گزارش مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی درباره «سند ملی هوش مصنوعی در ورزش»

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، هوش مصنوعی به‌مثابه قطاری فوق‌سریع، با شتابی بی‌سابقه در حال دگرگون‌سازی عرصه ورزش در جهان است؛ قطاری که می‌تواند نظام‌های ورزشی را متحول کند یا کشورهایی را که از آن عقب می‌مانند، به تماشاگرانی منفعل در کنار ریل تبدیل سازد. پرسش کلیدی اینجاست: آیا ورزش ایران توان سوار شدن بر این قطار را دارد یا با خلأهای ساختاری و حقوقی از این مسیر جا خواهد ماند؟

بر اساس گزارش مهم «آینده‌نگاری ورزش جمهوری اسلامی ایران با محوریت هوش مصنوعی» که از سوی مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی تهیه شده، هوش مصنوعی در ورزش ظرفیتی عظیم و در عین حال حساس به شمار می‌رود. این فناوری می‌تواند از استعدادیابی علمی نوجوانان در مناطق کمتر برخوردار تا بهینه‌سازی تمرینات و پیشگیری از آسیب‌دیدگی در تیم‌های ملی را متحول کند. در عین حال، بدون سیاست‌گذاری و قانون‌گذاری دقیق، می‌تواند به ابزاری برای نقض حقوق ورزشکاران و تضعیف کرامت انسانی آنان تبدیل شود.

این گزارش با اشاره به برخی اقدامات اولیه در کشور، از جمله فعالیت‌های مراکز و اندیشکده‌های مرتبط با هوش مصنوعی، تأکید می‌کند که هرچند نشانه‌هایی از آغاز این مسیر در ایران دیده می‌شود، اما این اقدامات هنوز در حد جرقه‌هایی ابتدایی است و با یک حرکت منسجم ملی فاصله زیادی دارد.

مرکز تحقیقات اسلامی مجلس سه چالش اصلی را در مسیر توسعه هوش مصنوعی در ورزش ایران شناسایی کرده است. نخست، ضعف زیرساخت‌ها و کمبود سرمایه‌گذاری هدفمند؛ دوم، کمبود نیروی انسانی متخصصی که به‌طور هم‌زمان با دانش ورزش و هوش مصنوعی آشنا باشد؛ و سوم که از همه مهم‌تر ارزیابی شده، نبود چارچوب حقوقی و سیاست‌گذاری شفاف. به‌گفته این گزارش حوزه هوش مصنوعی در ورزش عملاً در خلأ قانونی قرار دارد و این وضعیت می‌تواند زمینه‌ساز سوءاستفاده‌های جدی شود.

یکی از حساس‌ترین مصادیق این خلأ، مسئله داده‌های ورزشکاران است. داده‌های بیومتریک صرفاً به شاخص‌های ساده‌ای مانند ضربان قلب محدود نمی‌شود، بلکه اطلاعاتی نظیر الگوی خواب، میزان استرس و حتی داده‌های ژنتیکی را نیز دربرمی‌گیرد؛ داده‌هایی که خصوصی‌ترین لایه‌های زندگی افراد را تشکیل می‌دهد. گزارش هشدار می‌دهد که در نبود قانون این اطلاعات می‌تواند علیه خود ورزشکار به کار گرفته شود.

به‌عنوان نمونه اگر باشگاهی با تحلیل داده‌های ژنتیکی یک بازیکن جوان به این نتیجه برسد که او در آینده مستعد آسیب‌دیدگی جدی است، ممکن است به‌جای حمایت و پیشگیری با پیشنهاد قراردادی کوتاه‌مدت و کم‌ارزش مسیر حرفه‌ای او را از همان ابتدا مسدود کند. اینجاست که قانون باید نقش بازدارنده ایفا کند و مانع تبدیل شدن علم به ابزاری برای حذف و تبعیض شود.

در پاسخ به این چالش‌ها، گزارش تأکید می‌کند که تصویب یک قانون کلی و عمومی کافی نیست. پیچیدگی موضوع هوش مصنوعی در ورزش، نیازمند ظرافت‌های حقوقی و ملاحظات اخلاقی ویژه‌ای است. راهکار محوری پیشنهادی، تدوین «سند ملی هوش مصنوعی در ورزش» است؛ سندی بالادستی که به‌مثابه نقشه راه عمل کند و هماهنگی میان وزارت ورزش، وزارت علوم، بخش خصوصی و شرکت‌های دانش‌بنیان را تضمین نماید.

در این سند باید به‌روشنی تکلیف مالکیت داده‌ها مشخص شود؛ اینکه داده‌های تولیدشده متعلق به ورزشکار است یا باشگاه و چه سازوکارهایی برای حفاظت از آن و جلوگیری از سوءاستفاده پیش‌بینی می‌شود. همچنین این سند باید چارچوبی واحد برای حمایت از نوآوری و ورود استارتاپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان به حوزه ورزش ترسیم کند.

گزارش مرکز تحقیقات اسلامی مجلس، علاوه بر حمایت‌های مالی نظیر مشوق‌های مالیاتی و ایجاد شتاب‌دهنده‌های تخصصی ورزشی بر ضرورت تقویت فرهنگ نوآوری در بدنه ورزش کشور تأکید دارد. به‌زعم گزارش تزریق منابع مالی بدون سیاست‌گذاری منسجم تنها به شکل‌گیری جزایری پراکنده منجر خواهد شد و نه یک اکوسیستم سالم و پایدار.

در جمع‌بندی این گزارش آمده است که هوش مصنوعی در ورزش، شمشیری دولبه است. موفقیت زمانی محقق می‌شود که قانون‌گذار با رویکردی هوشمندانه از ظرفیت سازنده این فناوری برای پیشرفت ورزش کشور بهره بگیرد و هم‌زمان، لبه‌های خطرناک آن را با قوانین دقیق و اخلاق‌محور مهار کند.

در نهایت گزارش یک هشدار جدی به سیاست‌گذاران می‌دهد: چالش اصلی صرفاً نوشتن قانونی برای امروز نیست. با توجه به سرعت بالای پیشرفت هوش مصنوعی آنچه اهمیت دارد طراحی یک نظام حقوقی پویا و انعطاف‌پذیر است؛ نظامی که بتواند خود را با تحولات آینده تطبیق دهد و در عین حمایت از نوآوری، پاسدار حقوق و کرامت انسانی ورزشکاران باقی بماند.

علاقه‌مندان می‌توانند گزارش «آینده‌نگاری ورزش جمهوری اسلامی ایران با محوریت هوش مصنوعی» را از این لینک دانلود و مطالعه کنند.