ فَبَصَرُكَ الْيَوْمَ حَدِيدٌ. آیه 22 سوره مبارکه قاف. این آیه، آیه‌ای است که تفاوت نظام ادراکی انسان را در دنیا و آخرت بیان می‌کند.

أَيًّا مَا تَدْعُوا فَلَهُ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى ... . سوره مبارکه أسراء آیه 110

وَأَنَّ إِلَى رَبِّكَ الْمُنْتَهَى. سوره مبارکه نجم آیه 42

ذَلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ وَأَنَّ مَا يَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ هُوَ الْبَاطِلُ وَأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْعَلِيُّ الْكَبِيرُ . سوره مبارکه حج. آیه شریفه 62

وَإِنْ مِنْ شَيْءٍ إِلَّا عِنْدَنَا خَزَائِنُهُ وَمَا نُنَزِّلُهُ إِلَّا بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ. سوره مبارکه حجر، آیه شریفه 21. که در این آیه پیوستگی همه عالم با خدا در تمام لحظات را بیان می دارد.

وی برخی از روایات را نیز دارای همین ویژگی برجستگی دانسته و یکی از غرر روایات را بیان داشتند:

امام باقر علیه السلام ذیل آیه شریفه «و الأمر یومئذ لله» می فرماید: والیوم کله لله؛ یعنی روز قیامت روز حاکمیت نیست، چون حاکمیت همیشه برای خدا بوده و هست، بلکه روز روشن شدن حاکمیت خدا برای همه کسانی است که در دنیا فکر می‌کردند حاکمیتی دارند. 

استاد و مدرس تفسیر المیزان، معارف الهی را سرشار از این نمونه های بارز توحیدی و برجسته دانسته و به برخی دیگر از غُرر معارف در تفسیر المیزان پرداخت که یکی از آنها گفتگوی هابیل و قابیل است که آشکار شدن تمام فطرت است. این ماجرا نمونه‌ای است از گفتگو با کسانی که در دنیای امروز تفکر مادی دارند.

و یا اوج فطرت در ماجرای حضرت ابراهیم مشاهده می‌شود. 

حجت الاسلام والمسلمین عابدینی با بیان این که علامه دارای نگاه منظومه ای به معارف دین بوده اند، اضافه کردند که علامه با تحلیل و ترکیب در نظام اندیشه‌ای، در جلد دوم المیزان به بیان مسالک اخلاقی پرداخته است. 

وی به نقل از المیزان مسالک اخلاقی را به انواع زیر تقسیم و به شرح هر یک پرداخت: در یک تقسیم بندی به این شرح است.

الف. مادی‌گراها؛ یک نگاه در زندگی بر اساس مطامع و اهداف مادی است، که ملاک و معیار مادی گرایان است.

ب. مدح و ذم عامه؛ نگاه ارسطویی و فیلسوفان قدیم این است که هر چه را عامه مردم می‌پسندند خوب است و هرچه را نمی‌پسندند، بد است. خود این نگاه دو حالت دارد: 

اگر پسند و ناپسند بر اساس نظام فطرت باشد، مدح و ذم فطری است و پذیرفته اما اگر بر اساس آداب و رسوم و فرهنگ‌ها باشد، به نسبی‌گرایی شدید دچار خواهد شد. 

مسلک انبیا؛ مسلک ثواب و عقاب است که بر اساس آن مدح و ذم افعال سنجیده می شود.

اما مسلک نبی ختمی حضرت محمدمصطفی صلوات الله علیه ؛ مسلک حبّی است. 

علامه در ذیل آیاتی که در این مبحث مطرح می‌کند، بسیار مبتهج از معانی شده و اوج می‌گیرد. مثلا در آیات سوره یوسف «رب قد آتیتنی من الملک...» خواننده احساس می‌کند علامه با حضرت یوسف همراه است و در حال اوج گرفتن است. 

وی در پایان سخنان خود گفتند: علامه قرآن را دارای یک غرض واحد می‌داند، که هر سوره بخشی و هر آیه جزئی از همین هدف را دنبال می‌کند. از مبدأ احدیت نازل شده و به همان جا نیز دعوت می‌کند. برخلاف سایر ادیان که از مبدأ واحدیت نازل شده و به آنجا دعوت می‌کند. در حرکت حبی و در این مسیر، رابطه انسان با امام به صورت درونی‌ترین شکل ممکن تصویر شده است، تا جایی که به رابطه «معی» منتهی می‌شود و به اطلاق و ارسال می‌رسد. 

استاد عابدی همراهی با مقام ولایت و امام را عامل سرعت سیر در این مسیر حرکت حبی و معیت برشمردند.  

وی یادآور شد: بیت شریف علامه طباطبایی رحمه الله که محل زندگی مرحوم علامه در 14 سال پایان عمر شریفشان بوده است، اکنون به دارالقرآن و مدرس عالی تفسیر و محل برگزاری دروس تفسیر قرآن کریم توسط علمای حوزه علمیه تبدیل شده است. این مجموعه نورانی که با تولیت و مدیریت حضرت آیت الله احمد عابدی اداره می شود، روزانه بطور میانگین میزبان 300 نفر از طلاب سطوح عالی و علاقه مندان به مباحث تفسیر قرآن کریم است. 

حجت الاسلام والمسلمین عابدی که در زمان نوجوانی محضر علامه را درک نموده، با بیان برخی از مشاهدات خود از منش و اخلاق علامه ابراز کرد که مرحوم علامه خیلی به مردم احترام می‌گذاشتند و در روضه‌هایی که صبح جمعه داشتند، در برابر دیگران و حتی یک کودک 6-7 ساله تمام قد می‌ایستادند. همچنین به نامه‌هایی که یک طلبه نوجوان پایه دومی، مثلا در مسائل ساده احکام یا از این هم ساده‌تر می پرسید، با دست‌خط خودشان تفصیلا پاسخ می‌دادند. 

استاد درس خارج حوزه علمیه، در ادامه با بیان این که أم الکتاب تألیفات حضرت علامه کتاب شریف تفسیر المیزان است، به بیان امتیازات تفسیر المیزان پرداخت.

امتیازاتی که در آثار شاگردان علامه هم کمتر پیدا می‌شود و موجب شده است که شهید مطهری در مورد آن بگوید «ارزش تفسیر المیزان صدسال دیگر شناخته خواهد شد».

حجت الاسلام والمسلمین عابدی با اشاره به مطالعات گسترده علامه در آثار و کتابهای مختلف، اضافه کرد: نقل‌قولهایی از کتب نظامی کمیاب برخی امرای ارتش در المیزان به چشم می‌خورد.

وی سپس برخی از ویژگی های تفسیر المیزان را بیان کرد که همه این کتاب به قلم و نگارش خود علامه بوده و تمام آن را خودشان به تنهایی نوشته‌ و فقط یک جا در موضوع نجوم از آیت‌الله حسن‌زاده آملی کمک گرفته‌اند. 

استاد عابدی ابراز کرد: پرداختن به جریانهای فکری زمان‌ خود از جمله وهابیت و سلفیت تکفیری که پیش از عربستان، رشیدرضا و عبده و سید قطب در مصر آغازگر این جریان بودند. علامه آنها را شناخت، وضعیت کنونی را پیش‌بینی کرد و در المیزان به نقد تفسیر المنار و مجله المنار که چند برابر تفسیر المنار است پرداخت؛ اسلام التقاطی که منافقین دست‌پرورده آن هستند و تفکرات کمونیستی امثال حزب توده؛ طرفداران کتاب بیان الفرقان که علامه بیش از سایر تفکرات به نقد این جریان پرداخته است.

وی خاطرنشان کرد: نگارش حکیمانه داشتند، یعنی هیچ حشو و تطویلی در کلامشان نیست؛ این موضوع در تمام آثار ایشان مشهود است و هیچ کس نمی‌تواند ادعا کند که این جمله علامه را خلاصه‌تر بیان می‌کنم به گونه‌ای که وافی به مقصود باشد؛ از دیگر خصوصیات بارز در آثار علامه این است که با وجود اینکه فارس نبوده اند، اما نگارش فارسی ایشان ویژه است و این را در کتاب اصول فلسفه و روش رئالیسم به خوبی می‌توان دریافت. 

مدیر دارالقرآن علامه طباطبایی(ره) در پایان سخنرانی خود گفت: خدا را شاکریم که بیت شریف علامه طباطبایی رحمه الله امروز به محل برگزاری دروس تفسیر قرآن کریم و دیگر آثار علامه توسط علما و مفسرین قرآن کریم تبدیل شده و همه روزه جمع کثیری از طلاب سطوح عالی در این محل به درس و بحث حوزوی مشغول می شوند.