اعتبارسنجی حدیث در اندیشه قاضی نعمان مغربی در فصلنامه «علوم حدیث»

به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، صد و چهارمین شماره از فصلنامه علمی پژوهشی علوم حدیث به مدیر مسئولی حجت‌الاسلام والمسلمین سید علی قاضی عسگر، از سوی دانشگاه قرآن و حدیث منتشر شد.

عناوین مقالات این شماره بدین قرار است: «اعتبارسنجی حدیث در اندیشه قاضی نعمان مغربی»، «کارکرد نقش‌‏‏های زبانی یاکوبسن در اثرگذاری پیام خطبه غراء»، «شیوه‌ مواجهه‌ فقهای متقدم با مفاد احادیث عمار ساباطی در کتاب طهارت»، «تحلیل روابط بینامتنی روایات کتاب الامامه «مسند الإمام الرضا(ع)» و قرآن»، «مختصرسازی کتاب‌های حدیثی با پیش فرض‌های کلامی – فقهی در نقد (مطالعه موردی مختصر تفسیر قمی)»، «بازشناسی تعبیرهای به کار رفته در نام بردن از ابوالمفضل شیبانی در سندهای حدیثی»، «تحلیل ارتباط‌شناختی – حدیثی نظریه هنجاری مصافحه در آغاز ارتباطات درون‌فرهنگی اسلامی»، «بازشناسی منابع کتاب علی بن جعفر».

در چکیده مقاله «اعتبارسنجی حدیث در اندیشه قاضی نعمان مغربی» می‌خوانیم؛ «کهن‌ترین و مهم‌ترین میراث روایی فرقه اسماعیلیه آثار قاضی نعمان مغربی است که مؤلف آنها را بر اساس مصادر روایی شیعیان به خامه آورده است.

بازخوانی اندیشه قاضی نعمان درباره اعتبارسنجی روایات تلاشی است برای شناخت میزان اعتبار میراثی از قرن چهارم که با عنوان حدیث اسماعیلیه شناخته می‌شود. برای این منظور افزون بر تحلیل مدعای مؤلف مبنی بر صحت روایات آثارش اندیشه صحیح‌نگاری او با کاوش کامل در کتاب‌های دعائم الاسلام، الایضاح و شرح الاخبار وی مورد بررسی قرار گرفته و با ارائه نمونه‌های تطبیقی تحلیل شده است.

مهمترین رسالت این نوشتار, کشف و تحلیل معیارهای اعتبار حدیث از نگاه مؤلف است. بر اساس این پژوهش، مؤلف بیش از آنکه معیارهایی برای اثبات صدور روایات از اهل بیت(ع) در نظر داشته باشد، تلاش خود را بر بیان مراد واقعی اهل بیت(ع) غالبا از طریق جمع بین روایات مختلف متمرکز ساخته است.»

در طلیعه مقاله «کارکرد نقش‌‏‏های زبانی یاکوبسن در اثرگذاری پیام خطبه غراء» آمده است؛ «الگوی ارتباطی یاکوبسن از کامل‌‌‏ترین نظریات در تحلیل زبان ‏‏شناختی متون به شمار می‌‌‏‏رود. بر اساس این الگو، هر ارتباط کلامی، بسته به محوریت هر یک از شش رکن فرستنده، گیرنده، پیام، زمینه یا بافت پیام، مجرای ارتباطی و واژگان یا همان رمز، به ترتیب دارای شش نقش: عاطفی، ترغیبی، شعری، ارجاعی، همدلی و فرازبانی خواهد بود. خطبه غرّاء -چنان ‏که از نام آن پیداست - یکی از خطبه‌‌های اثرگذار امام علی(ع) در ‏نهج ‏‏البلاغه است.

در سند آن آمده است که اثر این خطبه در زمان ایراد به حدی بوده که در پایان خطبه، شنوندگان متأثر شده و گریسته‌‏‏اند؛ امری که دست ‏‏مایه پژوهش پیش ‏‌رو قرار گرفت تا با کاربست الگوی یاکوبسن، مکانیزم اثرگذاری این خطبه را به عنوان یک پیام ترغیبی به شیوه توصیفی تحلیلی و رویکرد نقد ساختاری گلدمن جویا شویم.

فرض بر آن بود که این خطبه با بار ترغیبی خود دارای بسامد بالای جملات ترغیبی باشد، و پس از بررسی، این فرض بدین شکل اثبات گردید که گوینده جملات را در عین تنوع ساخت و نه لزوماً ساخت ترغیبی، به گونه‌‏‏ای ادا نموده که کلیت خطبه هیئت و اثر یک فیلم سینمایی اثرگذار را داراست.

با وجود ترغیبی بودن این خطبه، بسامد اندکی از جملات، به صراحت، ترغیبی هستند و ساخت ‏‏ها و نقش‌‌های شش‌‌‏‏گانه مطرح در نظریه یاکوبسن با مهارتی خاص در این خطبه دارای نقش ترغیبی شده‌‏‏اند.»

در چکیده مقاله «شیوه‌ مواجهه‌ فقهای متقدم با مفاد احادیث عمار ساباطی در کتاب طهارت» آمده است؛ «عمار ساباطی یکی از روات پرکار در نقل احادیث فقهی است. عمل به احادیث عمار در میان فقهای متقدم، همواره مسأله‌ای چالشی بوده است.

در این نوشتار ابتداء عوامل تردید فقهاء در عمل به احادیث عمار ساباطی را بر شمرده‌ایم؛ سپس با احصاء کامل احادیث عمار ساباطی در کتاب طهارت، آن‌ها را بر اساس شیوه‌ تعامل فقهای متقدم دسته‌بندی کرده‌ایم. آن‌گاه به بررسی شیوه تعامل ایشان با هر دسته از مجموعه احادیث او پرداخته‌ایم.

نشان داده‌ایم که مواجهه فقهاء با احادیث عمار،‌ بینِ اعراض و قبول، متغیر است، و در پایان اثبات کرده‌ایم که قبولِ احادیث عمار توسط فقهاء، همواره در سایهی مؤیداتِ خارج از خود حدیث بوده است. این سبک از مواجهه می‌تواند در کنار بررسی‌های سندی، برای سنجش احادیث، کارآمد باشد.»