اشتباهات حرفه ای شارلی ابدو به گاه درماندگی

به گزارش خبرنگار سرویس سیاسی خبرگزاری رسا، مدیران نشریه شارلی ابدو در برگزاری مسابقه و انتشار کاریکاتورهای توهین کننده به مرجعیت و رهبر معظم انقلاب مدظله و نظام مقدس اسلامی مرتکب چند خطای راهبردی و نقض چند اصل حرفه ای شده اند؛ مهم ترین آنها اعتراف به خالی بودن دست آنان از استدلال و منطق در مقابل کنشگری های داخلی و بین المللی رهبر معظم انقلاب مد ظله و نظام اسلامی است.

طنز در مطبوعات و خبرگزاری‌ها، اولین شکل از قالب‌های روزنامه‌نگاری مکمل با هدف هجو و تخریب است. در طنزهای تصویری شارلی ابدو، از طریق زیاد کردن جلوه‌های فکاهی و کم ‌کردن محتوای نقادانه، توهین و تخریب تصویری، ظاهری هجوگونه پیدا کرده است. هجو در تولیدات رسانه‌ای شیوه ای از عملیات روانی منفی است كه در آن، با هتاكی و اهانت، یا به شیوة خصمانه و تند و زننده به نكوهش و تخریب یک شخص، گروه یا اندیشه پرداخته می‌شود. در سرمقاله شماره هفتم ژانویه 2023 نشریه فرانسوی شارلی ابدو با عنوان «نقاشی طنز، راهنمای عالی آزادی»، انگیزه و هدف فراخوان مسابقه کاریکاتور ماه گذشته، حمایت از اغتشاشگران ایران از طریق تمسخر مقام معظم رهبری، مضامین دینی و حکومت اسلامی بیان شده است. نویسنده این سرمقاله به بُعد جهانی کاریکاتور و دلبستگی آن به آزادی در مواجهه با آن چه خودسری های مذهبی می نامد، اشاره کرده است. علاوه بر متن بی ادبانه این سرمقاله، مضمون کاریکاتورهای آن نیز سراسر حاوی مضامین بغض آمیز، خلاف آراستگی و پیام های خلاف ادب عمومی و مخالف فرهنگ ایرانی است.

در همه قالب های روزنامه نگاری مکمل، رعایت ادب و عرف فرهنگ های رقیب و منزلت اجتماعی دیگر ملل، یک اصل محسوب می شود. رعایت ادب و پیراستگی در ادبیات طنز باعث افزایش مخاطب، ارتقای موقعیت رسانه و ایقاع پیام در ذهن و ادراک مخاطب می‌شود. زبان، بیان و روایت نقاشی های ابتدایی و کاریکاتورهای موهن شارلی ابدو یک شکل بیشتر ندارد و آن هم توهین به ابتدایی ترین و ساده ترین شکل ممکن است؛ این تولیدات، غیر حرفه ای، یک جانبه‌ و بسیار سطحی هستند؛ در حالی‌که در طنز حرفه ای، وقار، متانت، ادب اجتماعی و صمیمیت موج می‌زند؛ ساختار آن دارای انسجام هنری و پیام آن چند لایه است.

این نشریه فرانسوی با وجود آن که هیچ جایزه ای برای برنده شدن به کاریکاتورهای موهن اعلان نکرده، ده ها نقاشی زشت و کاریکاتور حاوی مضامین توهین آمیز به عالی ترین شخصیت مذهبی و سیاسی نظام مقدس اسلامی را منتشر و اعلام کرده اعطای مقام اول، دوم و سوم به منزله بی ارزش کردن نقاشی های دیگر است! تصریح نویسنده سرمقاله شارلی ابدو به «تمسخر رهبر مذهبی جمهوری اسلامی ایران» نشانه عصبانیت مدیران و سردرگمی حامیان این نشریه از هدایت های رهبر معظم انقلاب مدظله و عجز سیاستمداران غرب از رویارویی با حکمرانی تمدن ساز نظام اسلامی ایران و ترس آنان از گسترش اسلام در غرب است. هنگامی که دست مالکان و مدیران رسانه از ادبیات علمی، استدلال، منطق و عمق خالی باشد، به کارهای سطحی و سخیف از جنس تولیدات اخیر مجله شارلی ابدو رو می آورند و پیام های خود را با ابتذال، فحش و ناسزا آمیخته می کنند.

از سوی دیگر، امروزه یکی از مشکلات و مسائل پیش روی مدیران رسانه ها درگیر بودن تحریریه ها با کلیشه ها و قالب های تکراری است. به همین خاطر مالکان و مدیران رسانه ای از هر گونه کلیشه شکنی در قالب سیاست های کلان رسانه خود استقبال می کنند. یکی از شیوه های کلیشه شکنی، استفاده از ابزار نرم مانند زبان هنر و قالب های بیانی غیر جدی برای تصویرسازی در نزد مخاطب است. «انگاره» یا تصویر، ابتدا در ذهن مخاطب، آگاهی یا ادراکی مطابق میل و خواست تصویرسازان درباره پدیده ها، موضوعات یا شخصیت های اجتماعی هدف پدید می آورد. «کاشت» این ادراک در اذهان مخاطبان موجب پیدایش گرایش های خاص در بین گروه های اجتماعی و به دنبال آن بروز الگوهای رفتاری متفاوت خواهد شد. دیگر خطای راهبردی شارلی ابدو، گرفتار شدن به دام کلیشه تمسخر و تکرار مضامین توهین  آمیز است. این دامی نیست که تنها شارلی ابدو گرفتارش شده، بلکه رسانه های غربی ده ها سال است که گرفتار دام کلیشه و پیام های تکراری درباره اسلام، جمهوری اسلامی و شخصیت های عالی نظام مقدس اسلامی شده اند. شاید زمانی نه چندان دور، یعنی در دهه های قبل، سیاستمداران و رسانه های غربی از طریق کلیشه هایی مانند اسلام افراطی، تروریسم (مساوی دانستن جهاد با تروریسم)، خشونت (شمشیر)، بدویت، حقوق بشر و عدم عقلانیت می توانستند دخالت های آشکار در کشورهای اسلامی و ستمهای خود به ملل مظلوم را در نزد افکار عمومی مردم جهان توجیه کنند، اما امروزه این کلیشه های پرتکرار در رسانه های اجتماعی مجازی خریداری ندارد و باعث دل زدگی مخاطب خصوصا در فضای مجازی می شود. برای ایرانیان که سالهاست با کلیشه های تکراری رسانه های غربی آشنا هستند، انتشار این کاریکاتورها نشانه هدف گذاری دقیق مقام معظم رهبری از مسیر انقلاب در گام دوم و نیز موفقیت نظام جمهوری اسلامی ایران در خط مشی گذاری های داخلی و جهانی ست. اقدام شتاب زده و توهین آمیز چنین نشریات غیر حرفه ای نیز موجب تحکیم همبستگی مردم مسلمان ایران و تقویت حرفه ای گری جبهه فرهنگی انقلاب و هم افزایی کنشگران حامی نظام مقدس اسلامی می شود.

محمد مهدی محققی