پیری جمعیت، نه؛ سالخوردگی ایران!

به گزارش گروه جمعیت و تعالی خانواده خبرگزاری رسا، سالخوردگی جمعیت یعنی پایین‌بودن نرخ ناخالص باروری نسبت به نرخ ناخالص مرگ‌ومیر. سالخوردگی جمعیت، پدیده‌ای جهانی است و هر جامعه‌ای به فراخور شرایطش با آن دست ‌به گریبان است. به گفته رئیس انجمن جمعیت‌شناسی ایران، در دهه‌های 40،30، 50 و 60 ما رشد انفجاری جمعیت را تجربه کرده‌ایم، در حالی که پیش‌بینی‌ها از سالخوردگی جمعیت در سال 1430 خبر می‌دهند. چالشی که بنابر نظر «محمد میرزایی»، ریشه در پایین‌بودن نرخ باروری و بالارفتن سن ازدواج دارد.

سرعت کاهش باروری در نیمه دوم 1360 و اوایل 1370

اولین سرشماری عمومی نفوس در سال 1335 اتفاق افتاد. طبق آن، سرشماری جمعیت ایران حدود 19میلیون نفر بود که در سرشماری سال 1395 به حدود 80میلیون نفر رسید. به عبارتی ساده‌تر، در بازه زمانی 60ساله جمعیت ایران 4.2برابر شد.

پس از انقلاب روند رشد جمعیتی افزایشی بوده، به‌طوری که در دهه 1355-1365 جمعیت ایران رشد 4درصدی را به خود دید که در تاریخ کشور بی‌سابقه بود. هرچند در این بازه زمانی کشور شاهد مهاجران بسیاری به‌خصوص معاودین عراقی و پناهندگان افغانستانی هم بود، با این وجود، رشد طبیعی سالانه جمعیت به رقمی حدود 3.2درصد می‌رسد که میزان رشد بالای جمعیت را نشان می‌دهد.

رشد جمعیتی نگرانی بابت تامین نیازهای مختلف در سال‌های آتی را رقم زد تا جایی که  دولت وقت در خرداد 1367، سیاست تحدید موالید را اعلام کرد و متعاقب آن برنامه‌های تنظیم خانواده را به اجرا درآورد. تاثیر اجرای سیاست تنظیم خانواده در دهه‌های بعد موفقیت چشمگیری یافت تا جایی که سرعت کاهش باروری در نیمه دوم دهه 1360 و اوایل دهه 1370 به اندازه‌ای چشمگیر بود که تعبیر «انقلاب باروری» در مورد آن مصداق پیدا کرد. به این ترتیب، میزان کاهش تعداد موالید به همراه کاهش تعداد مرگ‌ومیر و افزایش امید به زندگی، متوسط رشد سالانه‌ جمعیت کشور را کاهش داد.

سال 1479  ایران 42میلیون جمعیت خواهد داشت
«سیدمحمد طباطبایی»، معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی ایران، اسفند 1401 گفته بود: «نرخ رشد جمعیت در سال 1401 به 0.6درصد رسید.» طباطبایی  24اردیبهشت 1402 هم اعلام کرده بود: «در صورت ادامه روند فعلی در سال 1430 حدود 30درصد جمعیت کشور سالمند خواهند بود، یعنی به‌ازای هر سه نفر یک سالمند خواهیم داشت.» این در حالی است که مطابق آمار رسمی، تعداد متولدین دو ماه اول سال 1402، برابر 142/168 نفر است که 6259 نفر کمتر از دو ماه مشابه سال 1401 است، به عبارتی با حدود 3.5درصد کاهش فرزندآوری مواجهیم.

هرچند نتایج پیش‌بینی‌های سازمان ملل در سال 2017 در مورد تحولات باروری نشان می‌دهد در هر سه سناریو (پایین، متوسط و بالا) تا سال 1420سطح باروری ایران به سطح جانشینی افزایش نخواهد یافت و نرخ رشد جمعیت در هر سه سناریو کاهشی خواهد بود. در سناریوی حد پایین در سال 1409 نرخ رشد جمعیت ایران به حدود صفر می‌رسد و برمبنای سناریوی حد متوسط در سال 1429 نرخ رشد جمعیت ایران منفی می‌شود.

همچنین تغییرات حجم جمعیت ایران براساس سناریوهای سازمان ملل نشان می‌دهد در صورت ادامه روند کنونی کاهش باروری، بر اساس سناریوی حد پایین، جمعیت ایران تا سال 1430 به حدود 82میلیون نفر، در سال 1439 به حدود 77.6 میلیون نفر و تا سال 1479 به حدود 42میلیون نفر کاهش خواهد یافت.