ناگفته‌هایی از آخرین ساخته سعید روستایی

اسفندماه ۱۴۰۰ شایعه‌ای میان اهالی سینما دهان به دهان می‌چرخید که در هفتاد و پنجمین جشنواره فیلم کن (اردیبهشت ۱۴۰۱ )، فیلم «برادران لیلا» (سعید روستایی) در این جشنواره اکران می‌شود و به پیوست آن اخباری منتشر شد که فیلم «شب، داخلی، دیوار» (وحیدجلیلوند) در ونیز و «تفریق» (مانی‌حقیقی) در فستیوال تورنتو رونمایی خواهد شد.

این شایعات در آن زمان نشان می‌داد سینماگران به اصطلاح آلترناتیو ارتباط فرهنگی خود را با عدم ارسال فیلم‌هایشان به جشنواره فیلم فجر قطع کرده‌ و با پذیرفته شدن آثارشان در فستیوال‌های بین‌المللی مسیرهای تازه‌ای را برای پخش و توزیع آثارشان انتخاب کرده‌اند.

در اسفند ۱۴۰۰ شایعات دیگری منتشر شد که کمپانی پخش بین‌المللی وایلد بانچ پخش فیلم برادران لیلا و شب، داخلی، دیوار را برعهده گرفته است و چندی بعد این شایعات رنگ و بوی واقعیت به خود گرفت.

البته هدایت این طیف از فیلم‌های ایرانی به جشنواره‌های خارجی، واکنشی به سیاست‌های و اظهارنظرهای وزیر ارشاد وبرنامه‌های مشروحش قبل از کسب رای اعتماد بود. همان دفترچه جنجالی سیاست‌گذاری آینده فرهنگ و هنر نشان می‌داد که شیوه تعاملی با هنرمندان دولتی کمرنگ شده و اگر آشوب‌های ۱۴۰۱ رخ نمی‌داد، سیاست‌گذاری فرهنگی، تجلی آشکارتری در جشنواره‌های فجر سال ۱۴۰۱ در رشته‌های مختلف داشت.

این ریل‌گذاری نوین و این سبک از تعامل با بدنه هنرمندان وابسته به دولت‌های پیشین، یحتمل تا جایگزینی دولت بعدی ادامه خواهد داشت. اما حضور فیلم‌های ظاهرا آلترناتیو در فستیوال‌های فرنگی روشی بود تا این فاصله از سوی هنرمندان افزایش و تنش‌های فرمولیزه شده در دولت دهم دوباره تکرار شود. طیف سینماگران مستقل، اما در پشت پرده حکومتی‌تر، در مواجه با دولت مستقر رویکرد فاصله‌گذارانه خود را با حضور در جشنواره‌های فرنگی تشدید کردند، تا در دولت‌های اصلاح‌طلب یا اعتدالگرای احتمالی سال‌های آتی منافع آنان دوباره تامین شود.

با اانتخاب گزینه حضور در فستیوال‌های خارجی، افرادی در متن سازمان سینمایی از ناآگاهی رده‌های مدیریتی بالادستی ناآشنا به حوزه سینما بهره بردند و گزارش‌هایی از جانب برخی از این افرادی که دارای سمت‌های اجرایی نبودند به مراتب عالی سازمان سینمایی ارائه می‌شد که عدم حضور فیلم «برادران لیلا» در جشنواره فیلم فجر و حضور در فستیوال کن، نوعی دهان کجی به مدیران تازه وارد وزارتخانه و سازمان سینمایی است.

طبیعی است این تفسیر توسط تصمیم‌سازان میانه سینمایی به واسطه پذیرش در سازمان سینمایی مورد اقبال قرار گرفت در حالیکه تصمیم ساز مذکور با یکی از پلت‌فرم‌ها ارتباط خاصی پیدا کرده و قرارهایی میان دو طرف به صورت غیررسمی منعقد شده است.

حق‌العمل‌کاران نزدیک به «پلت‌فرم» جنجالی رسانه‌های خود را برای هر گونه حاشیه‌سازی احتمالی آماده کردند و از سوی دیگر مبالغ بسیاری از منشا بسیار نامعلومی میان حق‌العمل‌کاران رسانه‌های جریان رسمی تزریق شد تا هر اتفاق و اظهاری نظری از سوی عوامل «برادران لیلا» ضریب پیدا کند.

آیا شایعه برادران لیلا با روستایی صحت داشت؟

اما حاشیه سازی حول این فیلم را بی‌تجربگی سعید روستایی در محافل بین‌المللی تشدید کرد. او برای حضور در فستیوال‌های درجه الف دنیا از تجربه چندانی برخودار نبود. اما روند تقویت حاشیه قبل از حضور در جشنواره کن کلید خورد. شنیده‌های حاکی از آن است که شایعه قهر محمدزاده و معادی با روستایی قبل از جشنواره فیلم کن آغاز و در میان اهالی رسانه دهان به دهان می‌شد، تا اینکه در هفتم اردیبشهت ۱۴۰۱ خبر داوری اصغر فرهادی به عنوان یکی از داوران بخش رقابت اصلی این رویداد منتشر شد.

آیا سینماگر ایرانی نباید فراتر از فرهادی برود؟

برخی حضور فرهادی را در فستیوال فیلم کن پشتوانه‌ای برای فیلم «برادران لیلا» تصور می‌کردند اما آگاهان به حواشی پشت صحنه سینما می‌دانستند، سینماگری ایرانی در محافل بین‌المللی از اصغر فرهادی نباید فراتر برود. فرهادی مدت‌هاست با حاشیه دامن‌گیر «آزاده مسیح‌زاده» دست و پنجه نرم می‌کرد و این حواشی تا انتشار گزارش مبسوط "سرقت ایده‌ها" مسیر فرورفتن فرهادی در این باتلاق را تسهیل می‌کرد. اما فیلم «برادران لیلا» رقیب دیگری در جشنواره فیلم کن تحت عنوان " فیلم عنکبوت مقدس" داشت و در انتخابی ناباوارنه اما قابل انتظار عنکبوت مقدس مورد توجه هیات داوران فیلم کن قرار گرفت و بازیگر زن فیلم توانست برندهٔ جایزهٔ بهترین بازیگر زن از جشنواره فیلم کن ۲۰۲۲ شد.

بوسه انتقام!؟

حاشیه‌های حضور آخرین فیلم روستایی با عدم توجه به مطالبات شورای پروانه نمایش کلید خورد و فیلم بدون اخذ پروانه نمایش راهی این فستیوال شد. اما آنچه حواشی در نخستین روز حضور این فیلم تشدید کرد با بوسیدن فرشته‌حسینی توسط نوید محمدزاده روی فرش قرمز کلید خورد و به بمب خبری تبدیل شد.

برخی شنیده‌ها حاکی از آن است که اختلافات مالی حین فیلمبرداری به توقف این اثر منجر شد و روایت‌های تصدیق نشده‌ای حاکی از آن است که خودرویی که برای بردن محمدزاده و همسرش منتظر آنان در مقابل درب هتل ایستاده بود توسط یکی از طرف‌های مورد اختلاف در فیلم مرخص شد و محمدزاده و همسرش برای حضور روی فرش قرمز مسافتی طولانی را پیاده طی کردند و صحنه‌ای که حاشیه مهمی را برای فیلم تولید کرد، نتیجه یک تقابل شخصی درون متنی بوده است.

برای قهرمان شدن ترانه فرهاد اصلانی قربانی شد؟

دقیقا در اواخر اسفند۱۴۰۰ زمانی که حضور فیلم «برادران لیلا» در فستیوال فیلم کن قطعی شد، ماجرای مرتبط دیگری در حاشیه فیلم شکل گرفت که به حواشی قبل از حضور در کن دامن زد. در نخستین روزهای نوروز ۱۴۰۱ سمیه‌میرشمسی روایتی از آزار توسط فرهادی اصلانی در صفحه توییترش منتشر کرد. این روایت که صحت آن محل تردید است، روایتی مرتبط به همکاری‌ میرشمسی و اصلانی در سال‌ها قبل بود که هیچ ارتباطی به رخدادهای اخیر سینما نداشت.

ناگهان جنبشی شبیه ME_too تحت عنوان «هشتصد زن» شکل گرفت و از نوروز ۱۴۰۱ تا شروع جشنواره کن اخبار متعددی درباره پروژه هشتصد زن منتشر شد و در نهایت هیات پنج‌نفره‌ای تشکیل شد و دست کم ترانه علیدوستی به عنوان لیدر این جریان معرفی شد. اما حضور غزاله معتمد در لیست هیات پنج‌نفره سوال برانگیز بود.

شنیده‌هایی حاکی از آن است که پروژه برند کردن علیدوستی پس از قطعی شدن حضور فیلم در کن، در حال احداث بود، اما انتخاب سوژه میرشمسی برای انتشار روایت آزارش توسط اصلانی توسط چه کسانی انجام شد؟

آیا این روایت را می‌توان مرتبط با سابقه رفتارهای خشن اصلانی {تایید نشده} در پشت صحنه برادران لیلا قلمداد کرد؟ رفتارهایی که برخی اعضای هیات «هشتصد زن» را تحریک به انتشار روایت میرشمسی کرد؟

حسین فرحبخش یکی از منتقدان سرخت جنبش ۸۰۰ زن در مصاحبه‌ای جنجالی خواستار شلاق خوردن اعضای این جنبش شد. او خواستار «شلاق زدن» به سینماگران زنی شد که به «خشونت، آزار و باج‌گیری جنسی» در عرصه سینما و تئاتر اعتراض کرده و خواستار توقف آن شدند و منشا شکل گیری این هشتصد زن به روایتی از پشت صحنه برادران لیلا شکل گرفت.

چندی بعد فرحبخش پس از خروج غراله معتمد از کشور در استوری اینستاگرامش خطاب به او نوشت: «غزاله معتمد ایشاله خواهرت زود خوب بشه، تو هم به آلمان برسی، تو که بر نمی گردی، اگه برگشتی دیدار ما پیش قاضی و شکایت. »

این جنبش در کن منجر به مورد توجه قرار گرفتن علیدوستی شد. همزمان شایعه‌ای حول این جشنواره منتشر که امکان دریافت جایزه توسط سعید پورصمیمی بازیگر این فیلم را محتمل قلمداد می‌کرد. اما به محض انتشار این خبر با توجه به در صدر قرار گرفتن اخبار آزارگری زنان سینماگر کتایون ریاحی پست غیرمتعارفی را در صفحه اینستاگرامش منتشر کرد و پورصمیمی را به آزارگری متهم کرد.

این خبر به محض انتشار در حاشیه جشنواره ترند شد و آخرین شانس‌ها و تلاش‌ها دریافت یک جایزه در کن رنگ باخت و در بازی کاملا طراحی شده عنکبوت مقدس موفق به دریافت یکی از جوایز اصلی این جشنواره شد.

در نهایت تنها جایزه‌ای که با تلاش‌ها این فیلم توانست بدست آورد جایزه فیپرشی این جشنواره بود.

دستمزدهای گران و میلیاردی کارگردان برادران لیلا

یکی از اختلافات خاص در پشت صحنه فیلم اعتراض برخی بازیگران به کارگردان فیلم درباره میزان دستمزدها بود. این اختلافات در فرامتن فیلم نمود بسیار جدی داشت و حتی روایت‌های ضد و نقیضی از شکسته شدن شیشه خانه یکی از بازیگران برای اعتراض نسبت به میزان دستمزدش را نسبت به کارگردان فیلم مطرح می‌کرد. طرح این روایت نشان می‌داد، احتمالا میزان اختلافات در پشت صحنه فیلم جدی است.

این شایعات درباره بالا بودن دستمزد کارگردان در اظهاراتی از حسین فرحبخش افشا شد. فرحبخش در واکنش به پستی از سعید روستایی که ادعا کرده بود خون دل خورده است گفت: آقایی که می‌گویی برای این فیلم خون دل خوردی برچه اساس برای ساخت یک فیلم ۹میلیارد دستمزد گرفته‌ای؟

پس از این اظهارات شایعات متفاوتی درباره دستمزد روستایی مطرح و گفته می‌شد سقف دستمزد او بیشتر از ۹ میلیارد بوده است.

تهیه کننده و کارگردان فیلم «برادران لیلا» تا کنون در خصوص‌این ادعاها و شایعات هیچ اظهار نظری نکرده اند اما پیش‌تر پیمان معادی بازیگر این فیلم درگفت‌وگویی پر هزینه‌بودن این فیلم را تایید کرد.

حاشیه‌های کن و دوئل کارگردان با سازمان سینمایی

رقبای پلت‌فرمی سعید روستایی با یک برنامه ریزی حساب شده و اشتباهات سهوی او را به دام انداختند. چرا که تخریب فیلم دلایل فرامتنی جدی داشت اما کارگردان با اشتباهات فراوانی به خوبی در این دام افتاد.

حق‌العمل‌کاران تیم رقیب از همان ابتدا محتواهای جنجالی خود را آماده انتشار داشتند، تا زمینه تخریب فیلم را تشدید کنند. اما مهمترین تله کارگردان بی توجهی به اصلاحیه‌های سازمان سینمایی و عدم دریافت پروانه نمایش فیلم بود.

روستایی برای حضور فیلمش در کن از دریافت پروانه نمایش چشم‌پوشی کرد و زمانی که خبرنگاران ایرانی رسانه‌های فارسی زبان حاضر در این رویداد از کارگردان کم تجربه در محافل بین‌المللی در مورد سانسور در ایران سوال کردند، روستایی به جای ارائه جواب‌های پخته شبیه مرحوم کیارستمی، با ارائه جملاتی نظیر سانسور موجب خلاقیت می‌شو، در مورد عدم عقب‌نشینی از سانسور فیلمش در ایران اظهاراتی به زبان آورد که بهانه‌ای برای خشمگین شدن دستگاه‌های نظارتی معاونت سینمایی و مراجع‌ بالاتری بود.

او در این فستیوال گفت: «سانسور به فیلم متری شیش و نیم آسیب زد، بنابراین این‌بار توقیف فیلمم را به سانسور ترجیح می‌دهم.»

او با گفتن این جمله در یک شرایط ملتهب آگراندیسمان شده شانس معرفی شدن اثرش به عنوان نماینده اسکار و اکران عمومی فیلمش را از دست داد و با بازگشت به ایران سعی نکرد این شرایط راتعدیل کند. هر چند او در فستیوال های دیگر همچون مونیخ از تحریم‌های ظالمانه آمریکا سخن بر زبان راند اما این رویکرد متفاوت دیگر مقبول ناظران نبود و مذاکرات متعدد او با سازمان سینمایی به نتیجه نرسید.

برادران لیلا با بودجه مستکبرانه برای مستضعفین ساخته شد!

آخرین فیلم روستایی اکران سراسری‌اش توسط کمپانی پخش کننده را پشت سر گذاشت و به فاصله کوتاهی در پلت‌فرم‌های بین‌المللی منتشر شد. به فاصله کوتاهی در روزهای پایانی اسفند این فیلم در مجاری غیرسمی منتشر شد. این اثر از جنبه‌های مختلفی تحلیل شد و بسیاری از منتقدان سینمایی آن را ضعیف‌ترین اثر کارگردان توصیف کردند.

هواداران اندک فیلم تحت تاثیر آشوب‌های پاییز 1401 و همزمان با نوسان قیمت دلار آنرا اثری نمادین از مصائب اقتصادی سال‌های اخیر توصیف کردند. در حالیکه حواشی پرشمار فیلم نشان می‌دهد، فیلم اثر گرانی است و با صرف هزینه‌های کلانی ساخته شده و آنرا نمی‌توان به نمادی از مصائب اقتصادی ایران پس از تحریم‌های ظالمانه توصیف کرد.