کتابخوانی سنگ بنای توسعه فرهنگ و رشد تمدن

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا،  کتاب از دیرباز، حافظ و احیا کننده تفکر و اندیشه های والا و منبع عظیمی بوده است که طالبان علم، اندیشه و حقیقت را سیراب نموده، ارزیابی شرایط و امکانات موجود فرهنگی مبین این نکته است که امروزه کتاب می تواند به عنوان یک وسیله مطمئن و کار آمد در بهینه سازی فضای فرهنگی جامعه مورد استفاده قرار گیرد. تجربه جهانی نشان می دهد که رشد و توسعه تمدن ها، ریشه در رشد فکری و فرهنگی هر جامعه دارد و بدون رشد فرهنگ کتابخوانی در جوامع، نمی توان به رشد هیچ تمدنی دل خوش کرد. باید تأکید کرد که علیرغم رشد رسانه های گوناگون جمعی تاکنون هیچ رسانه ای نتوانسته است نقشی را که کتاب در رشد تمدنها داشته است، ایفا نماید.

در واقع می‌توان گفت کتاب و کتابخوانی سنگ بنای توسعه ی فرهنگ و رشد تمدن هاست. این نکته ای است که مسئولان فرهنگی و اجتماعی کشور بارها به آن اشاره کرده اند . در کنار این واقعیت، واقعیت دیگری وجود دارد که با وجود آنکه از این نوع حرف ها در کشور ما زیاد زده می شود اما عملاً ” کتابخوانی” جایگاه رفیع و بلند خود را در جامعه پیدا نکرده است. این واقعیت بیانگر یک نکته ی اساسی است و آن اینکه با سخنرانی و حرف زدن و شعاردادن هیچ کاری به نتیجه نمی رسد، مگر اینکه شرایط تحقیق و امکانات لازم برای این امر یعنی «کتابخوانی» در جامعه میسر گردد. بنابراین باید در کنار حرف های قشنگ و زیبای فرهنگی ،تلاش کرد که زمینه ها و شرایط لازم برای رشد و شکوفایی کتاب و کتابخوانی و نهادینه کردن آن در جامعه فراهم شود. 

کتاب و کتابخوانی از منظر قرآن

قران و دین مبین اسلام مطالعه و کتابخوانی و رفتن به دنبال کسب علم و دانش را یکی ازفرایض و واجبات به شمار اورده و در این خصوص، به خاطر تاکید بر این امر، اولین ایات قران را که بر پیامبر نازل کرده است با الفاظ بخوان و قلم و علم قرین ساخته است. اقرا باسم ربک الذی خلق *خلق الانسان من علق*اقرا و ربک الاکرم*الذی علم بالقلم. بخوان به نام پروردگارت که افرید، همان کس که انسان را از خون بسته ای خلق کرد، بخوان که پروردگارت بزرگوارتر است. همان کس که به وسیله قلم تعلیم نمود.

اهمیت مطالعه و کسب علم و خواندن و نوشتن به قدری مورد تاکید قرار گرفته است که خداوند یکی از سوره های قران را به قلم اختصاص داده است و در این سوره به قلم و به انچه می نویسد قسم یاد می کند. (ن، و القلم و ما یسطرون) (ن، سوگند به قلم وانچه می نویسد ) رسیدن به رستگاری ابدی در نتیجه مطالعه زیاد و اندیشه انسان حاصل می گردد. چون مطالعه معمولا اندیشه و تفکر را به دنبال دارد و انسان هرچه در پدیده های طبیعی و ماورای طبیعی اندیشه کند به همان اندازه به حقانیت و قدرت پروردگار خویش پی خواهد برد. در همین راستا در قران کریم می فرماید: (انما یخشی اللّه من عباده العلماء، ان اللّه عزیز غفور). (همانا از میان بندگان خداوند تنها دانشمندان از او می ترسند و خداوند عزیز و غفور است). بنابراین، طبق فرمایش ایه شریفه فوق مطالعه و کتابخوانی موجب افزایش علم و دانایی و در نتیجه موجب خشیت انسان در مقابل عظمت حق تعالی می شود و خضوع و خشوع از روی اگاهی و علم، مایه کمال و جاودانگی نوع بشر خواهد شد. درجای دیگر، خداوند می فرماید: (هل یستوی الذین یعلمون و الذین لا یعلمون انما یتذکر اولوا الالباب). (بگو ایا کسانی که می دانند با کسانی که نمی دانند یکسانند؟! تنها خردمندان متذکر می شوند).

دانایی و خرد انسان با تحقیق و تفحص در میان نوشته های دانشمندان و تجزیه وتحلیل پدیده های گوناگون حاصل می گردد و خداوند به همین نکته مهم اشاره فرموده وانسان ها را اولا به مطالعه و اندیشه در ایات روشنگر قران فرامی خواند، و ثانیا به مطالعه در اثار طبیعی و نوشته های دانشمندان و اهل دانش دعوت می کند. دین مبین اسلام ترقی جامعه و یافتن شناخت بر وجود حق تعالی را در گرو مطالعه افراد می داند. چون مطالعه به انسان اگاهی و بصیرت می دهد و انسان اگاه با چشم بصیرت به جهان و پدیده های پیرامون می نگرد و در هر چیزی که نگاه می کند وجود خدا و قدرت لا یزال او را مشاهده می کند ولی انسان نااگاه هرچند که ظاهرا چشم دارد ولی چون واقعیت و وجود حق را در خود و اطرافش نمی تواند ان طور که باید ببیند و درک کند، نابینایی بیش نیست و قران چنین فردی را کور خطاب می کند و شخص کور و نابینا را برابر و یکسان نمی داند. (و ما یستوی الاعمی و البصیر) (و هرگز نابینا با بینا مساوی نیست) همچنین قران می فرماید: (فاقروا ما تیسر من القران) (تا می توانید به خواندن قران بپردازید). از ایه شریفه مذکور چنین برمی اید که به طور کلی مطالعه و کتابخوانی بر همگان لازم است و به طور خاص، خواندن و تفکر در ایات قران با مفاهیم غنی و جامع ان از هر کاری ارزشمندتر است. چرا که قران برنامه زندگی بشریت است و تنها براساس همین برنامه دقیق، که توسط خالق بی همتا برای رشد و کمال انسان نازل شده است، سعادت ابدی امکان پذیر خواهد بود.

برخی شیوه های ترویج کتابخوانی

پیشنهادهایی برای تشویق و ترغیب خانواده به کتابخوانی

خانواده به عنوان اولین نهاد اجتماعی، نقش بسزایی در ارتقای سطح فرهنگ، رفتارها و عادت های فرد دارد. از این رو اشنایی فرزندان با کتاب و کتابخوانی، از خانواده آغاز می شود و رغبت های او در خانواده شکل می گیرد. محققان معتقدند عادت به مطالعه، عامل اصلی در میزان مطالعه افراد جامعه است. اگر فرهنگ کتابخوانی در جامعه رواج ندارد و از جایگاه ارزنده ای برخوردار نیست، باید علت ان را در بستر خانواده جست. باید علل بیگانه بودن فرزندان با کتاب و کتابخوانی را در رفتارهای والدین جستجو کرد؛ زیرا هنوز پدیده کتاب و کتابخوانی به عنوان یک نیاز و ضرورت واقعی مطرح نشده است. بررسی ها نیز حاکی از وضعیت نامطلوب مطالعه و کتابخوانی در ایران است تا انجا که بر اساس امارهای موجود در سال 1398، سرانه مطالعه در کشور، ۱۳ دقیقه است که در مقایسه با سایر کشورها، بسیار تاسف انگیز است. این در حالی است که می توان با به کارگیری برخی راهکارهای عملی برای تشویق خانواده به مطالعه، این امار را ارتقا داد.

برنامه ریزی منظم و مناسب

یکی از ضروری ترین نیازهای اعضای خانواده، داشتن برنامه منظم و دقیق در زندگی است. داشتن برنامه ای که در برگیرنده تمام نیازهای جسمی و روانی ان ها باشد، می تواند مسیر موفقیت و سعادت را برای انان هموار کند. انجام تکالیف شرعی و دینی، بازی، ورزش، انجام تکالیف درسی، تماشای تلویزیون ، همکاری در امور خانه، شرکت در بحث های خانواده، مطالعه و کتابخوانی و. . . از این قبیل است. 

در اولین قدم برنامه ریزی مناسب و منظم برای کتابخوانی، باید کتاب های مورد علاقه را با این نگاه تهیه کرد که مطالعه ان ها چه فایده ای و مطالعه نکردنشان چه ضرری دارد؟ اگر خواندن کتابی هیچ فایده در خوری برای زندگی نداشته باشد، قطعاً مطالعه نکردن ان بهتر است؛ زیرا زمان بیشتری برای خواندن کتاب های مفید ذخیره می شود. پس از تهیه کتاب های مورد علاقه و مفید، باید برای خواندن ان ها برنامه مشخصی در نظر گرفته شود. 

شهید مطهری رحمه الله، برای مطالعه برنامه منظم و دقیقی داشت و از وقت های کوتاه نیز برای مطالعه استفاده می کرد. یکی از شاگردان ایشان در دانشکده الهیات می گفت: (وقتی سر کلاس می رفتیم، می دیدیم قبل از ما در کلاس هستند و مشغول مطالعه هستند). شهید با این رفتارش ضمن بیان اهمیت و ارزش کتابخوانی، دیگران را به صورت عملی به مطالعه و استفاده بهینه از وقت خویش دعوت می کرد.

ایجاد کتابخانه در منزل

وجود یک کتابخانه هر چند کوچک که اعضای خانواده قسمتی از ان را به کتاب های مورد علاقه خود اختصاص دهند، تمایل و رغبت خواندن کتاب و مطالعه را در میان انان تقویت می کند. حضور در نمایشگاه ها و فروشگاه های دایمی کتاب همراه اعضای خانه، هم با برانگیختگی حس مطالعه، انگیزه اعضا را برای مطالعه زیادتر می کند و هم با افزودن کتب خریداری شده به کتابخانه کوچک خانه، به ان رونق می بخشد. عضویت در کتابخانه های عمومی نیز می تواند ضمن اشنایی با کتاب های بیشتر و گسترش دامنه مطالعه افراد خانواده، انان را با ارزش و اهمیت کتاب بیش از پیش اشنا کند.

کتاب در سبد خرید خانواده

اختصاص بخشی از سبد خرید ماهانه خانواده به کتاب و مجلات، می تواند با انتقال این پیام به ان ها که کتاب نیز مانند خوراک و پوشاک، با ارزش و با اهمیت است؛ به راحتی ان ها را به سمت و سوی مطالعه سوق دهد. بدین منظور می توان مسیولیت تنظیم لیست کتاب های تازه و مفید و نیز خرید ان را هر بار به یکی از اعضای خانواده واگذار کرد.

تهیه کتابخوان های الکترونیک، نرم افزارهای اندرویدی

کتابخوان الکترونیک، نوعی وسیله الکترونیکی قابل حمل است که برای خواندن کتاب ها ونشریات الکترونیکی طراحی شده است. اگر چه هر وسیله ای که قادر باشد متن را بر صفحه خود نشان دهد، می تواند به عنوان کتابخوان الکترونیکی مورد استفاده قرار گیرد؛ اما این وسایل مزایای فناوری کاغذ الکترونیک را ندارند. کاغذ الکترونیک، امکان شارژ طولانی مدت و مهم تر از ان مطالعه زیاد با استفاده از کتابخوان بدون اسیب به چشم را فراهم می کند. نمایشگر دستگاه هیچ نوری تولید نمی کند و در نتیجه تصویری کاملاً شبیه به کاغذ، بدون بازتاب نور و قابل مطالعه در نور مستقیم تولید می کند. این نوع نمایشگر مانند کاغذ در تاریکی دیده نمی شود؛ از این رو در بیشتر مدل های این دستگاه چراغ مطالعه داخل دستگاه تعبیه شده تا در صورت نیاز نور ان را بتوان به اندازه تنظیم کرد. نرم افزارهای اندرویدی مخصوص مطالعه نیز از دیگر راهکارهایی است که می تواند سبب گرایش بیشتر اعضای خانواده به کتابخوانی شود.