تعادل بین کار و زندگی خانوادگی

به گزارش خبرنگار گروه جمعیت و تعالی خانواده خبرگزاری رسا، در دنیای امروز یکی از بزرگ‌ترین چالش‌هایی که بسیاری از افراد با آن روبرو هستند، یافتن تعادل بین کار و زندگی خانوادگی است؛ پیشرفت شغلی و تأمین مالی خانواده از یک سو و حفظ روابط گرم و صمیمی با اعضای خانواده از سوی دیگر، گاهی به‌گونه‌ای به نظر می‌رسد که این دو هدف در تضاد با یکدیگر قرار دارند؛ اما چگونه می‌توانیم بین این دو حوزه تعادل برقرار کنیم؟ در این یادداشت می خواهیم به بررسی چالش‌ها و ارائه راهکارهای عملی برای رسیدن به این تعادل بپردازیم.

چالش‌های اصلی در تعادل کار و زندگی خانوادگی

آیه ۲۰۱ سوره بقره «وَمِنْهُمْ مَنْ يَقُولُ رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً» که بر لزوم تعادل میان خیرات دنیا و آخرت تأکید دارد، شاید بتواند به این نکته اشاره داشته باشد که میان رشد و تعالی خانواده و انجام اعمال صالح نیز باید تعادلی برقرار شود. به‌طوری‌که در پرداختن به یک جنبه، جنبه دیگر مورد غفلت قرار نگیرد، برای دستیابی به چنین تعادلی لازم است تدابیری اندیشیده شود که فرد هم از خانواده‌ای پویا و متعالی برخوردار باشد و هم بتواند در فعالیت‌های شایسته اجتماعی به شکلی سازنده مشارکت کند.

یکی از چالش‌های بزرگ دنیای مدرن، محو شدن تدریجی مرز میان کار و زندگی شخصی است. عواملی مانند افزایش فشارهای کاری، رقابت در محیط‌های شغلی و پیشرفت‌های فناورانه باعث شده‌اند بسیاری از افراد نتوانند زمان و انرژی لازم را به خانواده خود اختصاص دهند و این مسئله در نهایت بر روابط خانوادگی تأثیر منفی می‌گذارد، کمبود زمان یکی دیگر از معضلات برجسته است؛ کارمندان تمام‌وقت معمولاً روزانه بین ۸ تا ۱۰ ساعت مشغول به کار هستند و این مسئله باعث می‌شود زمان اندکی برای خانواده، استراحت و فعالیت‌های فردی باقی بماند و تقسیم ناعادلانه زمان حتی موجب می‌شود افراد در محیط خانه نیز ذهنشان همچنان درگیر مسائل کاری باشد.

فشارهای شغلی و استرس ناشی از آن پیامدهای نامطلوبی بر روحیه و انرژی افراد دارد و زمانی که کسی پس از یک روز طولانی و خسته‌کننده به خانه بازمی‌گردد، معمولاً توانایی برقراری ارتباط مؤثر با خانواده را از دست می‌دهد، این وضعیت می‌تواند کیفیت روابط خانوادگی را کاهش داده و به مرور فاصله عاطفی بین اعضای خانواده ایجاد کند.

پیشرفت فناوری و امکان اتصال دائمی به محیط کار از طریق ایمیل، پیام‌رسان‌ها و تماس‌های تلفنی نیز این مشکل را تشدید کرده است، بسیاری حتی در خانه نیز مجبورند به امور کاری رسیدگی کنند که این مسئله باعث کاهش کیفیت زمان خانوادگی شده و اعضای خانواده نیز احساس می‌کنند والدین یا همسرانشان حضور واقعی در کنار آن‌ها ندارند.

تمرکز بیش‌ از حد بر اهداف شغلی نیز علت دیگری است که می‌تواند موجب عدم توجه به امور خانواده شود و با گذشت زمان، چنین اولویت‌بندی نادرستی منجر به ایجاد فاصله عاطفی بین اعضای خانواده می‌ شود و گاهی افراد متوجه نمی‌شوند که روابط آن‌ها در حال تضعیف است و تنها زمانی که مشکلات جدی‌تر شوند، از این موضوع آگاه می‌شوند.

در برخی جوامع، موفقیت شغلی به‌عنوان یک ارزش اصلی تلقی می‌شود و فشارهای اجتماعی افراد را وادار می‌کند که بخش عمده از وقت و انرژی خود را صرف کار کنند و این مسئله نیازهای خانوادگی را نادیده گرفته و تعادل بین کار و زندگی شخصی را کاملاً مختل می‌کند.

والدین شاغل، خصوصاً مادران، با چالش‌های مضاعفی روبرو هستند، آن‌ها باید بین مسئولیت‌های کاری و وظایف مربوط به تربیت فرزندان تعادل برقرار کنند، امری که اغلب منجر به خستگی مفرط و کاهش کیفیت عملکرد در هر دو حوزه می‌شود، همچنین، نبود خدمات حمایتی مناسب مانند مهدکودک‌ها یا سیاست‌های کاری انعطاف‌پذیر، این دشواری‌ها را دوچندان می‌کند.

ناهماهنگی میان کار و زندگی خانوادگی تأثیرات منفی بر سلامت روان کل خانواده دارد و استرس، اضطراب و افسردگی از جمله مشکلات متداولی هستند که ناشی از فشارهای شغلی و کمبود فرصت کافی برای استراحت و تعامل با اعضای خانواده‌ ایجاد می شوند و این مشکلات نه تنها فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهند بلکه کل خانواده را نیز درگیر می‌کنند.

راهکارهای عملی تعادل بین کار و زندگی خانوادگی

روایتی از پیامبر اکرم (ص) نقل‌شده که «اعمَل لِدُنیَاکَ کَاَنَّکَ تَعیشُ اَبدًا، یعنی چنان برای دنیا تلاش کن که گویی قرار است تا ابد زنده بمانی» (من لا یحضره الفقیه، ج ۳، ص ۱۵۶)، این سخن بر اهمیت برنامه‌ریزی بلندمدت برای انجام اعمال صالح در دنیا دلالت دارد و نشان‌دهنده ضرورت توجه به کیفیت و استحکام کارهاست، در این میان، شایسته است در برنامه‌ریزی‌ها به جایگاه کلیدی خانواده نیز توجه شود تا حقی از آن‌ها ضایع نشود، انجام کار به شیوه‌ای مؤثر می‌تواند شرایط مطلوب‌تری برای خانواده فراهم سازد و تعادل میان زندگی کاری و خانوادگی را تقویت کند.

اولین و مهم‌ترین گام، مدیریت زمان است، برنامه‌ریزی روزانه یا هفتگی می‌تواند به شما کمک کند تا زمان مشخصی را به کار و خانواده اختصاص دهید و در این مسیر استفاده از ابزارهایی مثل تقویم‌های دیجیتال یا برنامه‌های کاغذی مفید خواهد بود، همچنین، می‌توانید برای فعالیت‌های خانوادگی مانند صرف شام کنار هم یا انجام گردش‌های آخر هفته زمانی مشخص در نظر بگیرید و آن‌ها را در اولویت خود قرار دهید.

یکی دیگر از عوامل اساسی، تعیین مرزهای واضح میان کار و زندگی شخصی است، سعی کنید بعد از پایان ساعت کاری از بررسی پیام‌ها یا ایمیل‌های کاری خودداری کنید و اگر شرایط شغلی اجازه دهد، از سیاست‌هایی مثل دورکاری یا ساعات کاری انعطاف‌پذیر استفاده کنید که این راهکارها به شما امکان می‌دهند تا زمان بیشتری را با خانواده بگذرانید و هم‌زمان وظایف شغلی خود را به شکل مؤثری انجام دهید.

هرچند ممکن است زمان کمی را با خانواده سپری کنید، اما تلاش کنید کیفیت این لحظات را افزایش دهید و به جای تماشای تلویزیون یا استفاده از تلفن همراه در فعالیت‌هایی مانند بازی‌های گروهی، گفت‌وگو یا پیاده‌روی شرکت کنید که نیاز به تعامل بیشتری دارند،. این نوع فعالیت‌ها نه تنها روابط خانوادگی را تقویت می‌کنند، بلکه موجب کاهش استرس و افزایش حس رضایت نیز می‌شوند.

استرس شغلی یکی از مواردی است که می‌تواند تأثیر منفی بر زندگی خانوادگی داشته باشد و برای کنترل این استرس، انجام اعمال عبادی مفید خواهد بود، همچنین خواب کافی و باکیفیت بسیار اهمیت دارد، زیرا انرژی لازم برای ارتباط مؤثر با خانواده از یک خواب خوب ناشی می‌شود.

واگذاری برخی وظایف در محیط کار به همکاران نیز می‌تواند فشار کاری را کاهش دهد و زمان بیشتری برای فعالیت‌های خانوادگی فراهم کند و در خانه هم می‌توان با تقسیم وظایف روزمره میان اعضای خانواده، مسئولیت‌ها را کاهش داده و فرصت بیشتری برای کارهای مشترک ایجاد کرد.

استفاده بهینه از مرخصی‌ها و استراحت‌های کوتاه مدت نیز نقش قابل توجهی در تقویت روابط خانوادگی دارد، حتی اگر امکان سفر وجود نداشته باشد، گذراندن ساعاتی در پارک یا انجام گفت‌وگوهای صمیمانه می‌تواند به همان اندازه مؤثر باشد.

ارتباط باز و صادقانه با اعضای خانواده در مورد چالش‌هایی که با آن‌ها مواجه هستید، بسیار مؤثر خواهد بود و این گفت‌وگوها منجر به درک متقابل و حمایت بیشتر می‌شود و همچنین، با مشارکت خانواده در برنامه‌ریزی‌ها و فعالیت‌های مشترک، حس تعلق میان اعضا تقویت شده و رابطه‌ای عمیق‌تر شکل می‌گیرد.

نتیجه‌گیری

برقراری تعادل میان کار و زندگی خانوادگی نه تنها به تقویت روابط خانوادگی کمک می‌کند، بلکه موجب افزایش رضایت شغلی و کاهش استرس نیز می‌شود و این تعادل را می‌توان با مدیریت مناسب زمان، تعیین اولویت‌ها و توجه به مراقبت از خود به دست آورد، همچنین نباید فراموش کرد که خانواده اساس حمایت عاطفی و روانی است و سرمایه‌گذاری در این رابطه می‌تواند کیفیت زندگی شما و عزیزانتان را بهبود بخشد.