شماره ۴۸ فصلنامه علمی «تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی» منتشر شد
شماره ۴۸ فصلنامه علمی «تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی» با ۷ مقاله منتشر شد.
به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، شماره 48 فصلنامه علمی «تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی» به صاحب امتیازی دانشگاه معارف اسلامی با مدیرمسئولی روح‌الله شاکری و سردبیری محمدرضا جباری منتشر شد.
این فصلنامه در 7 مقاله و 156 صفحه منتشر شده و عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات به شرح زیر است:
آثار تمدنی خانواده مستحکم در سیره معصومان علیهم‌السلام
پوران خدادادی، سید ضیاءالدین میرمحمدی، محمدجواد واعظی
چکیده:رکود تمدنی جهان اسلام متأثر از فرهنگ غرب، رکودی فرهنگی است که همه حوزه‌های تمدنی ازجمله کانون خانواده را، متأثر ساخته است. تمدن‌گراها تنها راه برون‌رفت از این رکود را، رجوع به منابع دینی جهت استخراج، دستیابی و استنباط فرهنگ دینی با هدف جایگزین کردن این فرهنگ به‌جای فرهنگ غربی می‌دانند. جایگاه خانواده به‌عنوانِ اولین نهاد تمدنی، این امکان را می‌دهد که نقطه خوبی برای شروع تحولات اساسی در حوزه فرهنگ و تمدن محسوب گردد. این پژوهش با هدف تبیین تأثیرات خانواده مستحکم دینی بر تحولات تمدنی، به تبیین آثار تمدنی خانواده مستحکم می‌پردازد. حاصل اینکه؛ حاکم شدن نظام معنایی دینی برگرفته از سیره معصومان^ (نظامی مشتمل بر معرفت‌ها، ارزش‌ها و رفتارهای دینی) در خانواده، با ایجاد وحدت معرفتی، ارزشی و رفتاری، موجب استحکام خانواده می‌شود و خانواده مستحکم زیربنای مهمی در استحکام تمدنی خواهد بود. از آثار تمدنی خانواده مستحکم؛ حاکمیت نوعی تمدن دین‌گرا، آخرت‌گرا و معناگرا؛ عینیت یافتن تمدن خدامحور و عینیت یافتن حاکمیت ولی خدا در جامعه، گسترش تمدن مبتنی بر عقلانیت دینی، علم دینی و نوعی انسان الهی است. در این پژوهش روش کار توصیفی تحلیلی مبتنی بر تجزیه و تحلیل محتوای کیفی است.
تأثیرناپذیری گزاره‌های نجومی قرآن از منظومه بطلمیوسی
سید عیسی مسترحمی
چکیده:دسته‌ای از دگراندیشان مسلمان و مستشرقان معاصر، قرآن را متنی تاریخی که به تناسب نیازها، توانمندی‌ها و سطح اندیشه بسیط عصر نزول با مردم سخن گفته، می‌دانند؛ براساس این دیدگاه، نمی‌توان پذیرفت که قرآن، با مخاطبان ناآگاه از واقعیت‌های نجومی که جهان را از دریچه منظومه بطلمیوسی می‌نگریستند درباره مسائل نجومی تمدن‌ساز سخن گفته باشد؛ اینان با استناد به دیدگاه‌های مفسران متقدم و نیز تفسیر نادرست برخی تعابیر قرآنی معتقدند، قرآن نیز متأثر از منظومه بطلمیوسی، تصویری لایه‌لایه از آسمان‌ها ارائه می‌دهد که اجرام آسمانی به آن متصل بوده و به تبع آن در حرکت هستند. مطالعات تاریخ علم و بهره‌گیری از روش میان‌رشته‌ای این نتیجه را آشکار می‌سازد که سخن از هفت آسمان، حرکت زمین و اجرام آسمانی و بسیاری از واقعیت‌های نجومی در قرآن، علاوه بر تبیین واهی بودن پندار تأثیرپذیری، تلاش این متن الهی برای اصلاح برخی خطاهای علمی و زمینه‌سازی تمدن اسلامی در دانش نجوم را روشن می‌سازد.
تبیین تاریخی توانمندسازی فرهنگی اجتماعی جامعه امامیه در سیره امام عسکری علیه‌السلام
زهرا سلیمانی، اصغر منتظرالقائم*، مصطفی پیرمرادیان چکیده:
توانمندسازی، فرایند قدرت بخشیدن به افراد است که در منظومه بلوغ تمدنی جایگاه ویژه‌ای دارد. اقدامات امام عسکری علیه السلام در تحقق این فرایند در ساختار فردی، سازمانی و سَبک رهبری منجر به استحکام هویت شیعی، قدرت اندیشه، ایجاد احساس خودکارآمدی و مهارت افزایی شیعیان در مواجهه با چالش‌ها و تهدیدها گردید. براین‌اساس، اقدامات، توجهات، تأکیدات و شیوه مبارزاتی آن حضرت، نقش مهمی را در استمرار و تقویت جامعه امامیه برای ورود به عصر غیبت فراهم نمود. هدف این مقاله آن است تا با تحلیل نظری داده‌های تاریخی، پیش‌نیازها و فرایند توانمندسازی در حوزه دانش مدیریت منابع انسانی، تدابیر امام عسکری× در توانمندسازی شیعیان را به بحث گذارد. این مقاله به روش توصیفی تحلیلی با تکیه بر منابع اصلی تاریخی و حدیثی به این سؤال پاسخ می‌دهد که امام عسکری علیه السلام چگونه جامعه امامیه را در شرایط بحرانی سیاسی و اجتماعی توانمند ساخت تا از افتادن به پرتگاه سقوط مصون بماند؟
سبک‌شناسی امیرمؤمنان علیه‌السلام در بهره‌مندی از قرآن کریم به‌مثابه منبع هویت‌ساز دینی در بازه زمانی حکومت
امیرمحسن عرفان، محسن فکری فلاح
چکیده:نقش روزافزون ادراکات هویت‌بنیان و کردارهای هویت‌مند در جامعه ضرورت توجه به سرمایه‌های اصیل دینی در جهت پدیدآوری مبانی متقن و مطمئن هویت‌سازی را مضاعف می‌سازد. از سوی دیگر ارتباط وثیق و پیوند عمیق سیره حکمرانی امیرمؤمنان علیه‌السلام و معارف کلام وحی موجب می‌گردد تحلیل و بررسی سیره هویت‌سازی حضرت باتوجه‌به معارف قرآن کریم ضرورت یابد. بر همین اساس پژوهش حاضر با روش تحقیق کیفی در پاسخ به این پرسش پدید آمده است که آموزه‌های قرآنی چه جایگاهی در منظومه هویت‌سازی دینی در سیره امیرمؤمنان علیه‌السلام داشت. التزام به شبکه مفهومی قرآن کریم در هویت‌سازی به‌منظورِ سیاستگذاری مبتنی بر آنها ازجمله اقداماتی است که در سیره حضرت صورت پذیرفت. همچنین توسعه نگرش نسبت به سنت‌های الهی و کاربست آنها در جهت تقویت هویت دینی جامعه، بخش دیگری از کارکرد آموزه‌های قرآنی در سیره هویت‌سازی حضرت را پدید آورد. در ساحت اقدامات تمایزبخش نیز به‌منظورِ تعیین مرزهای دقیق هویتی بهره‌گیری از آیات مختلف برای افشای ماهیت دشمنان از دیگر اقدامات حضرت بود.
موقعیت و حقوق زنان در دوره ایلخانان (مطالعه موردی تأثیر اصلاحات غازان‌خان)
سمانه نجارزاده، ذکرالله محمدی
چکیده:دوران مغول از جهات گوناگون یکی از مهم‌ترین ادوار تاریخی ایران به‌حساب می‌آید. دوران تقابل دو فرهنگ مغولی ـ ترکی (ایلیاتی) و فرهنگ ایرانی (شهرنشینی) که اقشار مختلف ایران با فرهنگ جدیدی آشنا می‌شوند که کاملاً با فرهنگ ایرانی و شهرنشینی تفاوت‌های بنیادین دارد. در فرهنگ قوم مهاجم برخلافِ قوم مغلوب، زنان در همه حوزه‌ها از جایگاه والایی برخوردار بودند. اما با گذشت زمان و مستحیل شدن مغولان در فرهنگ ایرانی، ما رفته‌رفته شاهد افول ویژگی‌های مذکور می‌شویم. سؤال اصلی پژوهش حاضر این است که چه عواملی در تحول مقوله مذکور مؤثر بوده است؟ فرض پژوهش حاضر بر این است که به‌رغمِ تأثیرات عوامل گوناگون، عامل اصلی را باید در دیدگاه‌ها و اندیشه‌های نهفته در اصلاحات غازان‌خان در خصوص زنان جستجو کرد. دستاورد پژوهش حاضر نیز چنین مقوله‌ای را به اثبات می‌رساند. روش پژوهش حاضر روشی توصیفی ـ تحلیلی و با اتّکا به منابع و متون اصلی و کتابخانه‌ای بوده است.
نقش اجتماعی امامان جمعه در جامعه کرمان دوره قاجاریه
محمد خداوردی تاج‌آبادی
چکیده: حمله سپاه قاجاریه به کرمان و قتل علما و همچنین حمله وهابیون به بحرین، منجر به انتصاب علمای غیرکرمانی از سوی شاهان قاجاریه به امامت جمعه کرمان گردید. شاخص‌های انتخاب علما به منصب امامت جمعه کرمان شایستگی‌های مذهبی، اخلاقی، علمی و روابط نیکوی آنها با دربار بود و به‌تدریج برخی اعضای خانواده سید جواد شیرازی به‌سببِ ویژگی‌های یادشده به این مقام نائل شدند. پژوهش حاضر با رویکرد تاریخی ـ تحلیلی تلاش دارد تا نقش اجتماعی امامان جمعه در جامعه کرمان عهد قاجاریه را نشان دهد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که امامان جمعه به‌عنوانِ نمایندگان دربار از کنش‌گرانِ اصلی جامعه کرمان بودند. آنها در این جامعه برای تأمین عدالت و رفاه اجتماعی به تأسیس دیوان‌خانه قضایی و احداث کاروان‌سرای تجاری همت گماشتند و برای اتحاد و همدلی میان پیروان شیخیه و متشرعه به نشر عقاید و فرهنگ شیعه و تربیت مبلغان پرداختند.
بررسی تأثیر مکتب علمی سمرقند بر علم نجوم دوره حکومت عثمانی (مطالعه موردی تأثیر کتاب المخلص فی الهیئه نوشته محمود بن عمر چغمینی)
بهرام دردی گری، حنیف قلندری
چکیده: مکتب علمی سمرقند را می‌توان یکی از مهم‌ترین مراکز علمی در تاریخ علم دوره اسلامی قلمداد کرد. این مکتب حاصل تکامل نهادهای علمی پیش از خود بود که از حدود 812 ق با شروع حکومت الغ بیگ در سمرقند پا گرفت. کتاب‌های برجای مانده از این دوره با گذشت زمان به منابع علمی معتبر تبدیل شد و در قلمروهای اسلامی موردِمطالعه قرار می‌گرفت. در میان رساله‌های هیئت که می‌توان آنها را درس‌نامه‌های آموزشی نجوم به‌شمار آورد، رساله الملخص فی الهیئه چغمینی بیش از همه مورد‌ِتوجه قرار گرفت و یکی از مهم‌ترین شرح‌های این رساله توسط قاضی‌زاده رومی در همین مکتب نوشته شد. پس از کاهش فعالیت‌های محیط علمی سمرقند، برخی از دانشمندان این منطقه به آناتولی مهاجرت کردند که نقش بسزایی در شکل‌گیری سنت نجومی عثمانی ایفا کردند. این مقاله با بررسی شخصیت علمی چغمینی به‌دنبالِ عرضه تأثیر این دانشمند مسلمان و آثارش بر نجوم دوره عثمانی است. شمار شاگردان و رهروان علمی چغمینی در حوزه علم نجوم دوره عثمانی، تثبیت کتاب الملخص به‌عنوانِ منبع درسی در مدارس و نهادهای آموزشی عثمانی، و نگارش شرح‌های مختلف بر الملخص، به‌ویژه به زبان‌های فارسی و ترکی همگی نشان از گستره تأثیرگذاری این کتاب ارزشمند است.
علاقه مندان جهت کسب اطلاعات بیشتر درباره فصلنامه علمی «تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی» می توانند به قم، بلوار امین، بلوار جمهوری اسلامی، بین کوچه ۴ و ۶، دانشگاه معارف اسلامی، معاونت پژوهشی با شماره تلفن: ۳۲۹۳۹۹۷۷-۰۲۵ یا به نشانی اینترنتی این فصلنامه به آدرس tarikh.maaref.ac.irمراجعه کنند یا تماس بگیرند.
ارسال نظرات