انتشار برای نخستین‌بار| محرمانه‌های شاه و کیسینجر؛ بخش اول
شاه: بدترین دشمن کشورهای عربی، دیگر کشورهای عربی هستند
یکسال پس از قرارداد مهم تسلیحاتی تهران، شاه به همراه هیأتی به واشنگتن سفر کرد تا مفاد قرارداد را پیگیری کند. او در جلسه‌ای که به عنوان مقدمه با رئیس جمهور نیکسون داشت راهبردهای کلی نظرات و اهداف خود از سفرش را بیان کرد.
یکسال پس از قرارداد مهم تسلیحاتی تهران، شاه به همراه هیأتی به واشنگتن سفر کرد تا مفاد قرارداد را پیگیری کند. او در جلسه‌ای که به عنوان مقدمه با رئیس جمهور نیکسون داشت راهبردهای کلی نظرات و اهداف خود از سفرش را بیان کرد که پیش از این در قالب نوشتاری تحت عنوان «محرمانه‌های شاه و نیکسون» شرح مفصلی از این مذاکرات منتشر کردیم.
اما در جلسه‌ای که در عصر همان روز با حضور هنری کیسینجر، محمدرضا پهلوی، اردشیر زاهدی و تعداد اندکی از مقامات دولت آمریکا برگزار شد، مجموعه‌ای از دقیق‌ترین سیاست های منطقه‌ای ایران در راستای اهداف و منافع ایالات متحده به بحث و تبادل نظر گذاشته شد. بخش نخست مشروح مذاکرات این جلسه که برای اولین بار منتشر می شود، گویای نگرش کلی محمدرضا پهلوی، راهبردهای کلان او در تعامل با کشورهای همسایه در منطقه و جناح‌بندی‌های فرضی دوست و دشمن در میان این کشورهاست که توجه به نوع نگاه او از این جهت بسیار جالب توجه است.
از جنبه‌ای دیگر شاه برای دولت آمریکا، متحدی امین و صادق شناخته می‌شد که در بسیاری از موارد می توانست به سیاست‌های منطقه‌ای دولت آمریکا در خلیج فارس، جهت ببخشد. در این بخش از مشروح مذاکرات نظرخواهی‌های متعدد کیسینجر از شاه در موارد مختلف در نوع خود جالب توجه است و نشان از عمق همبستگی میان شاه و دولت آمریکا دارد.
متن سند
حضار: شاه ایران، اردشیر زاهدی سفیر ایران ، هنری کیسینجر مشاور ریاست جمهور آمریکا، ریچارد هلمز سفیر ایران و هارولد سندرز جزء کارمندان شورای امنیت ملی
تاریخ و زمان: سه‌شنبه، 24 جولای 1973[2 مرداد 1352] ، 5:00- 6:40 عصر
مکان: کاخ سفید
عکاسان در آغاز جلسه دعوت شده بودند و شاه و کیسنجر مشغول صحبت‌های خصوصی در طول عکس‌برداری آنها بودند. پس از پیوستن بقیه شرکت‌کنندگان در جلسه عکاسان جلسه را ترک کردند و مذاکرات به شرح زیر آغاز گردید:
کسینیجر: نظرات شما در جلسه صبحگاهی با رئیس‌جمهور نشان‌دهنده پیوستگی ساختاری خاصی در تفکر شما بود. این خیلی مهم بود، هرچند برخی اختلاف‌نظرهای عملیاتی بین ما و شما وجود دارد ما می‌توانیم اطمینان داشته باشیم که در یک مسیر مشترک مشغول حرکت هستیم.
شاه: من حتی همان اندک اختلاف‌نظرها را هم نمی‌بینم. سیاست‌های شما با روس‌ها خیلی عاقلانه است. الان زمان پایان‌دادن به تقابلات و آغاز دوره گفتگو با آنهاست ولی به‌شرط اینکه حواستان جمع باشد و می‌دانم که چنین است.
کیسینجر: استراتژی ما در قبال روس‌ها این است که محیطی را ایجاد کنیم که شوروی مجبور شود اقدامات خصمانه‌ای انجام دهد. امید ما این است که آنها را در یک وضعیت نامطلوب روانی قرار دهیم تا این کار را انجام دهند.
شاه: پیش از همه چیز باید به وضعیت افغانستان توجه کنیم. [پادشاه افغانستان یک هفته پیش‌ازاین دیدار به‌واسطه یک کودتای نظامی از قدرت برکنار شده بود] ما باید الان به این توجه داشته باشیم که شوروی چه مزایا و اهدافی در افغانستان دارد. این یک نشانه بسیار جدی خواهد بود که آیا آنها سیاست فعال منزوی کردن ایران و چین را دنبال خواهند کرد یا نه. باید به دنبال این باشیم که آیا آنها به افغان‌ها می‌گویند که فقط با یک عنصر دوست روس‌ها می‌توانند به نتیجه برسند یا نه. چرا که افغان‌ها از پیش‌ازاین تلاش کرده بودند ارتباطات خود را با جهان غیرکمونیستی تقویت کنند.
کیسینجر: من قصد دارم با آقای دوبرنین درباره این موضوع صحبت کنم. به او خواهم گفت که نظرات ما با هم مشترک است و این موضوع را به‌صورت کلی مطرح خواهم کرد. من به او خواهم گفت که اگر این یک موضوع کاملاً محلی است نباید برای آمریکا عامل تولید نگرانی در منطقه باشد. ولی من تصور می‌کنم که این یک موضوع بسیار جدی برای پاکستانی‌ها باشد. شاید باید در دیدار بعدی‌ام با آقای دوبرنین کمی صریح‌تر صحبت کنم. اگر او در این دیدارها نکته روشن و شفافی را بیان کرد حتماً از طریق آقای هلمز به شما اطلاع خواهم داد.
شاه: من دیروز بوتو[1] را در لندن دیدم. او به من گفت که نسبت به حاکمیت جدید در افغانستان صبوری پیشه خواهد کرد و حتی آماده برگزاری مذاکرات با آنهاست.
کیسینجر: تصور می‌کنم که او اجازه صحبت‌کردن درباره ولایت پشتونستان را نداشته باشد درست است؟
شاه: او همیشه در این باره صحبت می‌کند. پاکستانی‌ها با افغان‌ها حتی پیش‌ازاین زمان هم درباره آن موضوع صحبت کرده‌اند. ولی بوتو اصلاً تحمل یک بامبول جدید را ندارد و می‌گوید اگر لازم باشد حاضر است خیلی سریع سر افغان‌ها را به طاق بکوبد. اما اگر ما برای طرف دیگر ماجرا روشن کنیم که هیچ بامبولی را نخواهیم پذیرفت. افغانی‌ها قبل از انجام هر کار احمقانه باید خوب فکر کنند. من به رئیس‌جمهور نیکسون و دیگر مشاورانش توضیح دادم همین‌که هواداران و عناصر طرف‌دار شوروی را از قدرت بیرون کنیم، حساب کار دست بقیه خواهد آمد.
کیسینجر: منظورتان به عراق است؟
شاه: منظورم تمام کشورهایی‌ست که به روس‌ها وابسته شده‌اند. چینی‌ها به‌شدت تحت‌فشار و نگران اتفاقات افغانستان هستند.
اردشیر زاهدی: نمایندگان چینی‌ها در واشنگتن خیلی از کودتای پدیدآمده در افغانستان ناراحت هستند و فکر می‌کنند که روس‌ها پشت آن هستند.
کیسینجر: هان سو؟
زاهدی: بله
شاه: چینی‌ها همین عقیده را در زمانی که به تهران آمده بودند هم داشتند. چینی‌ها تلاش کردند خود را دوست ما نشان دهند. البته از جنبه‌هایی این خوب است. هرچند ما باید مواظب باشیم روس‌ها را دشمن خود نکنیم. ما مرزهای طولانی مشترکی با آنها داریم. سیاست ما این است که آنها را عصبانی نکنیم؛ ولی هم‌زمان باید نشان دهیم که در حوزه ما ماجراجویی نکنند؛ چون به نتیجه‌ای نخواهند رسید.
کیسینجر: آنها باید احساس کنند هزینه هر نوع ماجراجویی را خواهند پرداخت.
شاه: بله روابط ما با اروپا از طریق تأمین انرژی آنها بهترین راه وصل‌شدن ما به اروپاست. اهرم فشار روس‌ها در اروپا به آنها اجازه نخواهد داد که از طریق همان اهرم بر ایران فشار بیاورند چرا که اروپائی‌ها روابط خیلی گرم و نزدیکی با ایرانی‌ها پیدا خواهند کرد.
کیسینجر: من معتقدم این بحث شما یکی از بهترین بخش‌های صحبت‌های امروز صبحتان با رئیس‌جمهور بود.
شاه: خوشحالم که از این بخش خوشتان آمده است. ما با آقای اشلسینگر درباره یمن و اتیوپی صحبت کردیم و مهم است که شمال یمن را در وضعیتی قرار دهیم که بتوانیم از آن در مقابل توسعه‌طلبی‌های مارکسیست‌های ساکن صنعا محافظت کنیم.
کیسینجر: [خطاب به سندرز] ما در مشروح مذاکراتمان درباره عربستان سعودی چه گفتیم؟ [خطاب به شاه] ما در دولتمان مشکلی داریم یکی اینکه دولت را چابک‌تر کنیم و دوم اینکه سعودی‌ها را تکان دهیم.
ما تلاش می‌کنیم روس‌ها را کیش‌ومات کنیم؛ یعنی در هر ماجراجویی که انجام می‌دهند درگیر شویم و خسته‌شان کنیم. ما قصد داریم یک چهارچوبه فکری در سیاستمان طراحی کنیم که به‌شدت با وضعیت خاورمیانه در ارتباط تنگاتنگ است. ما می‌خواهیم این سیاست را با روس‌ها بدون تقابل مستقیم با آنها پیش ببریم. اگر خیلی ساده بگویم می‌خواهیم آنها را مجبور کنیم که برای سیاست‌های منطقه‌ای‌شان هزینه پرداخت کنند.
ما می‌خواهیم که سعودی‌ها بر جنوب یمن فشار بیاورند. البته همه در دولت ما با این ایده موافق نیستند؛ ولی ما این سیاست را باقدرت پیگیری می‌کنیم و با سلسله تصمیماتی که گوشه‌ای از آنها را به رسانه‌ها نشر می‌دهیم این روند را پی می‌گیریم.
شاه: ما باید به این فکر کنیم که چه کاری می‌توانیم با سعودی‌ها انجام دهیم.
کیسینجر: ما چه کاری می‌توانیم انجام دهیم؟
شاه: سه کار مهم می‌شود انجام داد. اولاً باید سعودی‌ها را مجبور کنیم که روابط حمایتگرانه‌اش را از اشراف و متولیان شمال یمن قطع کنند. ما می‌توانیم آنها را مجبور کنیم که به مردم فقیر یمن کمک کنند؛ چون واقعاً آنها فقیرند. ما باید این کار را انجام دهیم تا آنها بتوانند در مقابل رژیم جنوب یمن ایستادگی کنند. آنها یک دولت کاملاً مارکسیست هستند و هواپیماهای میگ 21 را از شوروی تحویل گرفته اند که خلبان های کوبایی با آنها پرواز می کنند. متاسفانه چینی ها به طور کل حمایت خود را از شورشگران جنوب شرق یمن حذف کرده‌اند .
کیسینجر: ما این موضوع را با چینی‌ها مطرح می‌کنیم. البته قبلاً به آنها گفته‌ایم که سیاست ما بر پایه ایران و اردن شکل‌گرفته که اردن نسبت به ایران در اولویت دوم است. چینی‌ها می‌گویند که کار خاصی با اردن ندارند؛ ولی با ایرانی‌ها کار می‌کنند. آنها قول داده‌اند که حمایت‌هایشان را از شورشگران جنوب عربستان حذف کنند. نظر شما درباره این حرف آنها چیست؟
شاه: به نظرم آنها این کار را خواهند کرد. دومین مسئله این است که سعودی‌ها باید به عمان کمک کنند. آنها باید به مدارس و بیمارستان‌های آنها بودجه کمکی تزریق کنند.
کیسینجر: شما چه زمانی پیشنهاد منسجمی درباره موضوعی مثل این خواهید داشت که به ما ارائه دهید؟ ما تصورات خوبی داریم؛ اما گاهی اوقات اطلاعاتمان به‌اندازه کافی کامل نیست. برای شما امکان دارد که این موضوع را کمی بیشتر بسط دهید یا به دست سفیرمان برسانید که مورد استفاده ما قرار بگیرد؟
شاه: بله. اتفاقاً به‌صورت ویژه ما نسبت به سعودی‌ها توجه داشته‌ایم. آنها به اردنی‌ها کمک کرده‌اند و اگر اتفاقی برای اردن بیفتد ما می‌توانیم پیش‌بینی کنیم که چه اتفاقی برای عربستان سعودی و کویت هم پیش بیاید.
کیسینجر: ما 10 میلیون دلار از کمک های مالی‌مان به اردن را کاسته‌ایم. در موقعیت فعلی قصد داریم احساس نیاز اردن را افزایش دهیم تا عربستان را مجبور کنیم در اوضاع اردن دخالت کند. هر اقدامی که ایران بتواند در این راستا انجام دهد و کویت و عربستان سعودی را بیشتر به هم نزدیک کند بسیار مورد استقبال ما قرار خواهد گرفت. من فکر می‌کنم اردن تا 30 میلیون دلار دیگر در سال جاری احتیاج به کمک مالی داشته باشد.
شاه: تصور کنید چه خواهد شد اگر کمک‌هایتان را از ملک‌حسین قطع کنید و در عوض آنها را به تروریست‌های فلسطینی بدهید. ملک‌حسین چه احتیاجاتی دارد؟ او باید کمی تانک‌هایش را مجهز کند و آنها را به موتورهای جدید دیزل مجهز کند. ما می‌توانیم این خدمات را در کارخانه‌های تانک‌سازی خودمان به آنها بدهیم؛ اما به موتورهای جدید دیزل و خدمات حمل‌ونقل این ادوات احتیاج داریم. ما همین خدمات را به تانک‌های ترکیه‌ای هم خواهیم داد.
سومین کاری که سعودی‌ها می‌توانند انجام دهند کمک به حفاظت از کویت است. کویتی‌ها توان دفاع از خود را در مقابل تهدیدات ندارند. کویت کشور کوچکی است و هیچ سامانه پدافندی قابلیت تشخیص و انهدام پرتابه‌ها یا هواپیماهای متجاوز به خاک آنها را نخواهد داشت. حتی هواپیماهای جنگی می‌توانند از بیرون مرزهای این کشور به سمت داخل آن بمب پرتاب کنند. کویت باید توسط کشورهای همسایه‌اش مخصوصاً عربستان و اردن حمایت شود. ولی آنها هم پایگاه‌های هوایی جدید می‌خواهند و مخصوصاً باید مرزهای اردن با کویت در جنوب و عربستان با کویت در شمال از این نظر تقویت شود.
کیسینجر: ایران چه کمکی برای حفاظت از کویت می‌تواند انجام دهد؟
شاه: هروقت از ما طلب کمک کنند دریغ نخواهیم کرد.
کیسینجر: حتی اگر از شما طلب کمک نکنند هم حاضرید کمک کنید؟
شاه: در این صورت با بقیه کشورهای عربی به مشکل برمی‌خوریم. ما سه دستورالعمل ویژه را برای حفاظت از اعراب حاشیه خلیج‌فارس ارائه کرده‌ایم:
- حفاظت در قالب یک قرارداد امنیتی مثل ناتو که هر عضو این پیمان به‌صورت پیش‌فرض برای دفاع از عضو دیگر مورد حمله قرار گرفته وارد عمل شود. این پیمان شامل ایران و تمام کشورهای حاشیه خلیج‌فارس می‌شود.
- اگر دیگر کشورها آماده پیوستن به این پیمان نبودند، باید قرارداد امنیتی مستقیم با ایران منعقد کنند که هر دو طرف نسبت به یکدیگر تعهدات مشابهی داشته باشند.
- اگر دو نوع قرارداد فوق مورد قبول واقع نشود باید بیانیه‌ای صادر کنند که طرفین اگر مورد تهدید قرار گرفتند مستقیماً به دفاع از یکدیگر اقدام خواهند کرد.
شما حتماً به یاد دارید که یک سال پیش در تهران به شما گفتم اگر دولتهای حاشیه خلیج‌فارس این پیمان را با منعقد کنند آمریکا می‌تواند نیروهای خود را از این منطقه خارج کند. اما اگر این اتفاق رخ ندهد و شوروی با بمب‌افکن‌های 17 تنی اش بیاید بازهم شما باید همان کار را انجام دهید(یعنی منطقه را ترک کنید)
بقیه کشورها هنوز در حال تردید هستند که آیا در این پیمان شرکت کنند یا نه. کویتی‌ها می‌ترسند؛ چون تعداد زیادی فلسطینی‌ها در خاکشان حضور دارند. سعودی‌ها در سطح تئوری با این پیشنهاد موافق‌اند ولی معتقدند ما باید از جزایر عربی خلیج‌فارس دست بکشیم. همین حرف را مستقیماً به من زدند. من پرسیدم کدام جزایر عربی؟ منظورشان تمام جزایری بود که در طول تاریخ متعلق به ایران بوده حتی در نقشه ارتش بریتانیا از منطقه و نقشه‌های روس‌ها همین تعلق به ایران آمده است. به نظر می‌رسد آنها به دنبال بهانه برای دخالت در این جزایر هستند. چرا؟
اردشیر زاهدی: یک پیشنهاد حاشیه‌ای هم در اینجا مطرح است. در شرایطی که هیچ قراردادی بین ایران و اعراب منعقد نشود، باید بدانیم که شرکای آمریکایی‌مان درباره کمک ما به کویت چه نظری دارند؟ مثلاً آیا ایالات متحده موضعی مستحکم و بدون تردید در دفاع از اقدام ایران اتخاذ خواهد کرد که پای ما به شورای امنیت باز نشود؟
شاه: به‌هرحال اگر مذاکرات ما با اعراب منجر به یک قرارداد مستقیم نظامی شود خیلی بهتر است. اگر چنین نشود هیچ دلیلی برای حضور کشتی‌های روسی در کنار کشتی‌های آمریکایی در خلیج‌فارس نخواهیم داشت.
زاهدی: شیخ شارجه دو هفته پیش به واشنگتن آمده بود و من ساعت‌ها او را در محل سفارت میزبانی کردم. آنها به‌شدت مشتاق انعقاد قرارداد هستند.
شاه: بله تمایل دارند؛ ولی وقتی پای امضای قرارداد می‌رسد همه‌شان از عربستان سعودی می‌ترسند. بدترین دشمن کشورهای عربی، دیگر کشورهای عربی هستند.
یک موضوع بسیار مهم نقش آمریکا در کاهش نزاع میان دو جبهه عربی و اسرائیل است. نقش امریکایی‌ها در این میان می‌تواند تعیین‌کننده و ایجادکننده یک موضع ویژه باشد. البته کمک می‌کند که زمان هم بخریم. زمان برای درک آنچه در عربستان در حال وقوع است. همچنین زمان بیشتری هم به انورسادات می‌دهد او تا حالا به مردمش حرف‌های مختلفی زده تا زمان بخرد. به‌هرحال تداوم این بن‌بست حتی برای اسرائیل هم مفید نیست. چه می‌شود کرد؟ وزیر امور خارجه مصر می‌گوید که آنها باید طرح راجر را بپذیرند. ولی در کوتاه‌مدت برخی از مداخلات از سوی آمریکایی‌ها می‌تواند بسیار مفید باشد.
ارسال نظرات