ربیع در آینه آیات و روایات
مجتبی صداقت
ربیع در زبان عرب بر دو چیز اطلاق می شود:
1. دو ماه ربیع الاول و ربیع الاخر؛
2. زمان ربیع که مقصود از آن بهار ـ یکی از چهار فصل سال ـ است.
درس بهار
بهار، با طراوت و تازگی و حیات، همراه است. در متون دینی، بهار، درس آموز است. در قرآن، حیات مجدد زمین را به وسیله آب، نشانه ای بر زنده شدن مردگان در روز رستاخیز بیان می دارد:
« وَ مِنْ آیاتِهِ أَنَّکَ تَرَى الْأَرْضَ خاشِعَةً فَإِذا أَنْزَلْنا عَلَیْهَا الْماءَ اهْتَزَّتْ وَ رَبَتْ إِنَّ الَّذی أَحْیاها لَمُحْیِ الْمَوْتى إِنَّهُ عَلى کُلِّ شَیْءٍ قَدیرٌ »[1] (و از آیات او این است که زمین را خشک(و بىجان) مىبینى؛ امّا هنگامى که آب(باران) بر آن مىفرستیم به جنبش درمىآید و نموّ مىکند؛ همان کسى که آن را زنده کرد، مردگان را نیز زنده مىکند؛ او بر هر چیز تواناست!)
«وَ اللَّهُ الَّذی أَرْسَلَ الرِّیاحَ فَتُثیرُ سَحاباً فَسُقْناهُ إِلى بَلَدٍ مَیِّتٍ فَأَحْیَیْنا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها کَذلِکَ النُّشُور»[2] (خداوند کسى است که بادها را فرستاد تا ابرهایى را به حرکت درآورند؛ سپس ما این ابرها را به سوى زمین مردهاى راندیم و به وسیله آن، زمین را پس از مردنش زنده مىکنیم؛ رستاخیز نیز همین گونه است!)
پیامبر اسلام نیز شبیه ترین چیز را به رستاخیز، بهار می داند و با دیدن بهار، یاد آوری روز قیامت را متذکر می شود:
«اذا رأیتم الربیع فاکثروا ذکر النشور ما اشبه الربیع بالنشور.»[3]
(وقتی بهار را دیدید بسیار یاد رستاخیز کنید؛ چقدر بهار به رستاخیز شبیه است! )
امام صادق در تعلیماتش به مفضل، دقت در تأثیر بهار بر درختان را زمینه خداشناسی معرفی می کند:
« فَکِّرْ فِی ضُرُوبٍ مِنَ التَّدْبِیرِ فِی الشَّجَرِ فَإِنَّکَ تَرَاهُ یَمُوتُ فِی کُلِّ سَنَةٍ مَوْتَةً فَتَحْتَبِسُ الْحَرَارَةُ الْغَرِیزِیَّةُ فِی عُودِهِ وَ یَتَوَلَّدُ فِیهِ مَوَادُّ الثِّمَارِ ثُمَّ یَحْیَا وَ یَنْتَشِرُ فَیَأْتِیکَ بِهَذِهِ الْفَوَاکِهِ نَوْعاً بَعْدَ نَوْعٍ کَمَا تَقَدَّمَ إِلَیْکَ أَنْوَاعُ الْأَطْبِخَةِ الَّتِی تُعَالَجُ بِالْأَیْدِی وَاحِداً بَعْدَ وَاحِدٍ فَتَرَى الْأَغْصَانَ فِی الشَّجَرِ تَتَلَقَّاکَ بِثِمَارِهَا حَتَّى کَأَنَّهَا تُنَاوِلُکَهَا عَنْ یَدٍ وَ تَرَى الرَّیَاحِینَ تَتَلَقَّاکَ فِی أَفْنَانِهَا کَأَنَّهَا تَجِیئُکَ بِأَنْفُسِهَا فَلِمَنْ هَذَا التَّقْدِیرُ إِلَّا لِمُقَدِّرٍ حَکِیمٍ وَ مَا الْعِلَّةُ فِیهِ إِلَّا تَفْکِیهُ الْإِنْسَانِ بِهَذِهِ الثِّمَارِ وَ الْأَنْوَارِ وَ الْعَجَبُ مِنْ أُنَاسٍ جَعَلُوا مَکَانَ الشُّکْرِ عَلَى النِّعْمَةِ جُحُودَ الْمُنْعِمِ بِهَا.» [4]
(در انواع تدابیر و حکمت هاى نهفته در آفرینش درخت بنگر. مىبینى که هر سال مىمیرد؛ ولى حرارت غریزى آن، در چوبش مىماند و مواد میوهها از آن زاده مىشود و آنگاه در همه جا پراکنده مىگردد و چنان که غذاهاى متنوع و لذیذ را به تو مىدهند، میوههاى گوناگون و گوارا و خوش طعم به تو تقدیم مىکنند. شاخهها همانند دست به سوى تو دراز مىشوند و میوههاى نیکو را در اختیارت مىنهند. ریحان ها چنان در برابر تو ایستادهاند که گویى خود را به تو هدیه مىکنند.
این حساب و کتاب دقیق و حکمت عظیم جز تقدیرگر حکیم از آن کیست و چرا این گونه است؟ آیا جز براى آن است که آدمى را از لذّت و سود این میوهها بهره رسانند؟ شگفتا! که مردم به جاى سپاس بر نعمت، انکار منعم مىکنند!)
برای هر چیزی بهاری است
در روایتی، امام باقر ـ علیه السلام ـ بیان می دارد که برای هر چیزی، بهاری است:
« لِکُلِّ شَیْءٍ رَبِیعٌ»[5]
(هر چیزى بهارى دارد.)
در ادامه می فرماید:
« و رَبِیعُ الْقُرْآنِ شَهْرُ رَمَضَان»[6]
(بهار قرآن، ماه رمضان است.)
به درستی ماه رمضان، بهار قرآن است؛ زیرا توجه به قرآن در آن رونق دارد.
در دعایی از پیامبر اسلام ـ صلی الله علیه و آله ـ از خداوند درخواست می شود که قرآن، بهار قلبشان قرار داده شود:
« اللَّهُمَّ ... أَسْأَلُکَ ... أَنْ تَجْعَلَ الْقُرْآنَ رَبِیعَ قَلْبِی ... .» [7]
(خداوندا ... از تو می خواهم ... قرآن را بهار قلب من قرار دهى.)
در نهج البلاغه، حضرت امیر، دستور می دهد که در قرآن، تفقه کنید؛ زیرا قرآن بهار قلب ها است:
« تَفَقَّهُوا فِیهِ فَإِنَّهُ رَبِیعُ الْقُلُوب.»[8]
(در قرآن تفقه کنید و آن را نیک بفهمید که قرآن بهار دل ها است.)
امام صادق ـ علیه السلام ـ بهار مؤمن را فصل زمستان می داند؛ زیرا فصلی است که به واسطه آن مؤمن بهتر می تواند شب زنده داری کند و روزه بگیرد؛ پس بهاری برای ایمان او است:
«الشِّتَاءُ رَبِیعُ الْمُؤْمِنِ یَطُولُ فِیهِ لَیْلُهُ فَیَسْتَعِینُ بِهِ عَلَى قِیَامِهِ وَ یَقْصُرُ فِیهِ نَهَارُهُ فَیَسْتَعِینُ بِهِ عَلَى صِیَامِه»[9]
(زمستان بهار مؤمن است، شبش بلند است و کمک عبادت می باشد. روزش کوتاه است و کمک روزه می باشد.)
حضرت امیر ـ علیه السلام ـ درباره شب می فرماید:
«سَهَرُ اللَّیْلِ فِی طَاعَةِ اللَّهِ رَبِیعُ الْأَوْلِیَاءِ وَ رَوْضَةُ السُّعَدَاء»[10]
(بیدارى شب در طاعات خدا بهار اولیاء و بوستان نیکبختان است.)
امام صادق ـ علیه السلام ـ ، بعثت رسول خدا را رحمت برای بندگان و بهار بلاد، معرفی می کند:
«ابْتَعَثَهُ رَحْمَةً لِلْعِبَادِ وَ رَبِیعاً لِلْبِلَاد.» [11]
(خدا، پیامبر را بر انگیخت تا رحمت بر بندگان و بهار براى جهان باشد.)
در زیارت نامه حضرت مهدی نیز از ایشان به بهار، تعبیر شده است:
«السَّلامُ عَلَى رَبِیعِ الْأَنَامِ وَ نَضْرَةِ الْأَیَّام.»[12]
(سلام بر بهار مردم و شادمانی روزها.)
بعثت پیامبر اسلام و ظهور حضرت مهدی، هر دو بهار در زندگی دینی، معنوی، اجتماعی بشریتند.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . فصلت/39 .
[2] . فاطر/9.
[3] . تفسیر سور آبادى، ج3، ص1898.( سور آبادى ابوبکر عتیق بن محمد؛ تفسیر سور آبادى؛ فرهنگ نشر نو، تهران، اول، 1380 ش.)
[4] . شگفتیهاى آفرینش(ترجمه توحید مفضل) ص146.( امام صادق ـ علیه السلام ـ؛ شگفتیهاى آفرینش؛ ترجمه: نجف على میرزایى ، مؤسسه انتشارات هجرت، قم، پنجم، 1377ش.)
[5] . الکافی، ج2، ص630. .( شیخ کلینى محمد بن یعقوب ؛ الکافی؛ اسلامیه، تهران، دوم، 1362ش.)
[6] . الکافی، ج2، ص630.(همان)
[7] . إرشاد القلوب إلى الصواب، ج1، ص82 .( شیخ حسن دیلمى؛ إرشاد القلوب إلى الصواب؛ شریف رضى، قم، اول، 1412 ق.)
[8] . نهج البلاغة، ص164.( سید رضى محمد بن حسین ؛ نهج البلاغة؛ هجرت، قم، اول، 1414 ق.)
[9] . أمالی الصدوق، ص237.( شیخ صدوق محمد بن على بن حسین ؛ أمالی الصدوق؛ اعلمى، بیروت، پنجم، 1400ق.)
[10] . تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص 319.( عبد الواحد تمیمى آمدى؛ تصنیف غرر الحکم و درر الکلم؛ دفتر تبلیغات ، قم، اول، 1366 ش.)
[11] . الکافی، ج1، ص445.(همان)
[12] . مفاتیح، ص875 .(قمی، عباس؛ مفاتیح الجنان؛ترجمه:رضا مرندی، شرکت تعاونی ناشران قم، قم، اول،1374ش)در برخی کتب «ربیع الایام» و «ربیع الایتام» نیز تعبیر شده است. ر.ک: جنةالأمانالواقیةوجنةالإیمانالباقیة ص 497
ی / 702
ارسال نظرات