زیارت؛ پیوند دل با اهل بیت و راهی به سوی معرفت

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، زیارت در فرهنگ شیعی نه صرفاً حضور در یک مکان مقدس بلکه نوعی حضور قلبی و ارتباط روحی با اولیای الهی است. زیارت می‌تواند در قالب واژه‌ها و آداب سنتی یا به زبان دل انجام شود؛ اما آنچه به زیارت معنا و ارزش می‌بخشد، معرفت و توجه درونی است. رهبر معظم انقلاب با نگاه خاص خود به زندگانی اهل بیت به‌عنوان یک انسان ۲۵۰ ساله نشان می‌دهند که هر زیارت بخشی از این سیر تاریخی و الهی است. در این یادداشت سعی شده است ابعاد مختلف زیارت از منظر دینی، معرفتی، اجتماعی و تربیتی بررسی شود.

مفهوم زیارت؛ از لغت تا معنا

زیارت یعنی ملاقات؛ انسان وقتی به ملاقات کسی می¬رود، با او احوالپرسی می¬کند، به او سلام می¬کند؛ همین، در ملاقات روح مطهّر ائمّه (علیهم‌السّلام) و اولیاء الهی هم لازم است؛ باید رفت، سلام کرد، عرض ادب کرد. زیارت به هر زبانی امکان دارد؛ انسان اگر به همین زبان معمولی خود حرف بزند، این آداب ملاقات و زیارت صورت گرفته است.

زیارت در نگاه امام و رهبر؛ ملاقات با روح مطهّر

مقام معظم رهبری، زندگانی ائمه را که ۲۵۰ سال طول کشید، به منزله زندگی یک انسان واحد حساب می آورد؛ یک انسان دویست و پنجاه ساله که از هم جدا نبوده، نور واحد هستند.  جریان امامت، از نخستین روز پس از رحلت پیامبر اکرم  ـ ماه صفر سال یازدهم هجری ـ پدید آمد و تا سال وفات امام حسن عسکری ـ ماه ربیع‌الاول سال دویست و شصت هجری ـ در میان جامعه مسلمانان ادامه یافت. در مجموع، زندگی این بزرگواران را باید یک حرکت مستمر و طولانی دانست که از سال دهم تا یازدهم هجرت شروع می‌شود و دویست و پنجاه سال ادامه پیدا می‌کند و به سال دویست و شصت، سال شروع غیبت صغری، در زندگی ائمه خاتمه پیدا می¬کند. این بزرگواران یک واحدند، یک شخصیت‌اند. شک نمیشود که هدف و جهت آنها یکی است.

برای شناخت زندگی ائمه بزرگوار به جای شناخت تک شخصیتی باید آن بزرگواران را در مجموعه انسان ۲۵۰ ساله ملاحظه کرد. به جای اینکه زندگی امام حسن مجتبی را جدا، و زندگی امام حسین را جدا، و زندگی امام سجاد را جدا تحلیل کنیم ـ تا احیاناً در دام اشتباه خطرناک بیفتیم که سیره این سه امام، به سبب اختلاف ظاهری با هم متعارض و متخالف اند ـ باید یک انسانی را فرض کنیم که دویست و پنجاه سال عمر کرده و در سال یازدهم هجرت قدم در یک راهی گذاشته و تا دویست و شصت هجری، این راه را طی کرده است. تمام حرکات این انسان بزرگ و معصوم، با این دید قابل فهم و توجیه است.

با توجه به آنچه گفته شد ارتباط روحی با ذوات مقدس اهل بیت، در رشد روحی و ارتقای معنویت و معرفت انسان تاثیر به سزایی خواهد داشت؛ یکی از زمینه های این ارتباط زیارت است.

زیارت در لغت عدول و مایل شدن از چیزی به چیزی دیگرمعنا شده است؛ گویا زائر با این عمل از دیگران روی برمی¬گرداند و به شخص یا مکان خاصی تمایل پیدا میکند؛ گاهی بااراده و گرایش قلبی و گاهی بدون اراده و بااکراه؛ و در اصطلاح، با معنای لغوی همخوانی دارد؛ با این تفاوت که زیارت در اصطلاح، تمایل به سمت شخصی یا چیزی همراه با گرایش قلبی به جهت احترام و اکرام همراه است. رکن مهم در زیارت، گرایش قلبی و اقبال به سمت زیارت شونده است.

زیارت با معرفت؛ شرط کمال و قبولی

معرفت زائر به زیارت و علم و آگاهی به مقام امام رکن دیگری در زیارت است؛ چراکه معرفت دینی و معرفت به امام، چراغ راهی در تاریکیهاست.  «علاوه بر ایمان دینی، معرفت دینی [لازم] است و زیارت باید بامعرفت همراه باشد».  به عبارتی معرفت، شرط رسیدن به کمال زیارت است. علم به هویت، اهداف و عظمت امام، معرفت قبل از زیارت برای رسیدن به زیارت و شرط حصول آن است و معرفت بعد از زیارت نتیجه زیارت حقیقی است؛ با این توضیح که انسان به سبب انس با اهل بیت  به معنویت و نورانیت خاصی می¬رسد و شناخت قلبی و حبّی به امام در او ایجاد می¬شود.

وقتی امام صادق علیه السلام درباره زیارت همراه بامعرفت امام رضا علیه السلام سخن می¬گفتند، فردی از امام درباره «عارفاً بحقه» پرسید. امام در پاسخ فرمودند: یعلم انّه امام مفترض الطّاعة، غریب شهید، من زاره عارفا بحقّه اعطاه الله عزّ و جلّ اجر سبعین شهیدا ممّن استشهد بین یدی رسول الله صلّی الله علیه و اله علی حقیقة (بداند او امامی است که اطاعتش از طرف خدا واجب است. او دور از وطن و شهید است. هرکس او را زیارت کند، درحالیکه عارف به حق وی باشد، خداوند اجر هفتاد شهیدی که در رکاب رسول خدا صلی الله علیه و آله به شهادت رسیده، به او عنایت کند.

«زیارت بامعرفت قیمت دارد و زیارت بیمعرفت، نه. مقصود چیست؟ آن کسی که حسین بن علی علیهما السلام را زیارت میکند، میفهمد چه میکند؛ چه کسی را زیارت میکند و میفهمد که اعلام حمایت از حسین علیه السلام اعلام بیزاری از کیست، می¬فهمد به سوی حسین علیه السلام رفتن، پشت کردن به کیست و میفهمد در کنار حسین علیه السلام  قرار گرفتن، چه تکلیفی را روی دوش انسان می¬گذارد، زیارتش، زیارت بامعرفت است.» باید توجه داشت « صرف رفت و آمد به زیارت نباشد، بلکه به حضور وجود امام در آن مکان توجه شود؛ چراکه در آنجا یک موجودی و یک روح والایی حضور دارد و باید به این حضور توجه شود»

آداب ظاهری و باطنی زیارت

زیارت آدابی دارد که برخی از آداب، ظاهری هستند؛ مانند غسل (به نیت زیارت)، باطهارت و باوضو بودن، پوشیدن لباسهای پاک و تمیز و خوشبو کردن خود، با آرامش و وقار حرکت کردن و گامها را کوتاه برداشتن، گفتن ذکر ( الله اکبر، الحمدلله، لااله الاالله و تکرار ذکر صلوات در حال رفتن به زیارت) و خواندن اذن دخول برای ورود به حرم مطهر. آداب باطنی زیارت نیز توجه قلبی و معرفت داشتن به امام، و زیارت با حضور قلب است. قبولی زیارت هم معنایش این است که فیضی از ملاقات این ولیّ خدا به ملاقات کننده برسد.

زیارت، عامل وحدت و تقریب مذاهب

زیارت باعث افزایش رابطه توحیدی و ایمان به خداوند متعال است؛  حلقه وصل انسانها با خداوند متعال است و با انجام آن رابطه توحیدی و ایمان به خداوند متعال افزایش می¬یابد؛ وقتی انسان با مرکز تفضّلات الهی و نقطه اصلی و کانون اشعاعِ رحمت حق، رابطه ای روحی برقرار می¬کند، توفیق بیشتری برای برخورداری از وسایل عروج روحی و تقرب إلی الله دارد. بر این اساس زیارت می¬تواند محور گفتگو و تقریب مذاهب قرار گرفته، وحدت آفرین باشد.

 اهل معنا و باطن، در توسّلات معنوی خود، اهل بیت را مورد توجه و نظر دائمی قرار می¬دهند و به آن حضرات توسل می¬جویند و توجه می¬کنند. نفس پیوند قلبی و تذکر و توجه روحی به آن مظاهر رحمت و قدرت و عدل حق¬تعالی، انسان را عروج و رشد می¬دهد و وسیله پیشرفت انسان را  فراهم می¬کند.

ثمرات فردی زیارت؛ پاکی، محبت و تقوا

در زیارت بزرگداشت مقام شامخ اهل بیت علیهم السلام و اظهار محبت به آنها رخ می¬دهد که با توفیق زیارت اماکن مقدسه به دست می¬آید؛ بنابراین باید زائران در چنین مجالسی، محبت به اهل بیت را زیاد کنند؛ چون رابطه عاطفی، یک رابطه بسیار ذیقیمت است. ثمره دیگر زیارت اهل بیت:، پاک شدن از آلودگیها و تحصیل طهارت باطن و کسب معنویت بیشتر است؛ بدون طهارت باطن نمیشود به مقامات رسید؛ به حریم ولایت این بزرگوارها هم نمی¬شود رسید؛ طهارت باطن لازم است. طهارت باطن، با تقواست، با ورع است، با ملاحظه است؛ ملاحظه دائمی و مراقبت دائمی از خود، طهارت به وجود میآورد؛  تأسی به زیارت شونده به این امر سرعت می¬بخشد.

پرهیز از خرافه؛ زیارت در چارچوب عقلانیت دینی

نکته شایان توجه آن است که با توجه به اینکه اسلام، دین منطقی است در بخش زیارت نیز باید مراقب ورود بدعتها بود. چه در بخش شیوه ها و چه در بخش مطالب و محتوا. مطالب و موضوعاتی که نه تنها استدلال ندارد، بلکه شبیه خرافات است؟! و از این طریق می¬توان زمینه جذب بیشتر جوانان را بیشتر ایجاد کرد.

به مناسبت میلاد امام رضا علیه السلام حسن ختام مطلب آداب زیارت از نگاه مقام معظم رهبری تقدیم می-شود.

نکاتی درباره آداب زیارت امام رضا (علیه‌السلام)

۱ به حضور امام توجه کنید؛ شرط اوّل قبولی زیارت این است که با حضرت «ملاقات» کنید؛ یعنی رفتنِ حرم و آمدن، صِرف رفتن به یک مکان و بیرون آمدن نباشد؛ آن‌جا یک موجودی و یک روح والایی حضور دارد؛ به این حضور توجّه بکنید.

۲ با امام حرف بزنید؛ «به چشم دیدن» لازمه‌ی ملاقات نیست؛ او هست و سخن شما را می‌شنود، حضور شما را میبیند، شخص شما را میبیند، با او حرف بزنید؛ این شد زیارت. زیارت یعنی همین ملاقات.

۳ سلام بدهید؛ انسان وقتی به ملاقات کسی میرود، با او احوالپرسی میکند، به او سلام میکند؛ همین، در ملاقات روح مطهّر ائمّه (علیهم‌السّلام) و اولیاء الهی هم لازم است؛ باید رفت، سلام کرد، عرض ادب کرد.

۴  با هر زبانی زیارت کنید؛ زیارت به هر زبانی هم میشود؛ اگر به همین زبان معمولی خودمان حرف بزنیم، این آداب ملاقات و زیارت صورت گرفته.

۵ زیارتهای ائمه را بخوانید؛ اگر بخواهیم با یک بیان شیوا و با مضامین خوبی حرف بزنیم، آن همین زیارتهایی است مثل زیارت مخصوصه‌ی امام رضا، زیارت امین‌الله یا زیارت جامعه.

۶ با دل حرف بزنید؛ سعی کنید ولو دو دقیقه، ولو پنج دقیقه، دل را فارغ کنید از بقیّه‌ی شاغلها و متّصل کنید به معنویّتی که در آن‌جا حضور دارد و حرفتان را بزنید. به زبان خودتان هم با امام رضا حرف بزنید. اشکال ندارد. گفت: گوش کن با لبِ خاموش سخن میگویم‌ /پاسخم گو به نگاهی که زبان من و توست»

۷ زیارت جامعه کبیره بخوانید؛ زیارت جامعه مثلاً شش هفت صفحه است، وقت کردید همه‌اش را بخوانید، وقت نکردید یک صفحه‌اش یا نصف صفحه‌اش را بخوانید.

۸ در زیارت به مخاطب آن متوجه باشید؛ در حالی‌که متن زیارت را میخوانید، ولو معنایش را هم ندانید، متوجّه باشید دارید خطاب به چه کسی میخوانید. اگر این شد، آن وقت میشود زیارت.

۹ دلتان به امام متصل باشد؛ بعضی‌ها خیال میکنند باید بروند حتماً به ضریح بچسبند! اینها چون دلهایشان وصل نمیشود، میخواهند جسمها را وصل کنند؛ چه فایده دارد؟ یکی هم ممکن است دورتر باشد، امّا دلش متّصل باشد؛ این خوب است.

دکتر مریم اسماعیلی