مستند «احمد» را با تأیید سیدحسن خمینی ساختم

سید احمد خمینی را به تعبیری یکی از فراجناحی‌ترین شخصیت‌های تاریخ انقلاب اسلامی می‌دانند. کسی که یار و امین بنیانگذار انقلاب بود و از دوران تبعید حضرت امام در عراق، شهادت برادر بزرگتر، تبعید در نوفل لوشاتو فرانسه و روزهای جانکاه بیماری امام و در نهایت ارتحال رهبر انقلاب همواره در کنار و شانه به شانه امام و پس از آن در کنار مقام معظم رهبری بود. اما آیا تصویری که مصطفی رزاق کریمی در مستند «احمد» ارائه داده همه واقعیت درباره «سید احمد خمینی» است؟

بدون شک یکی از بحث برانگیزترین مستندهای هفدهمین جشنواره سینماحقیقت «احمد» به روایت مصطفی رزاق کریمی بود.کارگردانی که پیش‌تر فیلم «بانو قدس ایران» را درباره خانم خدیجه ثقفی همسر امام خمینی (ره) ساخته بود که این مستند هم در زمان نمایش واکنش‌برانگیز شده بود و این‌بار هم با سرمایه‌گذاری موسسه عروج فیلم و با همراهی سید حسن خمینی، سراغ عضوی دیگر از خانواده امام (ره) رفته زندگی و زمانه حجت‌الاسلام سیداحمد خمینی (ره) را از دوران کودکی تا پیروزی انقلاب اسلامی و 5 سال پس از ارتحال حضرت امام به تصویر کشیده است.

سید احمد خمینی به روایت اصلاحات. این اولین گزاره‌ای است که پس از تماشای مستند سینمایی «احمد» به کارگردانی مصطفی رزاق کریمی به ذهن خیلی‌ها رسید، هرچند که فیلمساز در جای جای فیلمش تاکید می‌کند که یادگار امام(ره) شخصیت فراجناحی داشته اما تصویری که از او در مستندش ارائه می‌دهد به تعبیر منتقدان روایتی یک‌سویه از یک طیف سیاسی است.

مصطفی رزاق کریمی در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس به حواشی و شائبه‌های مختلف پس از نمایش این فیلم در جشنواره سینما حقیقت پاسخ داد.

وی در ارتباط با انتخاب سوژه سیداحمد خمینی و اینکه پیش از این در گفت‌وگویی اعلام کرده است این مستند پاسخی به دغدغه‌های ذهنی خودش است و چقدر این نقل قول وفادارانه عنوان شده است، گفت: این نقل قول کاملا، وفادارانه است و من چنین حرفی را واقعاً عنوان کردم چرا که بیش از هر چیز سوژه مستند سیداحمد خمینی برای من از پژوهش و مطالعه شکل گرفت. سیداحمد خمینی شخصیتی خاص در تاریخ انقلاب است و من قصد داشتم با ساخت این مستند وجهی مغفول‌ مانده از زندگی او را نمایش دهم.

رزاق کریمی در ارتباط با این نقد که چرا در مستند «احمد» تنها به سراغ روایت جناح اصلاحات رفته است، گفت: به عنوان سازنده این مستند باید بگویم که همه نقدها را خوانده‌ام و برای من کاملاً محترم هستند چرا که با خواندن هر نقد بُعد جدید افکاری که ساخته‌ام و نظرات دیگران برای من روشن می‌شود. اما پاسخ به این سؤال و نقد دیگران یک جواب مشخص دارد. اصولاً فضای سیاسی سال‌های ابتدایی پیروزی انقلاب و حتی تا زمان فوت سیداحمد خمینی فضایی متشکل از جناح‌بندی‌های سیاسی کنونی نبود و ما هم تأکید داشتیم در این مستند سراغ کسانی برویم که شناخت نزدیکی از سیداحمد خمینی داشتند و به صرف آشنایی دور و یا یک ارتباط دورا دور قرار نبود هر کسی در مقابل دوربین درباره سیداحمد خمینی صحبت کند.

وی همچنین در مورد این موضوع که چرا برخی از شخصیت‌های مطرح اصولگرایی مانند محسن رضایی یا علی‌اکبر ولایتی که آن زمان هم جزو افراد تأثیرگذار بودند در این مستند هیچ روایتی از آنها ارائه نشده است، عنوان کرد: آنچه من می‌دانم این است که تهیه کننده کار آقای غلامعلی اصغریان با بیش از 30 نفر تماس گرفتند تا مقابل دوربین حاضر شوند و روایتی صریح و دقیق از تمام سؤالات و ابهاماتی که در ارتباط با سیداحمد خمینی وجود داشت ارائه دهند. اما بسیاری از افراد تمایلی نداشتند تا مقابل دوربین حاضر شوند و اگر روایت و مستند به قول برخی منتقدان به سمت جناحی خاص یا عدم حضور یک جناح سیاسی دیگر رفته به این دلیل است که نفرات حاضر مقابل دوربین تمام کسانی هستند که قبول کردند مقابل دوربین بنشینند و صحبت کنند.

این کارگردان در پاسخ به این سؤال که آیا حاضر است با توجه به نقدهای منتشر شده به فیلم فضا را برای ضبط روایت افراد جدید به خصوص از همه جناح‌ها فراهم کند یا خیر؟، به فارس گفت: به عنوان سازنده مستند «احمد» هیچ مقاومتی در برابر این اتفاق ندارم و هر کسی که در سال‌های ابتدایی پیروزی انقلاب تا  اسفند 73 که با مرحوم سید احمد خمینی ارتباط نزدیکی داشته و می‌توانند روایتی معتبر از سؤالات پیرامون ایشان ارائه دهد را حاضرم مقابل دوربین قرار دهم و جواب‌های آنها را ثبت کنم.

رزاق‌کریمی همچنین در خصوص انتقادها نسبت به حضور غلامحسین کرباسچی در این مستند و اینکه با وجود روایت‌های معتبری که بسیاری از افراد نظیر سیدمحمد خاتمی، احمد ناطق نوری، موسی خوئینی‌ها، حسن روحانی و ... درباره سیداحمد خمینی ارائه دادند چرا کرباسچی برای روایتگری انتخاب شده بود، اظهار داشت: خلاف نقد دوستان آقای کرباسچی از سنین بسیار جوانی با سیداحمد خمینی ارتباط نزدیکی داشت و یکی از کسانی بود که حتماً می‌توانست در خصوص سؤالات و شائبه‌های موجود یک روایت دقیق ارائه دهد.

کارگردان مستند «احمد» همچنین در خصوص این نکته که در مستندش به شائبه مهم عدم دخالت سیداحمد خمینی در تصمیمات حضرت امام و همچنین جعل نامه از سوی ایشان پاسخ می‌دهد اما به اصل شائبه چرا اشاره‌ای نمی‌کند، گفت: نکته مهم برای من دقیقاً پاسخ به همین موضوع می‌شود اصل این موضوع که سیداحمد خمینی هیچ دخالتی در تصمیمات نهایی امام نداشته و هیچ جعل امضایی توسط ایشان صورت نگرفته است پاسخ دهم وگرنه در سال‌های اخیر بارها و بارها در مورد این موضوع صحبت شده و افراد مختلفی هم در مورد مصادیق صحبت کردند که همواره رد شده اما موضوع اصلی دقیقاً همین نکته بود که سیداحمد خمینی با وجود نزدیکی بسیاری که به حضرت امام داشت هیچگاه در تصمیم نهایی امام دخالتی نمی‌کرد و هیچ نامه، سند و موضوعی را نیز به جای ایشان امضا نکردند و فکر می‌کنم پاسخ دادن به همین موضوع کافی بود.

یکی از مهم‌ترین نقدها نسبت به مستند احمد تصویری است که از نحوه فوت سیداحمد خمینی در مستند احمد ارائه می‌شود و چینش، سکانس‌ها و روایت‌ها  انگار به گونه‌ای است که در پایان مخاطب به نتیجه‌ای جز خودکشی سیداحمد خمینی در اثر تألمات روحی ناشی از فوت امام نمی‌رسد.

رزاق کریمی در پاسخ به این نقد و شائبه مهم در خصوص پایان مستند «احمد» می‌گوید: چنین برداشتی از فیلم برایم حیرت انگیز است، چرا که سیداحمد خمینی یک مسلمان شعیه معتقد و روحانی بود. به عنوان سازنده «احمد» و کسی که پس از ساخت بانوقدس هشت سال است که با بیت حضرت امام در رفت و آمد هستم و مستند احمد نیز با تأیید سیدحسن خمینی و مادر بزرگوارشان ساخته شد به شدت چنین برداشتی را از فیلم رد می‌کنم و هر کسی که پس از تماشای فیلم دچار این سوتفاهم باشد جفا در حق یکی از باخداترین افراد انقلاب کرده است. به گمان من ایشان به نوعی مرگ آگاهی دست یافته بودند که نشان از روح بزرگ و عمیق معنوی شخصیت وی دارد.

این کارگردان همچنین در پاسخ به این سؤال که آیا حاضر است همچون پذیرش روایت افراد دیگری خارج از مستند در خصوص برداشت‌های صورت گرفته از فوت سیداحمد خمینی نیز تجدیدنظر کند یا خیر، گفت: به هیچ عنوان چنین چیزی را قبول نمی‌کنم.

رزاق کریمی در خاتمه در پاسخ به این سوال که جای روایت چه کسی را در فیلمش خالی می‌بیند، گفت: من سعی کردم هرکسی که حرفی در ارتباط با سید احمد دارد و حاضر شده مقابل دوربین قرار بگیرد را در فیلم قرار دهم اما اگر بخواهم یک نفر را نام ببرم آن خود سید احمد است. مستند‌هایی که من می‌سازم انسان‌محور هستند، شاید موضوع سیاسی یا اجتماعی داشته باشند، اما انسان‌محور هستند و در مستند «احمد» هم جنبه‌های انسانی شخصیت سیداحمد خمینی را دوست داشتم روایت کنم و ای کاش ایشان خودشان بود و میشد روایتی کامل‌تر از زبان خودش را انجام داد.