نشست تحلیلی فیلم« جوکر: جنون مشترک» از دیدگاه اندیشه اسلامی برگزار شد

به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، در هشتمین جلسه  از سلسله نشست‌های اکران، تحلیل، بررسی و ایده پردازی تولید فیلم از دیدگاه اندیشه اسلامی که به بررسی فیلم «جوکر: جنون مشترک» اختصاص داده شد، آرش فهیم روزنامه‌نگار و منتقد سینما در بخش اندیشه‌ای_ محتوایی اظهار داشت: شخصیت جوکر از نشریات و کتاب‌‌های داستان مصور نشات گرفته است و ما  شخصیت‌های جوکر را در سایر فیلم های هالیوودی از جمله «شوالیه تاریکی» اثر کریستوفر نولان دیده ایم. این فیلم که ادامه‌ای بر فصل اول موفق «جوکر» است، با تغییراتی در شخصیت‌پردازی و ژانر، مخاطبان را با چالش‌های جدیدی مواجه کرده است.

روزنامه‌نگار و منتقد سینما افزود: در فیلم‌های قبلی هالیوود، جوکر به عنوان یک ضدقهرمان شناخته می‌شد؛ شخصیتی شرور که در مقابل قهرمان اصلی داستان قرار می‌گرفت. اما در «جوکر: جنون مشترک»، این شخصیت به مرکز داستان تبدیل شده و حتی الهام‌بخش اعتراضات و شورش‌های شهری می‌شود. این تغییر نقش، بازتابی از گرایش اخیر سینمای هالیوود به مثبت‌نمایی شخصیت‌های شرور است که می‌تواند الگوهای خطرناکی را در جامعه ایجاد کند.

فهیم در ادامه به انتقاد نویسنده فیلمنامه «بریکینگ بد» اشاره کرد و افزود: این نویسنده اخیراً نسبت به این گرایش در هالیوود اعتراض کرده است، زیرا معتقد است که نمایش شخصیت‌هایی مانند جوکر که ذاتاً شرور هستند اما به شکلی دوست‌داشتنی و قهرمان‌گونه ارائه می‌شوند، می‌تواند تأثیرات منفی بر جامعه بگذارد.

روزنامه‌نگار و منتقد سینما ادامه داد: در فیلم «جوکر: جنون مشترک»، شخصیت اصلی با وجود اقدامات خشونت‌آمیز و ضداجتماعی، به گونه‌ای تصویر می‌شود که مخاطب با او همذات‌پنداری می‌کند. البته این فیلم تصویر انتقادی نسبت به این گروه‌ها نیز دارد، زیرا جوکر محصول جریان اصلی هالیوود و سرمایه داران است و قطعا فیلم‌هایی که در این فضا ساخته می‌شوند با هدف آسیب زدن به جامعه آمریکا و نظام سرمایه داری نیست.

وی با اشاره به روایت فیلم از اواخر دهه هفتاد و اوایل دهه هشتاد گفت: شخصیت جوکر در این فیلم نمادی از مدرنیسم است که در قالب این شخصیت تجلی پیدا کرده و خنده‌های او ناشی از یک بحران است. همچنین این داستان شباهتی با رمان« مردی که میخندد» اثر ویکتورهوگو دارد، البته در سال 2019 به جزء جوکر 1 فیلم های زیادی به نمایش گذاشته شد که در آن فضای تضاد طبقاتی و آشوب‌هایی از سوی اقشار ضعیف جامعه به تصویر کشیده می‌شد که از آن جمله میتوان به فیلم« انگل» اشاره کرد.

فهیم عنوان کرد: جنون و قدرت در فیلم «جوکر: جنون مشترک» بازتابی از نظریه‌های میشل فوکو، فیلسوف فرانسوی، است که فضای تیمارستان و زندان در فیلم، شباهت زیادی به نظریه فوکو دربارهٔ انزوای افراد خطرناک برای جامعه دارد.

 روزنامه نگار و منتقد سینما گفت: در فیلم، آرتور (شخصیت اصلی) در فضایی بین واقعیت و توهم حرکت می‌کند که این دوگانگی، بازتابی از تضاد بین آنارشیسم و رمانتیسم است. «جوکر: جنون مشترک» به لحاظ ساختاری و کیفی نسبت به فصل اول ضعیف‌تر عمل کرده است. تغییر ژانر از درام تاریک به موزیکال، تلاشی برای تلطیف فضای فیلم و هماهنگی با شرایط روز است. اما این تغییر نتوانسته استحکام روایی فصل اول را حفظ کند و فیلمنامه با حفره‌هایی مواجه است.

نقد نظام اقتصاد بازار آزاد در فیلم« جوکر: جنون مشترک»

در بخش دم این نشست محسن کرمی استادیار هنرهای رسانه ای دانشگاه صدا و سیما در بخش فیلمنامه اظهار داشت: فیلم «جوکر: جنون مشترک» از ابعاد مختلفی همچون علوم اجتماعی، جامعه‌شناسی، فلسفه سیاسی، تاریخ، روان‌شناسی، قدرت رسانه‌ها و علوم ارتباطات قابل بررسی است. این فیلم که در دسته‌ی فیلم‌های شخصیت‌محور قرار می‌گیرد، مخاطب را با دنیای پیچیده‌ی آرتور فلک، شخصیت اصلی داستان، همراه می‌کند و وجود یا عدم وجود سایر شخصیت‌ها در این فیلم به تناسب روابط آن‌ها با آرتور شکل می‌گیرد و کنش‌ها و واکنش‌های اوست که روند کلی فیلم را پیش می‌برد.

استادیار هنرهای رسانه ای گفت: مهمترن عناصر درام فیلم شامل شخصیت، روایت، گفتار فیلم، چالش، درون مایه‌ی فیلم و جهان داستان است. شخصیت‌ها در درام به دو دسته‌ی اصلی و فرعی تقسیم می‌شوند که در فیلم‌های کلاسیک، این تقسیم‌بندی به قهرمان (پروتاگونیست) و ضدقهرمان (آنتاگونیست) محدود می‌شود. در «جوکر: جنون مشترک»، آرتور فلک به عنوان قهرمان داستان، مسیری متفاوت را طی می‌کند. به نظر می‌رسد این شخصیت در مقایسه با فصل اول، از قهقرا بازمی‌گردد، اما در نهایت با سقوط و فروپاشی روانی او مواجه می‌شویم. این درون‌مایه‌ی اصلی فیلم، مخاطب را به تأمل درباره‌ی سرنوشت شخصیت‌هایی مانند آرتور وامی‌دارد.

وی افزود: روایت در فیلم‌های کلاسیک معمولاً با دو ضربه‌ی اصلی پیش می‌رود: ضربه‌ی اول فیلم را از پرده‌ی اول به پرده‌ی دوم می‌برد و ضربه‌ی دوم به پایان فیلم منجر می‌شود. اما در فیلم‌های مدرن، این ساختار تغییر کرده است. فیلم «جوکر: جنون مشترک» از جمله فیلم‌هایی است که روایت آن به صورت سه‌زمانه پیش می‌رود. مخاطب احساس می‌کند فیلم در حال تمام شدن است، اما روایت همچنان ادامه دارد. این شیوه‌ی روایت، به پیام‌های فیلم عمق بیشتری می‌بخشد.

کرمی تصریح کرد: درون‌مایه‌ی اصلی فیلم «جوکر: جنون مشترک» را می‌توان نقد ریشه‌ای نظام اقتصاد بازار آزاد (لیبرالیسم) دانست. این فیلم نشان می‌دهد که چگونه نظامی به ظاهر منظم و ساختارمند، افرادی مانند آرتور فلک را به وجود می‌آورد و آن‌ها را به سمت جنون و فروپاشی روانی سوق می‌دهد. در اینجا میتوان گفت؛ فیلم به‌طور ضمنی خواستار تغییر در این ساختار است و از نظام افشارگریخته‌ی لیبرالیسم انتقاد می‌کند.

استادیار هنرهای رسانه ای خاطر نشان کرد: یکی از پیام‌های مهم فیلم این است که در دنیای رسانه‌ها، دسترسی به واقعیت درونی افراد و وقایع دشوار است. روایت‌های بیرونی، تنها بخشی از حقیقت را نشان می‌دهند و این موضوع در شخصیت آرتور فلک به وضوح دیده می‌شود. وقتی آرتور به نظام قدرت می‌پیوندد، کسی شبیه به خود را بازتولید می‌کند. این فرآیند، نقدی تلویحی به ساختارهای قدرت و رسانه‌ها است که در فیلم به زیبایی به تصویر کشیده شده است.

«جوکر: جنون مشترک»؛ تغییر ژانر و ضعف در شخصیت‌پردازی 

در بخش دیگری از این نشست زهره نجف زاده کارگردان و منتقد سینما در بخش کارگردانی و زیباشناختی اظهار داشت: فیلم «جوکر: جنون مشترک» به کارگردانی تاد فیلیپس، ادامه‌ی داستان شخصیت محبوب دنیای کمیک‌بوک‌ها، جوکر، است که توسط کمپانی وارنر برادرز ساخته شده است. این فیلم که پس از موفقیت چشمگیر فصل اول با فروش میلیارد دلاری و دریافت چندین جایزه‌ی اسکار، انتظارات زیادی را برانگیخته بود، در فصل دوم با تغییر ژانر از دلهره‌آور به موزیکال، مخاطبان را با چالش‌های جدیدی مواجه کرده استارگردان و منتقد سینما گفت: در فصل اول فیلم، عدم آگاهی از گذشته‌ی شخصیت جوکر، این فرصت را به مخاطب می‌داد تا با تخیل خود، پیشینه‌ای برای او بسازد. اما در «جوکر: جنون مشترک»، با آشکار شدن تمام جزئیات گذشته‌ی جوکر، این فرصت از مخاطب گرفته می‌شود. این موضوع به ویژه در مورد شخصیت خانم لی، که پیشینه‌ی مشخصی در فیلم ندارد، به ضعف شخصیت‌پردازی منجر شده است.وی با اشاره به نظر تارانتینو بیان کرد: کوئنتین تارانتینو، کارگردان سرشناس هالیوودی، در مورد این فیلم گفته است: «خیلی خیلی دوستش داشتم، به شدت. وقتی به دیدنش رفتم، انتظار فیلم‌سازی تحسین‌برانگیزی داشتم، اما تصور می‌کردم ماجراجویی روشنفکرانه و غیرصمیمانه باشد که در نهایت به شکل فیلم جواب نمی‌دهد. اما قدرش را می‌دانم. به اندازه‌ای پوچ‌گرا هستم که از فیلمی که به عنوان فیلم جواب نمی‌دهد، لذت ببرم. از جهاتی یک افتضاح بزرگ و عظیم است، اما واقعاً درگیرش شدم و سکانس‌های موزیکال را دوست داشتم.»، این از جمله معدود نظرات مثبت یک شخصیت بزرگ سینما است.

کارگردان و منتقد سینما عنوان کرد: نام فیلم «جوکر: جنون مشترک» نشان‌دهنده‌ی این است که شخصیت‌های اصلی فیلم، یعنی آرتور فلک و خانم لی، به مرحله‌ای از جنون می‌رسند که می‌توانند روی یکدیگر تأثیر بگذارند. اما آنچه در فیلم مشاهده می‌شود، این است که تأثیر قابل‌توجهی از شخصیت خانم لی بر آرتور دیده نمی‌شود. این موضوع یکی از نقاط ضعف فیلم محسوب می‌شود، چرا که انتظار می‌رفت رابطه‌ی این دو شخصیت به شکل عمیق‌تری پرداخته شود و تأثیر متقابل آن‌ها بر یکدیگر به وضوح نمایش داده شود.

نجف زاده تصریح کرد: با وجود کیفیت فنی بالا در زمینه‌هایی مانند میزانسن، نورپردازی و کارگردانی، «جوکر: جنون مشترک» نتوانست انتظارات مخاطبان را برآورده کند. این فیلم که با بودجه‌ای حدود ۲۰۰ میلیون دلار ساخته شده است، تنها ۲۰۹ میلیون دلار فروش داشته و با انتقاداتی در مورد شخصیت‌پردازی ضعیف و عدم تداوم پس‌زمینه‌ی فصل اول مواجه شده است. این عوامل به طور مستقیم بر روند فروش فیلم تأثیر گذاشته‌اند.