گزارشی از نشست « تقیه از منظر فقه سیاسی شیعه با تاکید بر آرا امامین انقلاب »

به گزارش خبرنگار گروه سیره امامین انقلاب خبرگزاری رسا، كرسي علمی ترويجي:« تقیه از منظر فقه سیاسی شیعه با تاکید بر آرا امامین انقلاب » به همت موسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا(علیه السلام) صبح امروز در ساختمان این موسسه برگزار شد. 

حجت‌الاسلام مهدی گرامی‌پور عضو هیئت علمی دانشگاه قم در این نشست علمی ترويجي با اشاره به جایگاه بنیادین تقیه در فقه و سیره اهل‌بیت(ع) آن را اصلی عقلانی و فقهی دانست که با دلایل قرآنی و روایی معتبر اثبات شده و همواره در مواجهه با تهدیدات و مصالح امت، نقشی مهم ایفا کرده است.

وی با اشاره به اینکه اصل تقیه از مسلمات فقه امامیه است، تصریح کرد: فقهای شیعه با اتکا به آیات قرآن کریم و روایات فراوان از معصومان(ع)، مشروعیت و ضرورت تقیه را در شرایط مختلف تبیین کرده‌اند. تقیه در فقه شیعه نه صرفاً به عنوان یک تاکتیک موقت، بلکه به عنوان یک راهبرد عقلانی و دینی برای حفظ جان، مال، دین و کیان امت در شرایط خاص شناخته می‌شود.

پشتوانه قرآنی تقیه

عضو هیئت علمی دانشگاه قم با اشاره به برخی آیات قرآن که مستند تقیه قرار گرفته‌اند، گفت: فقها به این آیات برای اثبات جواز و گاه وجوب تقیه استناد کرده‌اند. این آیات نشان می‌دهد که پنهان‌سازی ایمان یا اظهار خلاف واقع در صورتی که برای حفظ جان یا مصلحت دینی و اجتماعی ضروری باشد مورد تأیید شارع مقدس است. به‌ویژه در شرایطی که جان یا مصالح مهم‌تری در خطر باشد تقیه نه‌تنها جایز بلکه واجب می‌شود.

حجت‌الاسلام عنایت‌الله رمضان‌پور استاد حوزه علمیه در ادامه نشست علمی ترويجي با اشاره به برخی ابعاد کمتر دیده‌شده در مسئله تقیه در سیره اهل‌بیت(ع)، تأکید کرد: تقیه در منظومه معرفتی شیعه نه‌تنها یک کنش فردی برای حفظ جان نیست، بلکه در سطحی بالاتر راهبردی کلان و متصل به ولایت الهی است که در مقاطع مختلف تاریخ اسلام نقش تعیین‌کننده در تداوم خط امامت و پیشبرد اهداف الهی ایفا کرده است.

وی با بیان اینکه امام جامعه صاحب تشخیص نسبت به مصالح و مفاسد کلان اجتماعی هستند، اظهار داشت: برخی روایات به‌وضوح دلالت دارد که تقیه تابع زمان و تشخیص رهبر دینی است؛ یعنی این رهبر دینی و الهی است که تعیین می‌کند در چه موقعیتی باید سکوت کرد و کجا باید قیام نمود.

این استاد حوزه علمیه تصریح کرد: کسی که با مبانی امامت و ولایت آشنا باشد، می‌فهمد که حتی عقب‌نشینی‌های ظاهری در سیره اهل‌بیت(ع) نیز بخشی از پازل پیشروی الهی است. همان‌طور که صلح حدیبیه زمینه‌ساز فتح مکه شد، سکوت و صلح امام حسن(ع) نیز زمینه‌ساز عاشورا و تداوم خط مقاومت در تاریخ اسلام گردید.

تقیه به‌مثابه تغییر سیاست، نه ترک عمل

حجت الاسلام رمضان‌پور خاطرنشان کرد: گاهی برخی افراد از روی ساده‌انگاری یا نگاه فردی به دین گمان می‌کنند که تقیه یعنی انفعال یا ترس، حال آنکه در مواردی تقیه دقیقاً همان کنش فعالانه و عاقلانه در برابر دشمن است. تغییر سیاست خودش یک اقدام است، نه بی‌اقدامی.

حجت‌الاسلام مهدی عزیزی استاد حوزه علمیه در این نشست با اشاره به ضرورت بازخوانی اجتهادی این مفهوم، تأکید کرد: تقیه نه‌تنها صرفاً به معنای ترس از جان نیست بلکه دارای کارکردهای عمیق اجتماعی، سیاسی و تمدنی است که می‌تواند در مسیر تقریب مذاهب و تقویت وحدت اسلامی به‌عنوان یک راهبرد راه‌گشا عمل کند.

نگاهی جدید به تقیه در فقه سیاسی

حجت‌الاسلام عزیزی با اشاره به نگاه رایج نسبت به تقیه در فقه سنتی گفت: در بخش قابل توجهی از مطالعات فقهی، تقیه در سطح تقلیل‌یافته‌ای مورد توجه قرار گرفته و بیشتر با نگاه فردی، تدافعی و در محدوده حفظ جان تعریف شده است. در حالی که در منظومه فقه سیاسی و به‌ویژه فقه حکومتی این مفهوم می‌تواند تبدیل به یک ابزار مدیریتی در سطح کلان و راهبردی برای حفظ مصالح امت اسلامی شود.

وی ادامه داد: در سیره معصومان(ع)، تقیه همواره یک رفتار فعال و هوشمندانه بوده که با هدف حفظ کیان دین، سازمان شیعه و مصالح کلان امت انجام می‌شده است. نمی‌توان تقیه را صرفاً یک واکنش انفعالی دانست؛ بلکه باید آن را بخشی از سازوکار پیشروی تمدن اسلامی در بستر تهدیدات و تعارضات موجود در تاریخ قلمداد کرد.

تقیه و وحدت اسلامی

این استاد حوزه علمیه با اشاره به جایگاه تقیه در تقویت وحدت اسلامی و تقریب بین مذاهب گفت: در دنیای امروز که دشمنان اسلام سعی دارند با برجسته‌سازی اختلافات مذهبی، امت اسلامی را تضعیف کنند، تفسیر صحیح و هوشمندانه از تقیه می‌تواند به‌عنوان یک راهبرد مؤثر برای هم‌گرایی و کاهش تنش‌های مذهبی عمل کند.