واکاوی مسأله تعارض اشتغال و خانواده

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در اصفهان، دکتر راحله کاردوانی، عضو هیأت علمی پژوهشکده مهرستان ظهر امروز در کرسی علمی ترویجی «تعارض کار و خانواده؛ امری زنانه یا مردانه؟ چالش­ها و راهکارها با رویکرد حکمرانی اسلامی» که از سوی دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان برگزار شد، گفت: این بحث موضوع جدیدی نیست بلکه در حدود دو دهه اخیر هم حوزه های پژوهشی و هم مدیران در سطح حکمرانی، سیاستگذاری و اجرا، درگیری مستمری با ارتباط حوزه کار و خانواده به دلیل حضور گسترده زنان در حوزه افزایش سطح تحصیلات، کار و اشتغال و افزایش آن در طول زمان و کاهش نرخ فرزندآوری در خانواده به جهت اقتضای اشتغال مدرن در فضای درگیری بانوان در فضای صبح تا بعدازظهر دارند.

وی در ادامه افزود: همچنین به این دلیل که مسئله جمعیت در یک دهه اخیر مهم­ ترین مسئله بوده و اینکه اگر بخواهیم مسئله خانواده در پایداری و کارآمدی­اش در عملکرد مثبت و در کارکردهای آرامش­بخشی و پاسخ به نیازها در خانواده و کارکرد کلان در این که در جامعه اسلامی خانواده بتواند به عنوان یک عضو فعال در مشارکت این حوزه دیده بشود باید به آن توجه کنیم.

مسأله کار و خانواده صرفا یک موضوع زنانه تلقی شده است

کاردوانی به علت ورود به بحث جنسیت در این کرسی اشاره کرد و گفت: پژوهشی داشتیم درحوزه مادری و اشتغال و ارتباط خانواده و کار در ذیل چتر سیاست­گذاری. یعنی دقیقاً پیوند میان مسئله حکمرانی، خانواده و اشتغال که در انتهای کار چندمقاله ­ای که کار کردیم خصوصاً در بحث صحبت با خود زنانی که درگیر کار و خانواده بودند دیدیم یک بخشی از چالش ها به این برمی­گردد که تعارض کار و خانواده صرفاً امری زنانه تعریف شده و ما زنی داریم که خانواده ای دارد، مسوولیت و نقش­هایی در خانواده دارد و تعارض این را باید از طریق مسیر حکمرانی و سیاست­گذاری که در عصر مدرن مهم است با این چالش روبرو شویم و برای حل آن کمک کنیم.

عضو کارگروه حکمرانی خانواده در مرکز تحقیقات اسلامی مرکز شورای اسلامی خاطر نشان کرد: در مصاحبه­ها نتیجه ­گیری شد که مردان به عنوان مسوول تربیت در رویکرد اسلامی و قوام خانواده که به واسطه این رویکرد خاص و به واسطه بوم جامعه ایرانی که مردان مهم بودند در خانواده، آیا با این تعارض روبه‌رو نیستند یا اینکه انقدر این دایره را زنانه دیدیم که از جامعه مردان غفلت شده است.

وی افزود: گزارشی که زنان به عنوان همسر در خانواده می­دادند این بود که اگر شرایطی هست که ما خانم­ها درگیر آن هستیم و در خانواده این شرایط هست چرا مردان از لحاظ سیاستگذاری هیچ جایی درگیر نمی ­شوند و تنها گذاشته شده ­اند. یعنی از یک طرف غفلت شده از ایشان که شما وظایفی داری و از یک طرف دیگر کسی که  می­خواهد وظایفش را انجام بدهد تنها گذاشته شده است.بطور مثال پس از مسئله زایمان و در دوره دوسال اول درگیری ­های کاملاً مردان را درگیر می­کند اما حتی در مرخصی دو هفته مردان پس از زایمان به عنوان مرخصی پدرانه سیاست­گذاری ما به نتیجه نرسید گویا خود سیاست­گذار هم دچار ابهامی هست که بالاخره تعارض کار خانواده را مردانه هم درنظر بگیریم یا نه.

کاردوانی اظهار کرد: وقتی خانواده را در رویکرد اسلامی و حتی فراتر از آن بررسی می ­کنیم در سیستم خانواده با فرد روبه‌رو هستیم در یک سطح با تعاملاتی که با افراد دارد و در یک سطح تعاملاتی که خانواده با نهادهای دیگر، جامعه و سیاست­گذاری دارد.

وی ادامه داد: وقتی خانواده را اینگونه بررسی می­کنیم و از یک شخصی به نام مادر بالاتر می­اوریم و به عنوان سیستم می­بینیم که قطعاً باید ذیل چتر قوامیت مادری کند، می­بینیم رویکرد اسلامی یک خاص بودن­ هایی در این قضیه دارد که مردان براساس آیه صریح قرآن که قوا أهلیکم و أنفسلکم ناراً را خطاب به پدران مطرح می­ کند، که شما مسوولیت هایی در قبال خانواده دارید که اولاً باید پیشرو باشید در حلّ مسائل خانواده و خانواده الان درگیر زنی هست که دچار تعارض است.

عضو هیأت علمی پژوهشکده مهرستان عنوان کرد: در اینجا عملاً مردان در نقش­هایی که بر عهده دارند و با ارتباط و تعاملاتی که لایه دوم بحث هست با زنان دارند به عنوان همسران و مادرانی که در خانواده دچار تعارض هستند از دو جهت به این ماجرا وصل شده­اند. یعنی هم فردی هستند که وظایفی دارند و سیستم کاری من به نحوی است که یا در امر اقتصادی باید در دو زمان صبح و بعدازظهر مشغول کار بشوم هم خانواده از من انتظاراتی دارد و هم نقش پدری دارم که امر تربیت را بر عهده من در نهایت قرار داده و هم همسر فردی هستم که با  تعارض­ میان اشتغال و خانواده درگیر است.

اشتغال زنان سبک زندگی جدیدی را ایجاد کرده است

وی تصریح کرد: مسئله اشتغال برای زنان سبک زندگی جدیدی را ایجاد می­کند که باید از روی خانواده با بولدوزر رد شوند تا بتوانند اشتغال خود را نگه دارند و در آن ارتقا پیدا کنند خصوصاً سطح اشتغال کارمندی که انعطاف ندارد و جوابگویی او به محل کار در گُل زمان زندگی به حدی است که نمی­گذارد من به چیز دیگری که خانواه است فکر کنم.

کاردوانی ادامه داد: با این­کار ثابت شد هم مردان در معرض تعارض هستند و هم از دایره سیاست­گذاری به دلیل هیمنه بحث فمنیست در جهان کنار گذاشته شده­اند یعنی فمنیست کاری کرد در سینما، انیمیشن ­ها و... که مقام معظم رهبری هم در حوزه زنان و خانواده مطرح می­ کنند که همه چیز را زنانه جلوه داد که مشکلات و ایده‌آل­ها زنانه است قهرمان­ها باید زنانه تعریف شوند و فرانیدی را ایجاد کرد که زنان باید همه کاره خانواده و به مرور زمان همه کاره جامعه شوند و اگر مرانی هم هستند در طول زمان کارگذار زنان شوند.

عضو کاگروه حکمرانی خانواده در مرکز تحقیقات اسلامی مرکز شورای اسلامی تاکید کرد: این یعنی اینکه نقش مردانه به بهانه برابری جنسیتی در جهان و در سطح کلان سیاستگذاری و حکمرانی تحت جنگ تمام عیار قرار گرفته که مرد چکاره من است، مرد قرار نیست در حوزه فرزندپروری در امور من دخالت کند مردان قرار نیست خط مشی برای ما تعیین کنند و این دقیقاً مقابل قوامیتی است که رویکرد اسلامی به عنوان زیباترین بخش نظریه اسلامی در حوزه خانواده می ­چیند که هم مرد به عنوان مدبر خانواده و هم به عنوان حامی و مراقب خانواده باید این چتر را حفظ کند.

بدون مسأله قوامیت در خانواده، تنها کارزار زنانه و مردانه باقی خواهد ماند

وی اظهار کرد: چیزی که در عصر حاضر دنبال شد جایگاه مردان در خانواده هم به عنوان مدبر و هم به عنوان حامی است که اگر مسئله قوامیت را از خانواده بگیریم یا تضعیف کنیم چیزی که بجای می ­ماند کارزار زنانه و مردانه است و این یعنی یعنی چیزی به اسم سیستم خانواده نخواهیم داشت و زمانی که فردی را ترور کردی و مردانگی او را از او گرفتی دیگر نمی­توانی انتظار قوامیت از او داشته باشی حتی اگر بخواهد.

کاردوانی ادامه داد: کاری که در دنیا یا عامدانه نسبت به نقش مردان یا غیرعامدانه نسبت به ارتقاء نقش زنان صورت گرفته خروجی­اش این است که مرد نباید دیده شود مرد نباید نظر بدهد و تحت سیطره امر زنانه کنشگری داشته باشی و این هم در رویکرد اسلامی و هم فراتر از آن نسبت به مصالح خود زنان و خانواده دارای نقد و دچار مسئله نظری و عملی بسیار سنگینی است و اگر تاریخ ما را به این سمت پیش ببرد دیگر سیاستگزاری جامعه اسلامی نمی ­تواند از خانواده به عنوان بنیان جامعه اسلامی حرف بزند و چیزی جز افرادی که در یک کارزار برابری جنسیتی قرار دارند باقی نمی­ماند از خانواده.

وی تاکید کرد: نظام حکمرانی که فراتر از خط مشی­گذاری و فراتر از کاری است که حاکمیت انجام می­ دهد و قاعده­ ها و ارزش­ها و اصول بنیادینی دارد و مسئله را در یک چارچوب نظری خاص می­ شناسد و به تدوین خط مشی، اجرا و نظارت ارزیابی و کاربست آن بازخورد و اصلاح می­ پردازد.

عضو هیأت علمی پژوهشکده مهرستان ادامه داد: نظام حکمرانی امری ایدئولوژیک و وطنی است و مهم است چه کسی حکمرانی می ­کند. آیا در سوئد حکمرانی اتفاق می­افتد یا در جمهوری اسلامی و تو باید در کشور خودت این را در بیاوری مبتنی بر نظام ارزشی و مبانی فکری خودت باشد و وقتی این نظام حکمرانی تلفیق می­ شود با خانواده و نقش مردان و فرآیندی که در کل جهان مبارزه با مردانگی، به ما مسئله کلیدی می­ دهد به این نام که اگر معتقد هستیم حکمرانی اسلامی چارچوب خودش را دارد و خانواده و امر جنسیت ویژگی خود را دارد چه نظریه و رویکردی را پیش بگیریم؟

دچار فقر راهکار در حوزه تعارض اشتغال و خانواده هستیم

وی خاطرنشان کرد: این مسئله هم در پژوهش ­ها هم در راهکارها دچار فقر قابل توجهی است و بطور کلی مطالعات مردان  هم دچار فقر است و باید در کشور فعال شود و خانواده  جز با إلمان­های رویکرد اسلامی که افراد با تعاملات بتوانند به خوبی کار کنند قابل نگه­داری نیست و الا بقیه رویکردها شکل خانواده است با باطنی همنشینی و هم­باشی و یا خانواری که واحدی اقتصادی محسوب می­شود.

کاردوانی در خصوص مسیرهای دنیا در باب حکمرانی امور خانواده گفت: سه رویکرد فرگرایی، خانواده گرایی و جامعه­ گرایی دیده شده به این معنا که وقتی سنخ­های حکمرانی در نظام فردگرا، افراد با حفظ فردیت خود در حد افراطی در مصالح و لذت­ها خانواده را تشکیل می­دهند ولی در این رویکرد تقیدات خانواده را به لحاظ اقتصادی و تربیت فرزند و ...از هم برمی­دارند و تفاوت های جنسی تبدیل می شود به یک شوخی عینی که معنایی ندارد چون هدف برابری جنسیتی است.

وی ادامه داد: در نظام جامعه­ گرا در دنیا کمتر وجود دارد همان نظام سوسیالیست است که فرد و به تبع آن خانواده را در خدمت جامعه می­ بیند و اینجا خانواده کلا بی­ معنا می­شود و شیره جان فرد را می­ گیرد در راستای سیاست حاکمیتی که وجود دارد.

عضو هیأت علمی پژوهشکده مهرستان تصریح کرد: در نظام خانواده­ گرا خانواده اصیل است و هدف غایی آن الگوی خانواده مطلوب است و مصالح فردی و اجتماعی را هم درنظر می ­گیرد و خانواده را به اینجا ختم می­ کند که الان مسئله جمعیت دچار چالش است و خانواده بیاید به داد حاکمیت برسد و نزدیک می شود به طیف جامعه­گرایی و گاهی به سمت فردگرایی می­رود و فرد بطور طبیعی نمی تواند کار انجام دهد و اینجا زن در جایگاه مرد برای مراقبت از نظام خانواده جایگزین مرد می­ شود برای نگهداری واحد بنیادین جامعه.

وی ادامه داد: در مسئله کار تعارض خانواده وقتی خانواده در حکمرانی اسلامی  مطرح می شود چند ویژگی دارد و یک دیدگاهی دارد در خصوص کار و مصرف که ما مطابق با نظریه سرمایه­داری کار بیشتر، مصرف بیشتر نداریم بلکه باید مصرف خود را در همه حوزه­های زندگی کنترل کنی تا به سمت مصرف­گرایی نرود و مجبور شود به دلیل چرخیدن چرخ نظام سرمایه­داری مادام درگیر کاربیشتر و مصرف بیشتر و چه بسا مصرف بیشتر، کار بیشتر باشد.

چالش های سیاست گذاری در مسأله کار و خانواده

کاردوانی تاکید کرد: اولین چالش این هست که باید متوجه شویم جایگاه کار و مصرف چیست و به چه معنا است. آیا کار به این معنا هست که فقط پول در بیاوریم یا کار به معنای کار اجتماعی حتی بدون دریافت کوچکترین هزینه هم معنا دارد که به جامعه کمک می­کنی ولی نه الزاما به این معنا که کار بیشتر مقابل با دریافت پول بیشتر است.

وی تصریح کرد: اگر این چالش را حل نکنیم هر چه سیاستگذار سیاست بگذارد و مرخصی زایمان تا قیام قیامت هم بشود و حقوق مادران و .. بیشتر بشود مفادی ندارد بلکه پدری و مادری اول باید اینجا تعریف شود که رابطه کار با مصرف را فهم کند و رویکرد جدید خود را مبتنی بر رویکرد اسلامی بتواند ارائه بدهد که  ما در این ضعف داریم و نظریه مصرف را در رویکرد اسلامی هنوز متناسب با بحران­ ها و چالش های افراد اعم از زنان و مردان نداریم.

عضو کاگروه حکمرانی خانواده در مرکز تحقیقات اسلامی مرکز شورای اسلامی اظهار کرد: نتیجه­ای که در این دیدگاه گرفته می­شود این است که رابطه کار و مصرف را هم به لحاظ علمی و هم در یک فرهنگ ­­سازی و گفتمان سازی روی آن توجه کنیم تا انسان را نجات بدهیم از این مهلکه کار بیشتر، مصرف بیشتر و چه بسا مصرف بیشتر، کار بیشتر که من مصر ف می­کنم و به واسطه آن می­طلبد مصرف بیشتر داشته باشم.

حکمرانی اسلامی در مسأله خانواده خاص است

وی ادامه داد: نکته دوم که خاص بودن حکمرانی اسلامی در مسئله خانواده را نشان می­دهد بحث تفاوت جنسیتی است. یعنی همانگونه که در نظام خانواده می­گوییم در خانواده یک امر مکمل هست که زن و مرد مکمل یکدیگر هستند و تفاوت جنسیتی در این مقطع بسیار مهم است، پس سیاست­ ها و خط­ مشی ­ها هم باید به سمت پاسداشت این تفاوت و کمک به این تفاوت باشد و نباید این ابهام را داشه باشیم که بعد از تولد فرزند به مرد مرخصی بدهیم و بگوییم برای فرزندت پدری کن و من تو را حمایت می­کنم و به جای مرخصی نه ماه با حقوق کامل به خانم از تو حمایت می­ کنم.

کاردوانی افزود: پس از سیاست­های تدریجی همراه با آگاهی ­بخشی ومبتنی بر تفاوت­های جنسیتی استفاده شود و علاوه بر نقش مردان در پدری و قوامیت به رسمیت شناخته شود و رابطه میان اقتدار و صمیمت و تفاوت مادر و پدر  در امر تفاوت دیده شود و بر اساس رویکرد مکملی نگویم خانم فقط بشور و بپز و مادری کن در خانواده و براساس رویکرد برابری جنسیتی هم بگویم مانند یک مرد کار کن بدون اینکه درنظر داشته باشم نه ماه است مادری کردی و شیردهی داری  و فرزندی در کنار تو باید باشد و نیست و با افتخار بگوییم ما این تعداد زنان شاغل داریم و حاصل این دو می شود چالش هویتی زنان و مشکلات قوامیتی مردان.

وی در پایان این کرسی علمی گفت: در جمع ­بندی حرف خود اشاره می­کنم که در حکمرانی اسلامی در مسئله خانواده  برای اینکه تعارضاتی که بین زنان و به طور خاص­تر مردان درگیر آن هستند دیده نشود به عنوان راهکار آخر باید فضای مکملی و دوری از بحث برابری جنسیتی در حوزه اجتماعی و درنظر گرفتن تفاوت نقش پدر و مادر و نظام ارزشی و شیوه مصرف در جامعه صورت بپذیرد ./1304/