فقه شیعه و قانون مدنی؛ راهکاری موثر برای ساماندهی روابط اجتماعی
به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، حجتالاسلام احسان رفیعی علوی رئیس دانشگاه باقرالعلوم(ع)، در مراسم رونمایی از کتاب «عیار قانون مدنی در سنجش مشهور فقها» که صبح امروز با حضور اساتید حوزه و دانشگاه، پژوهشگران حقوق و فقه و جمعی از طلاب و دانشجویان در دانشگاه باقرالعلوم(ع) برگزار شد، با اشاره به اهمیت فقه در ساماندهی نظم اجتماعی، تأکید کرد: قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران حاصل یک تجربه تاریخی و اجتماعی ارزشمند است که نشان میدهد فقه شیعه توان اداره زندگی اجتماعی در سطوح پیچیده را دارد.
رئیس دانشگاه باقرالعلوم(ع) با اشاره به سابقه نزدیک به یک قرن قانون مدنی در ایران گفت: ما امروز با قانونی مواجه هستیم که تجربهای بیش از صد سال را پشت سر گذاشته است. این تجربه، تجربهای گرانسنگ در اداره نظم عمومی جامعه است و نمیتوان آن را به سطح یک فتوای ساده فروکاست.
وی افزود: سپهر قانون بهویژه در حوزه نظم عمومی، آمیخته با عقل عملی، حکمت عملی و ملاحظات پیچیده اجتماعی است. قانون مدنی مجموعهای از این تدابیر عقلانی است که در طول دههها شکل گرفته و به ما منتقل شده است.
حجتالاسلام رفیعی علوی تأکید کرد: اگر قانونی توانسته است حدود یک قرن نظم زندگی مردم را تأمین کند، این خود بهترین گواه بر ظرفیت بالای فقه در اداره جامعه است. این قانون صرفاً یک متن حقوقی نیست، بلکه برآیند انباشت تجربههای اجتماعی، فقهی و حقوقی است.
وی با بیان اینکه قانون مدنی صرفاً یک میراث تاریخی نیست، تصریح کرد: قانون مدنی علاوه بر ارزش تاریخی، واجد ارزش اجتماعی زنده است. این قانون هنوز در متن زندگی مردم جریان دارد و بهصورت روزمره با روابط انسانی و اجتماعی سروکار دارد.
رئیس دانشگاه باقرالعلوم(ع) ادامه داد: از همین منظر پرداختن به ریشههای فقهی قانون مدنی یا تعامل فقه و قانون، صرفاً یک گفتوگوی تاریخی نیست. کتابهایی که در این حوزه نوشته میشوند، نه فقط متعلق به گذشته، بلکه ناظر به حال و آیندهاند.
«عیار قانون مدنی» اثری فقهی برای حال و آینده
وی با اشاره به کتاب «عیار قانون مدنی در سنجش مشهور فقها» اظهار داشت: این اثر یک کار فقهی زنده است؛ نه صرفاً پژوهشی تاریخی. قانون مدنی همواره در معرض تفسیر است و برای بقا نیازمند بازخوانی و تغذیه مستمر از اندیشه فقهی است.
حجتالاسلام رفیعی علوی افزود: این کتاب میتواند به بقای ارزشی قانون مدنی کمک کند. اگر اندیشه فقهی در قانون مدنی رشد پیدا کند، بسیاری از آسیبهایی که امروز در نظام حقوقی و قضایی با آن مواجه هستیم، کاهش خواهد یافت.
رئیس دانشگاه باقرالعلوم(ع) با اشاره به حجم بالای پروندههای قضایی گفت: امروز با چند میلیون پرونده در دستگاه قضایی مواجه هستیم و بخش قابل توجهی از این پروندهها به حوزه حقوق خصوصی و بهویژه مسئولیت مدنی مربوط میشود.
وی خاطرنشان کرد: مسئولیت مدنی بهویژه در ابعاد قهری و مسائل نوپدید از پیچیدهترین حوزههای حقوقی است. در این موارد قاضی نیازمند پشتوانهای عمیق از استدلال فقهی و حقوقی است تا بتواند رأیی کارآمد و عادلانه صادر کند.
حجتالاسلام رفیعی علوی اظهار داشت: آثاری از جنس «عیار قانون مدنی» میتوانند ذهن قاضی را برای استدلال قضایی دقیق آماده کنند؛ استدلالی که هم از حیث فقهی معتبر باشد و هم از نظر اجتماعی کارآمد.
کتابی برای معاصرت نظام قضایی
حجتالاسلام رفیعی علوی با بیان اینکه این کتاب برای زمان حال نیز اهمیت فراوانی دارد، گفت: نظام قضایی ما نیازمند آن است که در آنات زمان خود را بهروز کند و بتواند پاسخگوی مسائل پیچیده اجتماعی باشد. چنین کتابهایی ابزار این بهروزرسانی فکری هستند.
وی افزود: این اثر کمک میکند فقه و قانون در متن واقعیت اجتماعی با یکدیگر گفتگو کنند و این گفتگو به تولید راهحلهای عملی منجر شود.
رئیس دانشگاه باقرالعلوم(ع) بخش دیگری از سخنان خود را به آینده روابط اجتماعی اختصاص داد و گفت: هرچه جوامع از روابط ساده به سمت روابط پیچیدهتر حرکت میکنند، کنترل نظم اجتماعی نیازمند قواعد حقوقی پیچیدهتر است.
وی تأکید کرد: قانون مدنی ما، قانونی برای آینده است. این قانون ریشه در گذشته دارد، اما ظرفیت پاسخگویی به آینده را نیز در خود نهفته است؛ به شرط آنکه بهصورت مستمر بازخوانی و تقویت شود.
قانونسازی مبتنی بر بافت اجتماعی
وی با نقل خاطرهای از مرحوم دکتر ناصر کاتوزیان گفت: ایشان جملهای از مرحوم سید صاحب عروه نقل میکردند که ناظر به این معنا بود که قاعدهسازی و قانونگذاری باید مبتنی بر بافت اجتماعی و زیست واقعی جامعه باشد.
حجتالاسلام رفیعی علوی افزود: این نگاه، نگاه بسیار ارزشمندی است؛ زیرا نشان میدهد قانون باید توان اداره امر اجتماعی را داشته باشد و از دل واقعیتهای زندگی مردم برآمده باشد.
رئیس دانشگاه باقرالعلوم(ع) تصریح کرد: پرداختن به آراء فقهی و سنجش آنها در محک قانون مدنی، الگویی عینی از تعامل فقه با قانون مدرن به دست میدهد. این تجربه میتواند در فرآیندهای قانونگذاری امروز ما نیز الهامبخش باشد.
وی ادامه داد: ما امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند روش و منهجی روشن برای زیست فقه در کنار قانون مدرن هستیم و چنین آثاری این امکان را فراهم میکنند.
تقدیر از نویسنده و اساتید
حجتالاسلام رفیعی علوی در پایان سخنان خود، ضمن تبریک انتشار این کتاب و تقارن آن با ماه مبارک رجب، ابراز امیدواری کرد: امیدوارم این اثر مورد عنایت حضرت بقیةالله الاعظم ارواحنا فداه قرار گیرد و گامی در مسیر خدمت به مذهب اهلبیت علیهمالسلام باشد.