شورای عالی انقلاب فرهنگی؛ قرارگاه مرکزی حکمرانی علم و فرهنگ در جمهوری اسلامی

همزمان با چهل و یکمین سالگرد تشکیل شورای عالی انقلاب فرهنگی، حجت‌الاسلام عباس ابراهیمی، دبیر شورای تخصصی حوزوی شورای عالی انقلاب فرهنگی در گفت‌وگو با خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، به بررسی مسیر طی شده این شورا، جایگاه آن در نظام حکمرانی علم و فرهنگ کشور و چشم‌انداز پیش رو پرداخت.

حجت‌الاسلام ابراهیمی با اشاره به اهمیت تاریخی و نقش مهم شورای عالی انقلاب فرهنگی در ساختار فرهنگی و علمی جمهوری اسلامی گفت: شورای عالی انقلاب فرهنگی از بدو شکل‌گیری‌اش در سال ۱۳۵۹ با پیام تاریخی حضرت امام خمینی(ره) و مطالبه انقلاب اساسی در دانشگاه‌ها، رسالت بسیار مهمی بر دوش داشت؛ مأموریتی تمدنی که حکمرانی علم و فرهنگ را به عنوان یکی از ارکان اصلی حفظ و پیشرفت نظام مقدس جمهوری اسلامی تعریف کرد.

وی افزود: این شورا ابتدا به صورت ستاد انقلاب فرهنگی شکل گرفت، اما با توسعه اعضا و دستور امام خمینی(ره) در سال ۱۳۶۳ به شورای عالی انقلاب فرهنگی تبدیل شد و به مرجع عالی سیاستگذاری در حوزه‌های فرهنگی، علمی و آموزشی کشور بدل گردید.

نقش محوری در بازسازی دانشگاه‌ها و نظام آموزشی

حجت الاسلام ابراهیمی تاکید کرد که در طول بیش از چهار دهه فعالیت، شورای عالی انقلاب فرهنگی نقش بی‌بدیلی در بازسازی ساختار دانشگاه‌ها، تعیین چارچوب‌های کلان فرهنگی و جهت‌دهی نظام آموزشی کشور ایفا کرده است: اسنادی همچون نقشه جامع علمی کشور، سند مهندسی فرهنگی، سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، سند دانشگاه اسلامی و سند راهبردی نخبگان، همه از ثمرات این شورا هستند که مسیر علمی و فرهنگی کشور را مشخص ساخته‌اند.

وی ادامه داد: این اسناد اگرچه بسیار ارزشمندند، اما تحقق آنها مستلزم عزم و همراهی جدی دستگاه‌های علمی، فرهنگی و اجرایی است. بی‌تردید موفقیت‌های چشمگیر کشور در عرصه‌های علم و فناوری، همچون حوزه‌های نانو، هوافضا، پزشکی و فناوری اطلاعات، نتیجه همین هم‌افزایی‌ها و هماهنگی‌هاست.

حجت‌الاسلام ابراهیمی به تغییر رویکرد شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال‌های اخیر اشاره کرد و گفت: شورای عالی انقلاب فرهنگی با درک ضرورت توجه به فناوری‌های نوین و استراتژیک، اقدام به تدوین و تصویب اسناد ملی در حوزه‌هایی مانند هوش مصنوعی، فناوری کوانتومی، امنیت غذایی و هوافضا کرده است.

وی افزود: این اسناد با مشارکت فعال دانشگاه‌ها، نخبگان دانشگاهی و حوزوی، و مراکز پژوهشی تدوین شده‌اند تا خط‌مشی سیاستی روشن، هماهنگی بین دستگاه‌ها و جلوگیری از پراکندگی تصمیم‌ها در امور راهبردی کشور تضمین شود.

قرارگاه مرکزی فرهنگی کشور

حجت الاسلام ابراهیمی تصریح کرد: بر اساس تأکیدات مقام معظم رهبری، شورای عالی انقلاب فرهنگی جایگاه قرارگاه مرکزی فرهنگی کشور را دارد و از این رو انتظار می‌رود که مهندسی فرهنگی صحیح و همه‌جانبه در سطح ملی را هدایت کند.

وی گفت: این شورا باید به گونه‌ای سیاست‌گذاری کند که بنیان‌های فرهنگی و دینی جامعه حفظ شده و در عین حال علم و فناوری به شکلی متناسب و متوازن پیش برود.

حجت‌الاسلام ابراهیمی با اشاره به جایگاه و اهمیت شورای تخصصی حوزوی توضیح داد: با توجه به ماهیت دینی سیاستگذاری فرهنگی در کشور، حضور حوزه‌های علمیه در فرآیند سیاستگذاری و خط‌مشی‌گذاری همواره یک ضرورت جدی بوده است.

وی افزود: به همین دلیل در سال ۱۳۸۵ کمیسیون حوزوی تحت نظر شورای عالی انقلاب فرهنگی شکل گرفت و در سال ۱۳۹۰ با همکاری شورای عالی حوزه‌های علمیه و دبیرخانه شورا، این کمیسیون به شورای تخصصی حوزوی ارتقا یافت.

حجت‌الاسلام ابراهیمی توضیح داد: این شورا نقش واسط میان شورای عالی انقلاب فرهنگی و شورای عالی حوزه‌های علمیه و حوزه‌های علمی را دارد و وظیفه تامین پشتوانه دینی، حکمی و معرفتی سیاست‌ها و اسناد علمی و فرهنگی کشور را برعهده دارد.

دو ماموریت اصلی شورای تخصصی حوزوی

وی درباره ماموریت‌های این شورا بیان داشت: شورای تخصصی حوزوی دو وظیفه اصلی دارد؛ نخست ارائه پشتوانه دینی و فقهی برای سیاست‌ها و تصمیمات شورای عالی انقلاب فرهنگی که تمام قلمروهای موضوعی شورا را دربر می‌گیرد، اما با رویکردی عمیقاً دینی، حکمی و فقهی و بر اساس نظر کارشناسان حوزوی.

حجت الاسلام ابراهیمی ماموریت دوم را تعامل و همراهی با نیازها و مطالبات حوزه‌های علمیه در موضوعات مرتبط با نظام در عرصه علم و فرهنگ دانست و افزود: البته این بخش بسته به مطالبه حوزه‌ها دنبال می‌شود و شورا سعی دارد در چارچوب سند تحول شورای عالی انقلاب فرهنگی و بر اساس ماده ۴۶ آیین‌نامه داخلی شورا، این نقش را به بهترین شکل ایفا کند.

حجت‌الاسلام ابراهیمی درباره چگونگی اجرای این ماموریت‌ها گفت: شورای تخصصی حوزوی سازوکار تحقق ماموریت خود را در سه سطح تعریف کرده است؛ 1. ارائه پیشنهادهای راهبردی و راهبری به شورای عالی انقلاب فرهنگی و شورای معین با بهره‌گیری از ظرفیت نخبگان حوزوی؛ 2. اعلام نظرهای حکمی و فقهی درباره دستور جلسات ستادهای راهبری و شوراهای وابسته؛ 3. راهبری و نظارت بر اجرای مصوبات محوله از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی.

وی افزود: برای تحقق این هدف، شورا از کمیسیون‌های تخصصی و هیئت‌های اندیشه‌ورز، کارگروه‌های تخصصی متناظر با میزهای ستادهای پنج‌گانه دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی و برخی شوراهای وابسته بهره می‌برد.

حجت‌الاسلام ابراهیمی همچنین تأکید کرد: نشست‌های تخصصی، هم‌اندیشی، اعزام نمایندگان به جلسات، انجام طرح‌های پژوهشی، نقد طرح‌نامه‌ها، همکاری با مراکز حوزوی، گفتمان‌سازی و ارائه نظر کارشناسی از جمله اقدامات مهم این شورا برای مشارکت فعال نخبگان حوزوی است.

وی گفت: هدف اصلی از این سازوکارها تضمین پیوند مستمر میان سیاستگذاری کلان علم و فرهنگ نظام و بنیان‌های دینی و حکمی است که پایه و اساس نظام جمهوری اسلامی را تشکیل می‌دهد.

بازتعریف جایگاه شورای عالی انقلاب فرهنگی در چهل و یکمین سال فعالیت

حجت الاسلام ابراهیمی با اشاره به تغییرات ساختاری و تحولی در شورای عالی انقلاب فرهنگی اظهار داشت: اکنون در چهل و یکمین سال فعالیت این شورا، با ساختار تازه، اسناد ملی به‌روزرسانی شده و حضور هماهنگ‌تر حوزه‌های علمیه، جایگاه خود را به عنوان قرارگاه حکمرانی علم و فرهنگ کشور بازتعریف کرده است.

وی افزود: این ظرفیت تازه در دوره اخیر برای نخستین بار به تمامی عرصه‌های مأموریتی شورا توسعه یافته و با اشراف شورای عالی حوزه‌های علمیه، مسئولیت تأمین ابعاد دینی دستور جلسات ستادها و شوراهای وابسته به طور کامل بر عهده گرفته شده است.

حجت‌الاسلام ابراهیمی تصریح کرد: این امر نقش حوزه‌های علمیه را در سیاستگذاری علم و فرهنگ کشور بیش از پیش تعمیق بخشیده و تلاش آن بر ایجاد هم‌افزایی میان ظرفیت‌های علمی، فرهنگی و دینی کشور متمرکز است.

وی در پایان گفت‌وگو افزود: این مسیر روشن است و انتظار می‌رود در سال‌های پیش رو با جدیت و همت بیشتری دنبال شود تا نه تنها سیاستگذاری‌های کلان کشور، بلکه اجرای دقیق و موثر این سیاست‌ها، شاهد پیشرفت‌های چشمگیرتری باشد.

حجت‌الاسلام ابراهیمی با ابراز امیدواری نسبت به استمرار هم‌افزایی بین نهادهای علمی، فرهنگی و دینی خاطرنشان کرد: تلاش می‌کنیم تا نقشه حرکت آینده کشور در حوزه علم و فرهنگ هر روز شفاف‌تر و استوارتر شود و جمهوری اسلامی ایران در عرصه‌های علمی، فناوری و فرهنگی، به جایگاهی رفیع‌تر دست یابد.