اسلام، صلاحیت خود را برای هدایت انسان‌ها اثبات کرده است

به گزارش سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام والمسلمین نجف لکزایی، عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) در سلسله نشست‌های قرآنی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم با موضوع «دلالت‌های حکمرانی سوره مائده» اظهار کرد: وقتی به نظام خلقت نگاه می‌کنیم، مشاهده می‌شود که همه موجودات از سلول‌های کوچک آغاز می‌شوند و این سلول‌ها به‌مرور زمان رشد کرده و مراحل تکامل را در ابعاد مختلف طی می‌کنند.

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بیان کرد: انسان هنگامی که به کمال جسمانی می‌رسد، نوعی هماهنگی و مدیریت در عملکرد بدن دیده می‌شود، به گونه‌ای که تمامی اعضا برای دستیابی به اهداف مشترک، به شکلی هم‌سو همکاری می‌کنند.

وی ابراز کرد: انسان از دو زاویه وحدت و کثرت قابل بررسی است؛ وحدت در مرکز مدیریت و فرماندهی که برای تحقق اهداف کلان عمل می‌کند، و کثرت در تنوع وظایف هر یک از اعضای بدن و اگر صرفاً بر این هماهنگی توجه نشود، تفاوت‌ها میان این نقش‌ها واضح‌تر خواهد شد.

حجت‌الاسلام والمسلمین لکزایی گفت: مفهوم وحدت در کثرت را می‌توان به وضوح در یک انسان مشاهده کرد، از اعمالی که از او سر می‌زند، نتیجه ترکیب تمامی اعضای اوست، و هیچ‌کدام به صورت مستقل قادر به انجام آن نیستند ضمن اینکه هر عضو بدن وظیفه ویژه‌ای دارد؛ اما زمانی که این وظایف در کنار هم عمل کنند، نتیجه‌ای بزرگ‌تر و منسجم‌تر حاصل می‌شود.

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی افزود: همان‌طور که انسان برای نیل به اهداف خود نیازمند مدیریت و تدبیر است، جامعه نیز چنین الگویی را دنبال می‌کند و افعال جامعه ممکن است از نظر تعداد مختلف و متنوع باشند، اما از لحاظ هدف و انسجام باید واحد باشند.

وی ادامه داد: در این مسیر، قرآن کریم مفهومی کلیدی ارائه داده است و همان‌طور که برای انسان اصالت و نسب معین شده است، اتفاقاتی که در سطح فرد رخ می‌دهد، بازتابی در سطح جامعه دارد و انسان که از اجزا و عناصر گوناگون تشکیل شده و با ترکیب آنها به انسجام دست می‌یابد، شبیه همین فرآیند را در جامعه ایجاد می‌کند.

حجت‌الاسلام والمسلمین لکزایی تصریح کرد: وحدت یک جامعه هنگامی پدیدار می‌شود که افراد آن با اقدامات هماهنگ و هم‌افزا در راستای اهداف مشترک حرکت کنند و اقداماتی که به تنهایی از هیچ فردی برنمی‌آید، اما در سایه همکاری و همگرایی محقق می‌شود. برای مثال اگر ایرانیان تصمیم بگیرند به صورت فردی عمل کنند، بسیاری از پیشرفت‌ها غیرممکن خواهد بود، اما وقتی همین افراد در هماهنگی و وحدت همکاری کنند، دستاوردهایی کسب می‌شود که فراتر از توانایی‌های تک‌تک افراد است.

رابطه میان فرد و جمع، ساختاری به نام جامعه را شکل می‌دهد

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی یادآور شد: رابطه میان فرد و جمع ساختاری به نام جامعه را شکل می‌دهد؛ جایی که نتایج و تأثیرات فراتر از توانایی‌ها یا قابلیت‌های یک شخص به تنهایی است.

حجت‌الاسلام والمسلمین لکزایی گفت: اسلام به جامعه هویتی مستقل قائل است، همان‌گونه که یک فرد شخصیت مستقل دارد، جامعه نیز دارای هویتی جامع و ویژه است. جامعه متشکل از افراد است، درست همان‌طور که بدن انسان از اعضا تشکیل شده است.

وی ادامه داد: قرآن برای امت‌ها شعور، فهم و توان عملیاتی خاصی در نظر گرفته است، به عنوان نمونه، در سوره اعراف آمده که هر جامعه همچون یک موجود زنده دارای دوران حیات و سرآمدهایی خاص است.

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی عنوان کرد: در سوره جاثیه نیز اشاره شده است که هر ملت کتاب خاص خود را دارد؛ کتابی که نشان‌دهنده اعمال و وظایف آنهاست و همچنین خداوند در سوره انعام نیز تأکید می‌کند که هر جامعه تکالیف مشخص خود را داراست.

وی افزود: همچنین در سوره آل‌عمران استقلال جوامع مورد توجه قرار گرفته و آنها همچون موجودی مستقل تصور شده‌اند که برای یاری طلبیدن از خداوند حرکت می‌کنند.

حجت‌الاسلام والمسلمین لکزایی گفت: در آیه ۵ سوره غافر آمده است که جوامع مختلف واکنش‌های متفاوتی نسبت به پیامبران داشته‌اند؛ برخی با آنها مخالفت کرده‌اند، برخی دیگر پیامبران را پذیرفته‌اند، و عده‌ای نیز تلاش کرده‌اند حقیقت را نابود کنند، اما سرانجام خداوند این جوامع را به‌خاطر اعمالشان مورد بازخواست قرار داده است.

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تصریح کرد: در سوره یونس بیان شده است که برای هر جامعه‌ای پیامبری فرستاده شده تا راهنمای آنها باشد و آنان را به سوی عدالت هدایت کند.

وی اذعان کرد: قرآن کریم نه تنها به زندگی و سرگذشت افراد توجه دارد، بلکه تاریخ و سیر تکامل امت‌ها را نیز بررسی می‌کند و این رویکرد با سنت تاریخ‌نگاری گذشته که بیشتر بر زندگی پادشاهان و شخصیت‌های برجسته متمرکز بود، متفاوت است و قرآنیون در این مسیر گامی نو برداشته‌اند.

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی اظهار کرد: ما برای جامعه می‌توانیم ویژگی‌ها و نیروهایی قائل شویم که از توانایی‌ها و خصوصیات فردی متمایز هستند و همچنین باید به ارتباط و تعامل میان فرد و جامعه توجه کنیم، چرا که گاهی ممکن است خواسته‌های یک فرد با مسیر کلی جامعه در تضاد باشد؛ در این شرایط، جامعه ممکن است به سمتی حرکت کند که برخی افراد تمایل به خلاف آن داشته باشند.

حجت‌الاسلام والمسلمین لکزایی ادامه داد: به طور طبیعی در اکثر موارد جامعه معمولاً مسیر افرادی را تایید می‌کند که مورد پذیرش عمومی هستند و فراگیرترین الگوها را دنبال می‌کنند، مگر آنکه افراد توانمند و مقاوم بتوانند در برابر ساختارهای ثابت اجتماعی مقاومت کنند.

وی بیان کرد: در قرآن کریم بر اهمیت همبستگی و اتحاد میان مسلمانان تأکید فراوانی شده است از جمله مواردی که این اصل را برجسته می‌سازد، می‌توان به نماز جماعت، حج و انفاق اشاره کرد؛ اعمالی که نه تنها جنبه عبادی دارند، بلکه نشان‌دهنده ضرورت توجه هر فرد به توان خود برای کمک به حل مشکلات اجتماعی است.

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ابراز کرد: حکومت اسلامی نقش پاسداری از شعائر دینی و ارزش‌های الهی را بر عهده دارد و در این راستا، فریضه‌هایی همچون دعوت به خیر، امر به معروف و نهی از منکر بر عهده تمام امت اسلامی قرار گرفته است و این اصول نه تنها فرد را به اصلاح اجتماعی ترغیب می‌کند، بلکه هدف آن حفظ انسجام جامعه اسلامی است.

سعادت حقیقی، هدفی مشخص برای امت اسلامی است

حجت‌الاسلام والمسلمین لکزایی اضافه کرد: خداوند برای امت اسلامی هدف مشخصی را تعیین کرده و آن رسیدن به سعادت حقیقی است که این سعادت دربرگیرنده خوشبختی دنیا و آخرت بوده و این هدف مشترک، محرکی برای پیشرفت اخلاقی و مادی جامعه اسلامی می‌شود.

وی افزود: آنچه جامعه را پایدار نگه می‌دارد، همین هدف متعالی است که تمامی اقشار امت در تلاشند تا با دست‌یابی به توسعه دنیوی و اخروی، به قرب الهی نزدیک شوند.

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تصریح کرد: در حکومت اسلامی گرچه تصمیمات بر اساس ظاهر جامعه اتخاذ می‌شود، اما جوهر این نظام درونی و معنوی است و یک مسلمان واقعی از عمق وجودش خواهان تقرب به خداوند است و بر این اساس، اسلام نسبت به دیگر مکاتب توجه بیشتری به امور اجتماعی مبذول داشته است.

حجت‌الاسلام والمسلمین لکزایی گفت: برخی بر این باورند که باید در عرصه علوم انسانی از غرب الگو گرفت و ادعا می‌کنند که آموزه‌های اسلامی صرفاً آرمانی بوده و در فضای عملی جامعه قابل اجرا نیستند، اما این دیدگاه بر پایه استدلال محکمی قرار ندارد.

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تصریح کرد: سقوط یا ناکامی یک مکتب در دوره‌ای خاص لزوماً به معنای بی‌اعتباری همیشگی آن نیست، همان‌گونه که تجربه تاریخ نشان داده، ظهور و افول جوامع اغلب بر مبنای تعامل میان اندیشه‌های معنوی و مادی رخ داده است.

وی یادآور شد: قرآن نیز به سرنوشت امت‌های پیشین اشاره دارد؛ جوامعی که زمانی وجود داشتند اما به دلیل عدم پایبندی به فرمان الهی از میان رفتند که با این حال، نابودی یک تمدن یا نظام فکری نمی‌تواند دلیل فساد بنیادین آن باشد و ممکن است مکتبی حقیقی باشد ولی پیروان آن عملکرد نادرستی ارائه داده باشند یا در دوره‌ای دیگر احیا شود.

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی اظهار کرد: اسلام همچون دیگر مکاتب امکان ظهور مجدد و احیا را دارد و تاریخ پیامبران گواهی می‌دهد که آنان در آغاز تبلیغات خود با چالش‌های سنگینی مواجه بودند، اما آموزه‌هایشان همچنان پابرجا مانده است و نمونه روشن این موضوع پیامبر اسلام است که با وجود موانع بسیار، پیام او نه تنها فراموش نشد، بلکه همچنان اثرگذار و جاری است.

حجت‌الاسلام والمسلمین لکزایی اظهار کرد: جالب است که بسیاری از متفکران غربی اذعان دارند تمدن جدید غرب تا حد زیادی تحت تأثیر تمدن اسلامی شکل گرفته است و این تمدن نوظهور را نمی‌توان صرفاً یک نهضت مسیحی دانست، بلکه بخش بزرگی از روحیه اجتماعی و تفکر جمع‌گرایانه آن ریشه در آموزه‌های اسلام دارد.

وی ادامه داد: اسلام با فراهم آوردن زمینه زندگی مطلوب (حیات طیبه) صلاحیت خود را برای هدایت انسان‌ها اثبات کرده است و هنگامی که توانسته چنین دستاوردهایی داشته باشد، شکی نیست که قادر خواهد بود جوامع بشری را به سوی تعالی اخروی و دنیوی سوق دهد. توجه اسلام همواره بر تعادل میان دنیا و آخرت بوده و خواهد بود.

وی تصریح کرد: جامعه در ذات خود قدرتی مستقل دارد همانند یک کارخانه انسان‌سازی عمل می‌کند. هر جامعه انسان‌هایی را پرورش می‌دهد که با ارزش‌ها و اصول همان جامعه همخوانی دارند و اگر تلاش شود تا فرزندان بدون توجه به چارچوب‌های اجتماعی تربیت شوند، احتمالاً چنین تلاشی بی‌ثمر خواهد بود. از این رو اسلام توجه جدی به مسیر متعالی جامعه اسلامی دارد.

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گفت: اگر جامعه از ارزش‌های خود منحرف شود، امکان تربیت انسان‌های متعهد و عدالت‌محور دشوار خواهد شد و این دیدگاه اسلام تأکید دارد که انسان در بستر جوامع شایسته بتواند عدالت را محقق کند.

حجت‌الاسلام والمسلمین لکزایی اظهار کرد: در مواردی که منافع فردی با اصول و ارزش‌های اجتماعی در تضاد باشد، معمولاً قدرت جامعه بر فرد غالب خواهد شد و در چنین شرایطی، جایگاه فرد کمرنگ می‌شود، چرا که افراد در نهایت در ساختارهای اجتماعی جذب شده و توسط آن مدیریت می‌شوند.

وی ادامه داد: اسلام چارچوب مشخصی برای حفاظت از جامعه ترسیم کرده است که این چارچوب نه تنها بر نقش دولت بلکه بر نقش «امت» نیز تاکید دارد.

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی خاطرنشان کرد: امت اسلامی و احکام شریعت پایه‌های اصلی این ساختار هستند و اعمالی چون حج به عنوان یک اجتماع بزرگ بین‌المللی مسلمانان، نمونه‌ای از نقش اسلام در ایجاد انسجام اجتماعی است که اهمیت ویژه‌ای به ارتقای جامعه اسلامی داده است.