نوروز از دیدگاه اسلام

به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، محدث خبیر, رشید الدین طبرسى (متوفاى سال 588 هـ.ق) در کتاب (مناقب) روایت کرده که منصور دوانیقى ـ دومین خلیفه عباسى ـ از امام کاظم(ع) تقاضا کرد تا روز نوروز در مجلس جشن او براى تبریک حضور یابد و هدایایى را که مردم مى آورند بپذیرد.

امام کاظم(ع) این تقاضا را رد کرد و فرمود: (انى قد فتشت الاخبار عن جدى رسول الله(ص) فلم اجد لهذا العید خبرا و انه سنه للفرس و محاها الاسلام و معاذ الله ان نحیى ما محاه الاسلام؛ همه اخبارى را که از جدم رسول خدا(ص) رسیده است بررسى کردم خبرى در این مورد نیافتم.

این عید سنت پارسیان است و اسلام آن را محو کرد، پناه مى برم به خدا از این که چیزى را که اسلام آن را محو نموده, زنده سازم.)
منصور گفت: (ما این مراسم را براى سیاست و تدبیر امور ارتشیان انجام مى دهیم، تو را به خداى بزرگ سوگند مى دهم در این مجلس حضور داشته باشید.)
امام کاظم(ع) ناگزیر در آن مجلس حضور یافت امیران، فرماندهان، سرداران، ارتشیان و مردمان به محضر آن حضرت مى آمدند و تبریک عرض مى کردند و هدایایى را مى آوردند خادم منصور آن جا حاضر بود و آن هدایا را بازبینى مى کرد.

در لحظات آخرین پیرمردى وارد شد و به امام کاظم(ع) عرض کرد: (اى پسر دختر رسول خدا! من فقیرى تهى دست هستم، از این رو چیزى نداشتم هدیه بیاورم ولى سه بیت شعرى را که جدم در سوگ جدت امام حسین(ع) سروده به شما هدیه مى کنم و آن سه بیت چنین است:
عجبت لمصقول علاک فرنده
یوم الهیاج و قد علاک غبار
و لاسهم نفذتک دون حرائر
یدعون جدک والدموع غزار
الا تقضقضت السهام و عاقها
عن جسمک الاجلال والاکبار
درشگفتم از آن شمشیرهاى برنده که تیزى آنها در معرکه عاشورا بر پیکر غبار آلودت فرود آمدند و نیز درشگفتم از آن تیرهایى که در برابر چشم بانوان حرم در پیکرت فرو رفتند در حالى که آنان جدت را به مددکارى مى طلبیدند و سیلاب اشک از دیدگان شان روان بود.
چرا سر و صداى آن تیرها از پیکر مقدس و شکوهمندت دور و پراکنده نشدند؟

امام کاظم(ع) به او فرمود: هدیه ات را پذیرفتم، بنشین، خداوند به تو برکت دهد. آن گاه امام به خادم فرمود: نزد رئیس (منصور) برو و مجموع این هدایا را به او گزارش بده و بپرس که آنها را چه کنم؟ خادم چنین کرد، سپس به حضور امام کاظم(ع) بازگشت و گفت: منصور مى گوید: همه آنها را به تو بخشیدم اختیار آنها با شماست، آن گاه امام کاظم(ع) همه آن هدایا را به آن پیرمرد بخشید.(11)
بدین سان امام کاظم(ع) هم به منصور و درباریانش فهماند که ما به هدایا و زرق و برق دنیا دل نبسته ایم و هم پیرمرد فقیر شیعه را ـ که خاطره امام حسین(ع) قهرمان و سمبل مبارزه با زورمداران را در کاخ طاغوت، تجدید کرد ـ شادمان ساخت. و بدین گونه که آن پیر با بیان مظلومیت امام حسین(ع) در چنان روزى ستمگران و طاغوتیان را محکوم نمود.

نوروز در ترازوى نقد
در مجموع مى توان گفت روایاتى که در شأن نوروز از امامان معصوم(ع) به ما رسیده متعارض است؛ یعنى بعضى از روایات آن را ستوده اند و بعضى (مثل روایت مذکور از امام کاظم, علیه السلام) آن را بازمانده دوران جاهلیت دانسته اند که اسلام آن را محو کرده است ولى بعد از کند و کاو همه جانبه مى توان چنین نتیجه گرفت که:
1ـ روایات در تأیید و ستایش نوروز بیشتر از روایت یا روایات سرزنش گونه است.
2ـ سیره علماى بزرگ و مراجع تقلید در شأن نوروز بیانگر آن است که نوروز از روزهاى برجسته و مبارک است. اما اطلاق عید براى چنین روزى از دیدگاه اسلام پذیرفتنى نیست چرا که در اسلام به طور رسمى چهار روز عید است: عید فطر، عید قربان، عید غدیر و روز جمعه.
به احتمال قوى در حدیث امام کاظم(ع) اطلاق عید بر نوروز مورد سرزنش قرار گرفته است. حضرت امام خمینى (قدس سره) با این که در نوروز جلوس داشتند و تبریک مى گفتند و تبریک دیگران را مى پذیرفتند و در پیام تلویزیونى خود دعاى معروف (یا مقلب القلوب والابصار...) را مى خواندند ولى از به کار بردن واژه (عید) براى نوروز امتناع مى ورزیدند.)
حضرت حجه الاسلام والمسلمین رحیمیان یکى از اعضاى دفتر امام مى نویسد: ما روز نوروز به اتاق حضرت امام وارد شدیم... امام حدود ساعت نه صبح, با نشاطتر از روزهاى گذشته و متبسم و با قباى نو وارد شدند و به افراد حاضر که در مجموع با دکترها پنج نفر بودیم چند بار مبارک باشد گفتند؛ سپس خودشان سراغ سکه هاى یک ریالى را گرفتند و کف دست قرار دادند و افراد حاضر نیز بعد از دست بوسى هر کدام چند عدد برداشتند و مشابه این برنامه در نوروز سال هاى دیگر نیز تکرار مى شد.

در عین حال در اواسط فروردین 1362 از سوى دفتر متنى به منظور پاسخ و تشکر از تمام کسانى که به مناسبت نوروز و یوم الله 12 فروردین (روز جمهورى اسلامى) براى حضرت امام تلگراف و پیام تبریک فرستاده بودند تهیه شده بود؛ متن مزبور جهت تصویب خدمت حضرت امام قرائت گردید؛ در متن جمله عیدنوروز آمده بود،حضرت امام فرمودند: کلمه عید را حذف کنید.(12)

نظریه علامه مجلسى (ره)
عالم و محقق و محدث بزرگ علامه مجلسى(ره) که در گردآورى احادیث و اخبار پیامبر(ص) و امامان(ع) و در بررسى آنها مهارت وسیع و عمیقى داشت نوروز را بر اساس روایات ستوده است و در بیش از بیست مورد در بحارالانوار از ستایش آن سخن به میان آورده است(13) و پس از ذکر روایت معارض امام کاظم(ع) ـ که بیش از این ذکر شد ـ مى نویسد: (روایتى که از امام کاظم(ع) نقل شده با روایت معلى بن خنیس مخالف و معارض است ولى احادیث معلى بن خنیس در بین اصحاب قوىتر و مشهورتر است.

ممکن است روایت منسوب به امام کاظم(ع) از روى تقیه بوده زیرا حدیث معلى مشتمل بر امورى است که از موارد تقیه است (مانند این که فرمود: عجم ها عظمت و احترام نوروز را رعایت کردند ولى شما عرب ها آن را تباه ساختید یا مسإله مطرح کردن قائم(عج) و...) از این رو تبرک جویى به نوروز در عصر خلفا در شهرهاى غیر شیعیان به دلیل تقیه انجام نمى شد یا این که منظور از نوروزى که در حدیث معلى بن خنیس آمده غیر از نوروزى است که در حدیث امام کاظم(ع) آمده است. )(14)

پى نوشتها:

11 ) شیخ طوسى, مصباح المتهجد, ج2, ص;591 محدث قمى, مفاتیح الجنان, اعمال اول ماه و عید نوروز.

12 ) رشید الدین ابن شهر آشوب طبرسى, مناقب آل ابى طالب, ج4, ص318و319.

13 ) محمد حسن رحیمیان, در سایه آفتاب, ص228 و 227.

14 ) على رضا برازش, المعجم المفهرس لالفاظ احادیث بحارالانوار, ج26, ص19702.

ادامه دارد ...