زوایای پنهان لایحه حجاب از چرایی تخصیص جریمه نقدی تا شبهه حفظ حرمت ناهی

بالاخره بعد از گذشت بیش از ۲ سال که دست‌اندرکاران تدوین قانون عفاف و حجاب برای تدوین قانونی فراگیر و جامع‌‌تر کمر همت بسته بودند، در نشست علنی  مجلس شورای اسلامی و در جریان رسیدگی به گزارش کمیسیون قضائی و حقوقی در مورد لایحه یک فوریتی حمایت از فرهنگ عفاف و حجاب (حمایت از سلامت اجتماعی) با اجرای آزمایشی ۳ ساله این لایحه با ۱۵۲ رأی موافق، ۳۴رأی مخالف و ۷ رأی ممتنع موافقت شد.

لایحه‌ای که قرار است صفر تا صد مسائل مرتبط با عفاف و حجاب در جامعه را پوشش دهد، البته گذر زمان به خوبی مشخص خواهد کرد این قانون تا چه حد خواهد توانست در اشاعه و تببین این فرهنگ اسلامی موثر باشد، با اینکه متن لایحه عفاف و حجاب از سوی رسانه‌ها منتشر شده است، اما شاید هنوز سؤالات بیشماری ذهن شما را با خود درگیر کرده باشد،‌ برای اینکه بهتر در جریان این لایحه قرار بگیرید با «ابوالفضل اقبالی»؛ پژوهشگر مطالعات خانواده و جامعه که فعالان در عرصه حجاب است، گفت‌وگو کردیم، گفت‌وگویی که شما را با زوایای پنهان این لایحه آشنا می‌کند، با ما همراه باشید:

«ابوالفضل اقبالی» در گفت‌وگو با فارس از زوایای پنهان لایحه جدید حجاب می‌گوید

البته پیش از این مخاطبان در سامانه «فارس من» پویش‌های مرتبط با عفاف و حجاب به ثبت رسانده‌اند که برخی از آن مطالبات در پایین همین گفت‌وگو الصاق شده است.  

یک قانون جامع با ضمانت اجرای قوی برای حجاب وجود نداشت

چرا به تدوین لایحه جدید حجاب و عفاف مبادرت شد؟ در واقع چه خلأهایی در قانون قبلی بود که مسؤولان امر به این نتیجه رسیدند باید در این زمینه لایحه جدید بدهند؟

ـ ما در خصوص حجاب و عفاف یک قانون جامع و کامل با ضمانت اجرای قوی نداشتیم. قانونی که در آن تعهدات اجرایی دستگاه‌های اجرایی و نهادهای فرهنگی کشور مشخص بوده و در صورت عدم اجرای تعهدات امکان مطالبه  و بازخواست مسؤول آن دستگاه وجود داشته باشد. مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی که مصوبه کاملی هم بود به دلیل اینکه قانون مصوب مجلس نبود، ضمانت اجرای آن ضعیف بود.

بنابراین اولین ضرورت تصویب این قانون جامع و کامل در موضوع حجاب، تعیین وظایف برای دستگاه‌ها و ضمانت اجرای محکم برای آن بود. ضرورت دیگر جهت تصویب این قانون جدید، تشدید مجازات برخی از رفتارهای خلاف عفت عمومی همچون کشف حجاب و برهنگی بود که براساس تبصره ماده ۶۳۸ قانون مجازات اسلامی چنین امکانی وجود نداشت.

چالش امروز کشور در زمینه حجاب و عفاف، رفتارهای ناهنجار عده‌ای اقلیت است که با بدن‌نمایی و برهنگی سعی در خدشه وارد کردن به ساحت عفاف و امنیت اخلاقی جامعه ایران دارند که باید با این عده قلیل برخورد جدی و قاطع صورت گیرد. لذا به لحاظ قانونی نیازمند مصوبه‌ای بودیم که در آن اینگونه رفتارها جرم‌انگاری و با مجازات سنگین مواجه باشند.

بی‌حجاب‌ها مشمول جریمه می‌شوند

برخورد قاطع با کاشفان حجاب که فیلم به شبکه‌های معاند ارسال می‌کنند

خب! نقاط قوت و ضعف قانون جدید عفاف و حجاب چیست؟

ـ مصوبه جدید نقاط قوت بسیار زیادی دارد. اولاً رویکرد فرهنگی در آن اشراب شده است و بخش زیادی از این مصوبه ناظر به عملکرد فرهنگی دستگاه‌ها و افراد مشهور است. ثانیاً «کشف حجاب» را در سطوح مختلفی مورد مواجهه قرار می‌دهد. مثلا کشف حجاب سازمان‌یافته و با همکاری با دول متخاصم و سرویس‌های جاسوسی را به صورت قاطع و سنگین مورد مجازات قرار می‌دهد. مثلاً افرادی که کشف حجاب می‌کنند و از خود فیلم و عکس تهیه کرده و به شبکه‌های معاند ارسال می‌کنند با آن‌ها برخورد قاطع صورت خواهد گرفت.

همچنین اگر کسی در فضای مجازی ترویج کشف حجاب و تمسخر حجاب کند، با او برخورد جدی صورت می‌گیرد یا مثلاً اگر فرد کشف حجاب‌کننده از بستگان درجه یک مسؤولان باشد، هیچ تخفیفی در مجازات او صورت نخواهد گرفت. اما در مورد شهروندان معمولی جامعه امکان عفو و تخفیف مجازات توسط قاضی وجود دارد. اینها نقاط قوت این مصوبه جدید مجلس در خصوص حجاب و عفاف هستند.

برخورد مستقیم پلیس با کاشف حجاب حذف می‌شود

ثالثاً هوشمندسازی روش‌های مواجهه با متخلفان در زمینه حجاب و حذف برخورد مستقیم پلیس در خیابان با شهروندان یکی دیگر از نقاط قوت این مصوبه است. رابعاً ضابطه‌مند کردن امر به معروف و نهی از منکر و جلوگیری از هرگونه توهین و بی‌احترامی به بهانه امر به معروف نیز از دیگر نقاط قوت این قانون جدید است.

آیا با اجرای آزمایشی لایحه حجاب این هنجارشکنی‌ها خاتمه می‌یابد؟

اما در خصوص نقاط ضعف لایحه شاید بتوان فقدان پیوست رسانه‌ای آن را پاشنه آشیل و چالش اصلی آن دانست. لایحه در متن خود دارای نقاط قوت بسیاری است و کمتر ایرادی را می‌توان درباره آن ذکر کرد. اما در فرامتن خود که مسأله بازنمایی و روایت لایحه مطرح است ما دچار خلاءها و کمبودهایی در این ناحیه هستیم که باید برای آن چاره جدی و عاجل بیاندیشیم.

مجازات‌های مالی یکی از بازدارنده‌ترین نوع کیفرها در دنیا است

آیا اینکه در این لایحه بر جرایم نقدی بیش‌تر تأکید شده است،‌ می‌تواند مؤثر از محرومیت‌های اجتماعی باشد، چرا این بار قانون باز هم به سوی جرایم نقدی رفته است؟

ـ مجازات‌های مالی یکی از بازدارنده‌ترین نوع کیفرها در دنیا است. برخلاف تصور رایج که جریمه مالی چندان بازدارنده نبوده و برای عده‌ای که وضع مالی خوبی دارند، عملاً امکان تداوم رفتارهای آن‌ها را فراهم می‌کند، اتفاقاً جریمه مالی به شدت بازدارنده و تنظیم‌گر است. شما به هیچ عنوان فردی را در هیچ نقطه از کشور پیدا نمی‌کنید که بگوید جریمه مالی ۲۴ میلیون تومانی برای بار اول و افزایش تصاعدی آن در صورت تکرار، اهمیتی ندارد! اتفاقاً ثروتمندان جامعه در پرداخت اینگونه هزینه‌ها سخت‌گیرتر هستند، چون اساساً پول برای آن‌ها مهم‌ترین چیز است!

سلبریتی‌های زیر ذره‌بین لایحه حجاب

البته باید تأکید کنم که برخی محرومیت‌های اجتماعی نیز در این مصوبه پیش‌بینی شده و به‌ خصوص در صورت تکرار جرم در سطوحی از رفتارهای مجرمانه اعمال خواهند شد. به عنوان مثال برای چهره‌های مشهور مانند سلبریتی‌هایی که مرتکب جرایم موضوع این قانون شوند، علاوه بر جزای نقدی درجه دو، از فعالیت‌های شغلی خود تا ۶ ماه محروم و تا دو سال ممنوع الخروج و از فعالیت در فضای مجازی محروم می‌شوند.

حفظ حرمت آمر به معروف در لایحه جدید

نقش امر به معروف و نهی از منکر در این لایحه به چه صورت درنظر گرفته شده است؟

ـ امر به معروف و نهی از منکر در خصوص بی‌حجابی یک فریضه برای تمام آحاد جامعه محسوب می‌شود و برخلاف برخی اظهارنظرها که می‌گویند این مصوبه جلوی این فریضه را در جامعه سلب کرده است، اصلاً اینطور نیست. این لایحه صرفاً رفتار شهروندان در این زمینه را ضابطه‌مند کرده و از برخی رفتارهای توهین‌آمیز و غیرمحترمانه که به بهانه انجام فریضتین متأسفانه صورت می‌گرفت، جلوگیری کرده است. از دیگر سو رفتارهای متخلفان و کشف حجاب‌کنندگان در مواجهه با امر به معروف و نهی از منکر شهروندان را نیز ضابطه‌مند کرده است و جلوی هرگونه پرخاش و توهین را سلب کرده است. این اتفاق از نقاط قوت این لایحه محسوب می‌شود.

اکثریت مردم جامعه از اجرای لایحه حجاب استقبال می‌کنند

ارزیابی شما از نتایج و پیامدهای اجرای این قانون در جامعه چیست؟ آیا احتمال اینکه اجرای این قانون مجدداً به التهابات اجتماعی از جنس حوادث اخیر کشور دامن بزند وجود دارد؟

ـ موضوع حجاب در دهه گذشته تبدیل به یکی از موضوعات حساسیت برانگیز و چالش‌آفرین در سپهر سیاسی و اجتماعی جامعه ایران شده است و طبیعی ا‌ست تصویب قانونی با این مختصات که درصدد اقدام قاطع و بازدارنده با رفتارهای خلاف عفت عمومی با مخالفت از سوی عده‌ای مواجه شود. این اتفاق درباره هر قانون دیگری که دغدغه صیانت از ارزش‌های دینی و تاریخی این کشور را دارد توسط این عده خواهد افتاد.

باید دید نهادهای مسؤول پای کار می‌آیند یا تنها تماشا می‌کنند

 مسأله این است که آیا مردم و بدنه عمومی جامعه از اجرای این قانون حمایت خواهند کرد یا نسبت به آن اعتراض می‌کنند. همانطور که توضیح دادم چون موضوع این قانون حمایت از خانواده و حریم‌های اخلاقی جامعه و حفاظت از حقوق مردم برای داشتن یک زندگی سالم و اخلاقی است، اکثریت مردم جامعه که هنوز این ارزش‌ها برای آن‌ها پررنگ است، از اجرای آن استقبال می‌کنند.

عصبانیت جریان‌های معاند با شبهه‌پراکنی درباره لایحه حجاب

همچنین از آنجا مخاطب این قانون و دایره شمول آن به قدری تنگ و خاص است و صرفاً شامل یک اقلیت پنج درصدی متجاهر می‌شود و اکثریت شهروندانی که به نوبه خود جوانب اخلاق و عفت عمومی را لحاظ و مورد احترام قرار داده‌اند مشمول این قانون نخواهند بود، لذا دلیلی برای اعتراض و عدم همراهی بدنه عمومی جامعه ایران با اجرای این قانون وجود نخواهد داشت. اما مخالفت‌ها و حتی عصبانیت‌های جریان‌های سیاسی معاند و مخالفان فرهنگ و ارزش‌های دینی که در رسانه‌های خارجی و برخی مطبوعات داخلی شبهه پراکنی می‌کنند امری کاملاً طبیعی است و هیچ خللی در فرآیند طبیعی انتخاب مردم برای داشتن یک زیست اخلاقی ایجاد نخواهد کرد.