فلسفه باید از انتزاع فاصله گرفته و در متن جامعه جریان یابد

به گزارش سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، ششمین جلسه ایده پردازی در اجرای پیام رهبر معظم انقلاب با حضور اساتید فلسفه مراکز، موسسات آموزش عالی و دروس آزاد فلسفه حوزه‌های علمیه پیرامون موضوع «فلسفه و امتداد اجتماعی آن» به همت معاونت آموزش حوزه‌های علمیه و با همکاری مراکز و موسسات دانش فلسفه در قم برگزار شد.

 

موضوع این نشست از جمله مباحث بنیادین و راهبردی در عرصه فکری و تمدنی است. فلسفه و امتداد اجتماعی آن برگرفته از بیانات حکیمانه رهبر معظم انقلاب است.

 

رهبر معظم انقلاب بارها تأکید فرموده اند «فلسفه هنگامی به رسالت حقیقی خود می‌رسد که از مدار انتزاع صرف خارج شود و در صحنه زندگی نسل‌ها و در مسیر تحقق تمدن نوین اسلامی نقش‌آفرینی کند». این نشست در واقع فرصتی برای تبیین ابعاد اثرگذاری فلسفه بر رشد فکری جامعه و نظام فرهنگی اسلامی است.

 

در این نشست صمیمی و علمی ۱۸۰ دقیقه ای که در حضور آیت الله اعرافی مدیر حوزه های علمیه کشور برگزار شد، تعدادی از اساتید و صاحب نظران بیان پیشنهادها و دغدغه های خود پرداختند.

 

گزارش اجمالی دیدگاه ها و پیشنهادهای اساتید را در ادامه بخوانید:

 

 

حجت‌الاسلام والمسلمین ابوالقاسم مقیمی‌حاجی معاون آموزش حوزه های علمیه در آغاز نشست گفت: این نشست گامی در جهت هم‌افزایی موضوع امتداد اجتماعی فلسفه باشد. ما در پی بازبینی عناوین و سرفصل‌های رشته فلسفه هستیم که در اطلاعیه اخیر منتشر شده است.

 

معاون آموزش حوزه های علمیه افزود: عنوان‌ها و دروس فلسفه در سال‌های اخیر در معرض بازنگری قرار دارد و از اساتید محترم می‌خواهیم نظراتشان را ارائه کنند. این آغاز سلسله‌ نشست‌های تخصصی در موضوعات تحول و مسائل حوزه است. تصمیم گرفته‌ایم از این جلسه وارد بررسی دانش‌های تخصصی شویم و فلسفه نقطه آغاز آن خواهد بود.

 

حجت الاسلام والمسلمین مقیمی حاجی ادامه داد: نظرات مطرح‌شده در کمیسیون‌های تخصصی بررسی خواهد شد و بر اساس آن رشته‌ها و گرایش‌های جدید در فلسفه تدوین می‌شود. هدف آن است که گفتگوها منجر به سیاست‌گذاری واقعی در آموزش و پژوهش فلسفی حوزه شود، نه صرفاً بحث نظری.

 

 

حجت‌الاسلام والمسلمین مجتبی مصباح یزدی عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) هم در این نشست پس از تسلیت ایام شهادت حضرت زهرا(س) گفت: سالروز رحلت مرحوم علامه طباطبایی(ره)، فرصتی مناسب برای تأمل در نقش فلسفه به منظور تحقق تمدن اسلامی است.

 

استاد حوزه و دانشگاه افزود: مطابق پیام مقام معظم رهبری به مناسبت یکصدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم، حوزه علمیه باید خط مقدم مقابله با تهدیدات فکری دشمن باشد. حوزه، مرکز تبیین اندیشه اسلام در نظامات اجتماعی و قله نوآوری‌های تمدنی است.

 

وی ادامه داد: برنامه‌های درسی حوزه باید فقهی روشن‌بین و پاسخگو، همراه با فلسفه‌ای ناظر به جامعه باشد. سه شاخه «فقه، فلسفه و کلام» باید بر پایه فهم قرآن و تفسیر رشد کنند.

 

حجت الاسلام والمسلمین مصباح یزدی نکاتی پیشنهاد داد که به شرح ذیل است؛

 

۱. فلسفه باید هدفمند و ناظر به نیازهای جامعه باشد.

 

۲. فلسفه‌های مضاف می‌توانند میان مبانی فلسفی و علوم کاربردی پیوند برقرار کنند.

 

۳. یافته‌های فلسفی باید با قرآن و روایات معتبر اعتبارسنجی شوند.

 

۴. ترویج فلسفه و تبدیل آن به زبان عمومی جامعه ضروری است تا فلسفه در زندگی جاری شود.

 

 

آیت الله احمد بهشتی عضو مجلس خبرگان رهبری و استاد حوزه علمیه قم نیز در این نشست اظهارکرد: انسان دو بال دارد: نظر و عمل. اگر هرکدام نباشد، پرواز ممکن نیست. آنان که فقط اهل نظرند یا فقط اهل عمل، به تعادل نمی‌رسند.

 

وی در ادامه با اشاره به توصیه ابن‌سینا بیان کرد: استعداد و تقوا شرط یادگیری فلسفه است. ابن‌سینا وصیت کرده است که اگر شاگردی ایمان و استعداد ندارد، نباید فلسفه بیاموزد. اگر چنین شود، روز قیامت از استاد شکایت می‌کند.

 

آیت الله بهشتی تأکید کرد: در حوزه‌های علمیه باید این دو ویژگی «تقوا و استعداد» در تدریس فلسفه لحاظ شود.

 

 

حجت الاسلام و المسلمین حسن رمضانی استاد حوزه علمیه قم هم در این نشست گفت: علوم را معمولاً به معقول و منقول تقسیم می‌کنند، اما باید دانست که حتی علوم منقول هم بدون عقلانیت‌پذیری، مورد قبول نخواهد بود. عقل، زبان مشترک همه انسان‌هاست.

 

استاد حوزه علمیه قم افزود: باید برای فلسفه جایگاه ویژه‌ای قائل شد و از تفکیک افراطی میان فلسفه و کلام پرهیز شود. فلسفه نباید به حاشیه رانده شود.

 

وی اظهار کرد: بعضی از افراد فلسفه را بازدارنده می‌دانند در حالی‌که فلسفه در سه ساحت «اخلاق، تدبیر منزل و سیاست»، بنیان حکمت عملی را شکل می‌دهد. این حوزه دانشی باید به‌روز شود تا بتوانیم فلسفه اسلامی را به جهان معرفی کنیم.

 

 

حجت‌الاسلام والمسلمین حمید پارسانیا عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی هم گفت: فلسفه در تاریخ اسلام همواره در تعامل با کلام، عرفان و نقد معاصر پویا بوده است. ما باید فلسفه را در پیوند با سایر علوم بازسازی کنیم.

 

وی افزود: در دهه‌های اخیر رشته‌هایی چون فلسفه علوم اجتماعی، فلسفه فیزیک و فلسفه دین شکل گرفته‌اند، اما هنوز جایگاه سازمانی روشنی در متن حوزه ندارند. حوزه باید این جریان‌ها را بپذیرد و به رسمیت بشناسد.

 

استاد حوزه و دانشگاه تأکید کرد: بدون تقویت بنیان‌های فلسفی قوی در حکمت مشاء، اشراق و متعالیه، ورود به فلسفه‌های مضاف خطرآفرین است.

 

 

حجت‌الاسلام والمسلمین شیخ‌الاسلام استاد حوزه علمیه قم نیز در ادامه این نشست اظهارکرد: از فلسفه تا فقه، مسیری منسجم وجود دارد: حکمت نظری، علم‌النفس، حکمت عملی، علوم انسانی و فقه. فقه بر پایه آنچه فلسفه کشف می‌کند، سبک زندگی را می‌سازد.

 

وی افزود: فقه امروز اگر جایگاه خود را از دست داده، نتیجه بریدگی از فلسفه اسلامی است. فلسفه دینی، زمینه‌ساز فقهی پویا و تمدن‌ساز خواهد بود.

 

 

حجت‌الاسلام والمسلمین حسن معلمی استاد حوزه علمیه قم هم به محورهای کاربردی اشاره کرد:

 

۱. ضرورت حلقه‌های مقدماتی پیش از تدریس «بدایه‌الحکمه».

 

۲. طرح «فلسفه کودک» برای جذب مخاطب از سنین پایین.

 

۳. پرداختن جدی به فلسفه‌های مضاف.

 

۴. طراحی درس «نقد فلسفه» مانند درس خارج.

 

۵. ترویج آموزش فلسفه از مسیر روایت و داستان برای عموم جامعه.

 

عضو مجمع عالی حمکت اسلامی تأکید کرد: فلسفه نیازمند روح نقد است؛ همان‌گونه که فقه از نقد زنده می‌ماند.

 

 

حجت‌الاسلام والمسلمین محمد مهدی گرجیان استاد حوزه و دانشگاه نیز اظهار کرد: علامه طباطبایی در دو ساحت ایجابی و سلبی کارهای سترگی انجام داد. امروز نیز حوزه باید با همان عمق به علوم عقلی بپردازد.

 

وی تصریح کرد: گاه جریاناتی در مقابل فلسفه اسلامی شکل می‌گیرد، حتی زیر چتر برخی نهادهای همسو، لذا باید مراقب بود که فلسفه و علوم عقلی مهجور نمانند.

 

حجت الاسلام والمسلمین گرجیان افزود: حضور در عرصه بین‌الملل بدون علوم عقلی ممکن نیست؛ گفت‌وگوی بین‌الادیان و بین‌المکاتبی نیازمند بنیان‌های فلسفی است.

 

 

حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمد رضا مرادی محدث استاد حوزه علمیه قم هم اظهار کرد: چندی پیش به دعوت دانشگاه کلمبیا برای نشست‌های فلسفی و عرفانی دعوت شدم. در غرب، فلسفه در رشته‌هایی مانند فلسفه تکنولوژی، هنر، هوش مصنوعی، جنگ و صلح و عشق تدریس می‌شود.

 

وی افزود: جامعه ما مزایایی دارد که می‌تواند از غرب پیشی بگیرد: آموزه‌های غنی اسلام، ذهنیت متافیزیکی مخاطب مسلمان، و میراث عمیق فلسفی اسلامی.

 

حجت الاسلام والمسلمین مرادی محدث تأکید کرد: باید از تجربه آکادمیک جهان استفاده کنیم و میراث بی‌بدیل اسلام را در قالب‌های جدید بازنمایی کنیم.

 

 

حجت‌الاسلام والمسلمین عسکری سلیمانی امیری از اساتیدحوزه علمیه قم نیز در سخنانی گفت: فلسفه بدون منطق استوار نمی‌شود. استاد فلسفه باید بر قوانین منطق، اقسام نسبت و برهان مسلط باشد.

 

وی افزود: فلسفه به منطق عمیق نیاز دارد؛ اگر مبانی منطقی تبیین نشود، فهم درست آثار ملاصدرا و شفا ممکن نخواهد بود.

 

 

حجت‌الاسلام والمسلمین خزائلی استاد حوزه علمیه قم در ادامه این نشست اظهار کرد: جایگاه فلسفه در حوزه هنوز به‌درستی تثبیت نشده است. متون بدایه و نهایه به‌قدری فشرده‌اند که طلبه را خسته می‌کنند و باید بازنویسی شوند.

 

وی افزود: طلاب علاقه کمتری به فلسفه دارند. پیشنهاد می‌کنم در متون بازنگری شود و فلسفه آزاد در حوزه ترویج پیدا کند.

 

استاد حوزه علمیه قم همچنین یادآور شد: در گذشته درس فلسفه در حرم مطهر با حضور صدها نفر برگزار می‌شد؛ امروز باید همان شور علمی احیا شود.

 

 

حجت‌الاسلام والمسلمین فقیهی استاد حوزه علمیه قم نیز در این نشست بیان داشت: امتداد اجتماعی فلسفه یعنی عبور از مباحث عقلانی صرف به سمت اثرگذاری بر اخلاق، سیاست، تربیت و عدالت اجتماعی.

 

وی افزود: برای تحقق این امتداد باید فلسفه‌های مضاف تولید شود و متون کاربردی علامه مصباح در بدنه حوزه نهادینه گردد.

 

استاد حوزه علمیه قم تأکید کرد: بینش، گرایش و کنش اجتماعی با هم در ارتباط‌اند. اگر فلسفه بتواند این زنجیره را تبیین کند، در سیاست و فرهنگ جامعه جاری خواهد شد.

 

 

استاد علی اکبر رشاد رئیس شورای مدیریت حوزه استان تهران هم در این نشست بر لزوم رویکرد انتقادی به ادله فلسفی در حوزه، به‌ویژه در مباحثی چون معاد جسمانی و حرکت فعالانه پژوهشی در زمینه فلسفه‌های مضاف تأکید کرد.

 

وی خواستار به‌روزرسانی عالمانه کتب درسی و تأسیس مجلات و پژوهشکده‌های تخصصی در ابعاد فلسفه مضاف به فقه، سیاست و علم شد. همچنین بر ضرورت حمایت ویژه از احیای جایگاه حکمت در تهران تأکید کرد.

 

 

استاد حوزه علمیه حضور در جمع اساتید و بزرگانی چون آیت‌الله بهشتی را مایه مباهات خواند و شورانگیزی جلسه را نشانه‌ای از اهمیت دغدغه‌های علمی دانست، به‌ویژه در شرایط فعلی که تهاجم معکوس جریان‌های ضد فلسفی علیه مبانی فکری وجود دارد.

 

استاد رشاد محوریت اصلی را بر «تفقه در دین» و رجوع به کتاب و سنت در مواجهه با ادله عقلی ناقص قرار داد و با اشاره به بحث معاد جسمانی، به نقد صریح ادله فلاسفه بزرگی چون ابن‌سینا و ملاصدرا پرداخت و تأکید کرد: در این‌گونه مباحث باید اقبال اصلی به وحی و منابع اصیل دینی صورت گیرد تا پاسخ‌های عقلی ناقص تکمیل گردند.

 

 

وی بر ضرورت تحول در متون درسی حوزه‌ها تأکید کرد و افزود: متونی مانند «معالم»، «قوانین» و «اصول الفقه» نیازمند به‌روزرسانی با روش نقد عالمانه و همگام‌سازی با رشد علوم است.

 

 

رئیس پژوهشگاه علوم و اندیشه اسلامی به تشریح اهداف پژوهشی برای امتداد اجتماعی فلسفه پرداخت که در ساحت‌های مختلف علوم جاری گردد:

 

۱. انتشار مجلات تخصصی

 

۲- تأسیس مراکز پژوهشی

 

۳- پیوند تنگاتنگ با کلام

 

۴.همایش‌ها و بزرگداشت حکما

 

استاد رشاد همچنین بر تقویت کرسی‌های درس آزاد فلسفه و جذب جوانان برای دایر کردن این دروس تأکید کرد.

 

 

آیت الله غلامرضا فیاضی مدیر مرکز آموزش تخصصی فلسفه اسلامی هم در سخنانی ضمن تأکید بر محوریت اعتقادات و اخلاق در حوزه‌های علمیه، ریشه‌های تفقه در دین را فراتر از عقل صرف و در گرو رجوع به کتاب و سنت عنوان کرد.

 

وی با اشاره به جایگاه ویژه حوزه پس از انقلاب اسلامی در تعمیق این تفقه، به نقد ادله فلاسفه بزرگ در باب معاد جسمانی پرداخت و خواستار گشایش باب نقد عالمانه در علوم عقلی و تحول متون حوزوی برای همگامی با رشد علوم و پاسخ به چالش‌های روز شدند.

 

 

آیت‌الله فیاضی افزود: اساس حوزه و مهم‌ترین بخش آن، اعتقادات است و بعد هم اخلاق. معمولاً حوزه‌های شیعه از اول متنعم به این نعمت بوده‌اند؛ الان به دلیل جایگاهی که انقلاب برای حوزه‌ها فراهم کرده باید تفقه در دین را در مسائل اعتقادی خیلی جدی‌تر دنبال کنیم.

 

 

مدیر مرکز آموزش تخصصی فلسفه اسلامی با تأکید بر تحول در متون درسی حوزه اظهار کرد: نقد علوم باید باز باشد. امیدواریم ان‌شاءالله که همان‌طوری که تفقه در دین وظیفه حوزه‌ها بوده، این را با عنایات مولایمان حضرت ولی عصر (عج) هرچه بیشتر و بهتر ادامه پیدا کند.

 

آیت الله علیرضا اعرافی مدیر حوزه‌های علمیه کشور هم در بخش پایانی این نشست صمیمی ۱۸۰ دقیقه‌ای پس از استماع دیدگاه‌ها، دغدغه‌ها و پیشنهادهای اساتید، گزارشی جامع از توسعه بی‌سابقه زیرساخت‌ها و ظرفیت‌های ساختاری در حوزه فلسفه، کلام و عرفان در حوزه های علمیه ارائه کرد.

 

مدیر حوزه های علمیه کشور با تأکید بر اینکه حوزه قم در نیم قرن اخیر به قطب اصلی تفکر عقلانی در جهان اسلام تبدیل شده است، خواستار تقویت نگاه نقادانه و ورود فعال به گفتمان‌های جهانی فلسفی، به‌ویژه در مواجهه با چالش‌هایی نظیر هوش مصنوعی، شد.