به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، حجت الاسلام محمدصفر جبرئیلی عضو هیأت علمی گروه کلام اسلامی و الهیات جدید پژوهشگاه در گفت و گویی اظهار داشت: حضرت امام صادق(ع) سال ۸۳ هجری متولد شده و سال ۱۴۸ نیز به شهادت رسیدند و لذا مشخص می شود حضرت پیش از امامت، دو امام را درک کردند، به این معنا که ۱۲ سال با امام سجاد(ع) بودندو پس از آن نیز به مدت ۱۹ سال در خدمت پدرشان امام باقر(ع) زندگی کردند. لذا امام صادق(ع) زمانی که به امامت میرسند، یک انسان ۳۴ ساله هستند. امامت ایشان هم حدود ۳۳ سال به طول می انجامد. به همین خاطر ایشان نسبت به دیگر امامان، عمر دنیوی بیشتری داشته و عنوان شیخ الائمه به حضرت اطلاق میشود.
شرایط پیچیده زمانی در دوران امام صادق(ع)
وی افزود: از سوی دیگر با نگاهی اجمالی به تاریخ زندگانی امام صادق(ع) متوجه می شویم که ایشان در زمان حیات، ۱۲ خلیفه را دیدند که از این تعداد، ۱۰ خلیفه از خلفای اموی و ۲ خلیفه از خلفای عباسی هستند. در واقع شناخت دقیق زمانه حیات و امامت حضرت و دوران حکمرانی خلفای اموی و عباسی به ما کمک می کند که به تحلیل درستی از شرایط آن زمان و اقتضائات هدایتگری امام صادق(ع) و تربیت شاگردان دست یابیم.
عضو هیأت علمی گروه کلام اسلامی و الهیات جدید پژوهشگاه همچنین گفت: نکته جالب توجه دیگر این که دوران امامت ایشان، مقارن با دو خلیفهی مقتدر است؛ یکی هشام بن عبدالملک و دیگری منصور عباسی است که ما اقتدار و کارهای هر دو را در تاریخ خوانده و دیدهایم. حتی مسعودی در مروج الذهب مینویسد که هشام بن عبدالملک از معاویه نیز به لحاظ نوع حکمرانی تمایزات بیشتری داشت و همه این ها نشان می دهد که امام صادق(ع) در چه زمانه ای زیست کرده و به تثبیت نهضت علمی شیعه ناب محمدی(ص) اهتمام ورزیدند.
وی اضافه کرد: از سوی دیگر در زمانه امام صادق(ع)، قیامها و مبارزههای بسیاری از درون خاندان اهل بیت(ع) مطرح و اجرایی شد که از آن جمله می توان قیام زید بن علی(ع)، قیام حسنیها، قیام نفس زکیه، قیام ابومسلم خراسانی اشاره کرد، ضمن آن که حرکت خود بنی عباس که بنی امیه را از بین برده و به قدرت دست یافتند، در زمان امام صادق(ع) واقع شد و لذا میبینیم که یک فضای بههم ریختهای در آن زمان وجود داشت که باید در تحلیل آن دوران به این مباحث دقتی مضاعف داشت.
نگاهی به جریانها و فرقههای عصر امام صادق(ع)
عضو هیأت علمی گروه کلام اسلامی و الهیات جدید پژوهشگاه همچنین بیان داشت: مساله مهم دیگر ناظر به جریانها و فرقههای فعال در عصر حضرت است کما این که در زمان ایشان بیشترین جریانهای فکری و فِرَق چه فقهی و چه کلامی و … وجود داشتند؛ فرقههایی مثل قدَریه، معتزله، اصحاب رأی، اصحاب اثر، اباضیه، مرجئه، خوارج، جبرگرایان و …، اینطور نیست که هیچ مدرسهای نباشد و امام آمده و مدرسهای راه انداختند، بلکه مدارس و مکاتب دیگر و تابلوهای بسیاری در آن مقطع تاریخی وجود دارد و افراد زیادی حرف میزنند، آنجاست که امام صادق(ع) میآیند و حرف صحیح و مبانی درست را مطرح میکنند؛ در فضایی که غالیان و مذاهب مختلفی نیز وجود داشته و به فعالیت می پردازند.
وی خاطرنشان کرد: در پرتوی تعالیم ناب اسلامی و احادیث ناب نبوی مسلمین رشد و پیشرفت کردند به نحوی که به گواه تاریخ در خود مدینه، بیش از هفت فقیه مطرح حضور دارند که مرجع فقهی جهان اسلام هستند. امام صادق(ع) نیز در مدینه هستند و لذا این گونه نیست که هیچکسی نباشد و امام حرفی میزند. دانشمندانی مثل حسن بصری، واصل بن عطا، عمرو بن عبید بودند. خود شیعیان غیر از کوفه و مدینه، در شهرهایی از ایران مثل قم، خراسان و یمن، رشد مضاعفی داشتند.
حجت الاسلام والمسلمین جبرئیلی ادامه داد: شهید مطهری در یکی از آثار خود با محوریت تبیین بحث امامت تأکید میکند که دو جنبش در تفکر اسلامی و در مسیر احیای اسلام تأثیرگذار بوده است؛ یکی جنبش و نهضت حسینی است و دیگری جنبش علمی امام صادق(ع) و لذا جنبش علمی حضرت را باید در کنار قیام اباعبدالله الحسین(ع) قرار داد و به تحلیل و ارزیابی آن پرداخت.
تربیت شخصیتهای علمی در دوران امام صادق(ع)
وی ابراز داشت: در زمان امام صادق(ع)، یکی از کارهای لازمی که حضرت انجام دادند، تربیت و پرورش شخصیتهای علمی در حوزههای خاص است. امام شاگردی دارد که ممحض در کلام است، شاگردی دارد که ممحض در فقه و فقاهت است و … محمد بن مسلم هم متکلم و هم فقیه است ولی فقه او قویتر است. در عین حال جمع کثیری از محضر امام جعفر بن محمد(ع) بهره مند می شدند. شخصی میگوید: ما به مدینه رفتیم و گفتیم که به خانهی امام صادق(ع) سری بزنیم. خب امام صادق(ع) وزانت و جایگاهی دارد، هم از نظر علمی، هم از نظر سیاسی و اجتماعی و هم از نظر وراثت، از اولاد پیامبر(ص) و از اشراف و سادات است. میگوید که گفتیم به منزل امام برویم و یک احوالی بپرسیم و سری بزنیم. رفتیم و دیدیم که منزل امام پر است، جمعیت به در خانه میآیند و میروند. ساعتهایی بوده که مردم میآمدند و از بیانات امام استفاده میکردند. همه کسانی هم که میآمدند شیعه نبودند، بلکه افراد مختلفی در این طرف و آن طرف بیت بودهاند. خصوصاً اینها گاهی به جاهای مختلف میرفتند و مسئلهای میپرسیدند و پاسخ گرفته نمیشد لذا انگشتها به سمت خانهی امام صادق(ع) میرفت و به خانهی ایشان میرفتند.
ایجاد تشکیلات منظم در فرآیندهای علمی
عضو هیأت علمی گروه کلام اسلامی و الهیات جدید پژوهشگاه همچنین گفت: اقدام مهم دیگری که شیخ الائمه، حضرت صادق(ع) انجام دادند ایجاد تشکیلات منظم بود. این تشکیلات منظم امام در حوزهی علمی است و مشهور است که امام ۴ هزار شاگرد داشتند. البته باید توجه داشت که این تعداد از شاگرد به این معنا نیست که امام در جایی مینشستند و چهار هزار شاگرد میآمدند. چون بعضی میگویند که جا و راه کجا بود و چطور امکان دارد؟ جواب این است که امامت امام صادق(ع) ۳۴ سال طول کشید. قبل از آن هم امام باقر(ع) بودند و شاگردان امام باقر(ع) خدمت امام صادق(ع) میرسیدند. لازم نیست که امام یک جا جلسهی درسی داشته باشند. نخیر، بعضیها ۱۰ سال در مدینه ماندند و از خدمت امام استفاده کردند، بعضی ۴ سال ماندند، بعضی فقط یک سال ماندند، بعضی یک ماه ماندند و بعضیها در سفرهای مختلف خدمت امام میرسیدند. فردی میگوید: من به مسجد جامع کوفه رفتم و دیدم که ۹۰۰ نفر در آنجا میگویند که شنیدیم که جعفر بن محمد(ع) اینطور میگوید. مسجد جامع کوفه هم مسجد بزرگی است و لذا این ها همه نشان می دهد که حضرت در فرآیندهای علمی، اقدام به ایجاد و توسعه تشکیلات منظم نمودند که از برکات آن شکوفایی علم و فرهنگ و تمدن در این دوران است.