چهارده قرن رؤیت هلال
خبرگزاری رسا، سرویس اندیشه ـ مقالات و رسالات علمی و فقهی در باب رؤیت هلال ماه برای آن که آسان تر در خدمت پژوهش گران باشد در مجموعه ای با نام «رؤیت هلال» در پنج جلد سامان یافته که گفتگو با پدیدآورنده این اثر، مخاطبان را بهتر از هر روشی به ارزشمندی آن متوجه می سازد.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، چندسال پیش مقاله‌ای با عنوان «ضرورت احیای میراث فقهی» منتشر شد . در این مقاله آمده بود که پژوهش‌ها، آثار و تک‌نگاری‌های فقها درباره بسیاری از مسائل فقهی مبتلابه جامعه در دسترس نیست، تصحیح نشده و در کتابخانه‌های مختلف ایران و خارج از ایران نیز به طور پراکنده وجود دارد و محققان برای مطالعه این آثار با مشکل روبرو هستند.
نویسنده مقاله ، چهل موضوع مهم فقهی را که محل ابتلای جامعه و حوزه‌ها بود مانند مسأله غنا و موسیقی، رویت هلال، ولایت فقیه، تقلید اعلم، تقلید میت، ولایت پدر و جد، ارث زوجه را برشمرده و پیشنهاد کرده بود به موضوعات مبتلابه جامعه بیشتر پرداخته شود.
نوشتار زیر حاصل گفت‌وگوی خبرنگار خبرگزاری رسا با حجت‌الاسلام رضا مختاری، نویسنده مقاله ضرورت احیای میراث فقهی، و نویسنده دو مجموعه کتاب میراث فقهی 1 با عنوان «غنا، موسیقی» و میراث فقهی 2 با عنوان «رویت هلال» است که تقدیم خوانندگان می‌شود.
اشاره؛
حجت‌الاسلام رضا مختاری در سال 1356، برای تحصیل در حوزه علمیه به قم آمد و مقدمات تفسیر، فقه، اصول فقه، فلسفه و عرفان را از محضر اساتید بنام حوزه آموخت. وی در کنار تحصیل به تدریس و تألیف و تحقیق پرداخت و در سال 1378 مرکز تدوین و نشر متون درسی حوزه را تأسیس کرد که تا کنون 15 عنوان کتاب درسی برای حوزه علوم دینی سامان داده و منتشر کرده است. در سال 1385، موسسه کتابشناسی شیعه را با هدف معرفی دقیق آثار مکتوب شیعه با همکاری عده‌ای از دوستانش بنیان نهاد.
از حجت‌الاسلام مختاری بیش از بیست جلد کتاب در موضوعات فقه، تاریخ، شرح حال، اخلاق و نقد کتاب به چاپ رسیده است و هم اکنون مدرس حوزه و مدیر مؤسسه کتاب شناسی شیعه، عضو شورای عالی پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، عضو هیأت تحریریه مجله‌های فقه اهل بیت(ع)، میقات حج و آینه پژوهش است.
این مدرس حوزوی به 4 کنگره علمی خارج از کشور و 5 کنگره علمی داخل کشور، مقاله ارائه کرده و تا کنون 3 عنوان از کتاب‌های وی کتاب سال جمهوری اسلامی ایرا ن شناخته شده و از رؤسای جمهور وقت و مرحوم دکتر محمود حسابی، لوح تقدیر و جایره دریافت کرده است.
معروف‌ترین کتاب وی سیمای فرزانگان است که از سال 1366 تا کنون 17بار و خلاصه‌اش تاکنون 5 بار منتشر شده است.
رسا- ما دو مجموعه کتاب ارزشمند از شما و همکارانتان در بازار نشر و کتاب دیدیم که فرارسیدن ماه مبارک رمضان را بهانه خوبی برای معرفی آثار شما یافتیم به ویژه مجموعه ای که در باب رویت هلال منتشر شده است . در آغاز به به پیشینه و انگیزه تدوین این آثار بپردازید :
در سال 1369 مقاله‌ای با عنوان ضرورت احیای میراث فقهی در مجله آیینه پژوهش شماره سوم مهر و آبان 1369 نوشتم مبنی بر این‌که پژوهش‌ها، آثار و تک‌نگاری‌های فقها درباره بسیاری از مسائل فقهی مبتلابه جامعه در دسترس نیست، تصحیح نشده و در کتابخانه‌های مختلف ایران و خارج از ایران نیز به طور پراکنده وجود دارد، از این‌رو محققان برای مطالعه این آثار با مشکل روبرو هستند.
بنابراین، چهل موضوع مهم فقهی را که محل ابتلای جامعه و حوزه‌ها بود مانند مسأله غنا و موسیقی، رویت هلال، ولایت فقیه، تقلید اعلم، تقلید میت، ولایت پدر و جد، ارث زوجه و مانند آن انتخاب کردم که در مقاله منتشر شده در مجله آیینه پژوهش شماره سوم به چاپ رسید و پیشنهاد کردم به این موضوعات مبتلابه بیشتر پرداخته شود. همان‌طور که می‌دانیم فقها از ابتدای زمان غیبت کبری تاکنون درباره موضوعات مبتلابه فعالیت‌های گسترده‌ای انجام داده‌اند که متأسفانه اکنون در دسترس اشخاص نیست.
اگر فردی بخواهد درباره غنا و موسیقی و یا رویت هلال فعالیت علمی انجام دهد، در نخستین قدم باید بررسی کند که تاکنون چه کارهایی انجام شده تا پژوهشی که انجام می‌دهد متکی به پژوهش‌های قبلی باشد. یعنی بدون اطلاع از کارهای قبلی، پژوهش وی ناقص است و یا منجر به ارائه نظری شود که بعدها در این نظریه به تفصیل در صد سال گذشته مشخص شود. با ندانستن پژوهش‌های قبلی آثاری که پدید می‌آید سست و ضعیف خواهد بود چرا که وقتی ندانیم پژوهش‌های قبلی چیست، پژوهش جدید ابتر می‌شود.
متأسفانه پژوهش‌های پیشین به قدری متشتت و پراکنده بود که برای یک پژوهشگر این امکان وجود نداشت که درباره مسائلی مانند غنا و موسیقی و یا رویت هلال بتواند تحقیق کرده و در کتابخانه‌های ایران و کشورهای دیگر به دنبال آثار ارائه شده در این زمینه‌ها بپردازد، از این‌رو که شناختن نسخه‌ها، تهیه‌کردن و حتی تصحیح آنها کار بسیار مشکلی است. از طرفی نمی‌توان توقع داشت پژوهشگر و فقیه به دنبال جمع‌آوری و شناخت این آثار باشد، از این‌رو پیشنهاد شد حوزه‌ها به ضرورت احیای میراث فقهی بها دهند.
رسا – آیا این پیشنهاد با استقبال مواجه شد؟
پس از گذشت دو سال، نهادی متولی این کار نشد و با توجه به این‌که در زمانی قرار داشتیم که بحث غنا و موسیقی از بقیه مباحث مهم‌تر بود، در سال 73 به بررسی این موضوع با همکاری و پیشنهاد آیت‌الله آملی لاریجانی، رییس قوه قضائیه در مرکز تحقیقات مدرسه ولی عصر(عج) با هدف استفاده از کتاب‌ها و کتابخانه‌ها، شناسایی سرگذشت‌نامه‌ها، تک‌نگاری‌ها و رساله‌های مستقلی که از قدیم تا زمان کنونی درباره این موضوع نوشته شده، پرداختیم.
رسا – کار شما به آثار منتشر شده محدود بود یا نسخ خطی را هم در دستور کار داشتید؟
کار بدین صورت بود که پس از شناسایی نسخه‌های موجود در کتابخانه‌ها ، آن را به ترتیب تاریخ وفات مؤلفان مرتب کرده و در سال 73 تا 77 مسأله غنا و موسیقی به عنوان میراث فقهی 1 منتشر شد . در سال 76 و 77 نیز سه جلد از آن به چاپ رسید و حاصل آن رساله‌هایی از فقهای شیعه درباره غنا و موسیقی بود که از ابتدا تاکنون نوشته شده بودند. در این میان رساله‌ها و تک‌نگاری‌هایی که به چاپ نرسیده بود، کتابشناسی و معرفی شد.
غیر از تعداد رساله‌هایی که در کتاب‌های دوره‌ای فقه به سبب چاپ نشدن در دسترس نیست، از مجموعه آثاری که چاپ نشده و در کتابخانه‌ها محبوس است و کسی هم بر روی آنها تحقیق نکرده، بخش غنا را انتخاب کرده و در مجموعه میراث فقهی 1 آوردیم. در مجموع 45 رساله در خصوص غنا و موسیقی شناسایی شد که از این تعداد 30 رساله موجود بود. آن تعداد رساله‌ای که صبغه فقهی دارد، در مجموعه آورده شده و بحث‌های فنی و علمی هم کتابشناسی شده‌اند.
رسا - در این کار شما تنها به جمع‌آوری اکتفا کردید یا مستند سازی هم صورت گرفت؟
پس از جمع‌آوری رساله‌ها مشاهده شد که روایات و احادیث مسأله بسیار متشتت و پراکنده است و اگر کسی بخواهد در این خصوص فعالیت تحقیقی داشته باشد، باید به روایات مراجعه کند، از این‌رو فصلی را به روایت مسأله اختصاص دادیم، یعنی روایات و احادیث غنای موسیقی را دسته‌بندی کرده، سند، متن و سخن فقها و محدثان درباره متن و سند را جمع‌آوری و آن را منتشر کردیم.
رسا – پس مستند سازی، جداگانه مورد توجه بوده؟
بله! از سال 76 تا دو سال گذشته هم به این کار مشغول بودیم که براساس آن توانستیم یک جلد دیگر از اثر را آماده کرده و مجموعه غنا و موسیقی را در چهار جلد قطور نزدیک به چهار هزار صفحه به چاپ برسانیم.
رسا- در کار روایی یا کلا مباحث فقهی به منابع شیعی بسنده شد یا کار مقارن هم صورت گرفت؟
برای این‌که فقه و احادیث شیعه به درستی شناسایی شود باید به فقه اهل سنت نگاهی داشت، چرا که بدون فقه اهل سنت، احادیث به درستی فهمیده نمی‌شود. از این‌رو در مجموعه چهار جلدی غنا و موسیقی یک فصل و بخشی از آن را به فقه اهل سنت اختصاص دادیم که نظر اهل سنت را درباره مسأله غنا و موسیقی به تفصیل بیان کرده و از هر رساله‌ای یک یا دو نظریه در مجموعه آورده شد. این بخش نمونه اول میراث فقهی و
کمک فراوانی برای فهم احادیث و فقه است.
رسا – پس از انتشار این اثر، بازخوردی هم داشتید که ببینید حوزه از آن چه استقبالی کرده است؟
بله. سال گذشته که درس خارج مقام معظم رهبری به غنا و موسیقی رسید، در درسشان از این کار خیلی تعریف کردند و با این‌که محور درس ایشان مکاسب شیخ انصاری بود، از روز اول درس شروع به بررسی احادیث غنا با همان ترتیبی که در مجموعه غنا و موسیقی ذکر شده بود، بررسی فرموده و احادیث را نیز یکی یکی سنداً و متناً براساس این کتاب بررسی کردند.
مقام معظم رهبری چندین بار از اثر غنا در درسشان اسم بردند و نسبت به این کار تشویق کردند و در جای دیگر، یکی از فقها گفت این کار پنجاه درصد کار فقیه را آسان کرده و پنجاه درصد بار استنباط را از دوش فقیه برداشته است و فضلا و حوزویانی که می‌خواهند پایان‌نامه بنویسند و تحقیق کنند، محتاج به صرف وقت برای پیدا کردن منبع نیستند.
رسا – در اثر دوم شما با عنوان رویت هلال ، شماره 2 درج شده . آیا کارهای پژوهشی شما قرار است مسلسل وار منتشر شود؟
بحث رویت هلال به سبب اهمیتی که داشت، پس از غنا و موسیقی مورد بررسی قرار گرفت و دومین عنوان اثر مجموعه میراث فقهی دو را در پنج جلد و بیش از چهار هزار صفحه به خود اختصاص داد. کار بر روی این موضوع از ابتدا با شناسایی رساله‌ها، نزدیک به ده سال به طول انجامید.
البته به دلیل این‌که این کار تجربه دوم بود، بحث رویت هلال مقداری منظم‌تر، دقیق‌تر و بهتر از کار غنا پیگیری شد و اکنون در مقدمه‌های رویت هلال هم تجربه‌های به دست آمده برای انعکاس در کارهای بعدی منعکس شده است.
این نکته قابل ذکر است که با بررسی بحث رویت هلال، تنها دو موضوع از چهل موضوعی که در مقاله پیش گفته شده، مورد بررسی قرار گرفته و هنوز بررسی سی و هشت موضوع مبتلابه دیگر باقی مانده است، از این‌رو پیشنهاد کردیم تا همکاران در دفتر تبلیغات اسلامی که بررسی مسأله ارث زوجه را دنبال می‌کنند، این مسأله مانند بحث رویت هلال کار شود.
رسا – درباره شیوه گردآوری مباحث رویت هلال و تدوین مجموعه میراث فقهی دو بیشتر توضیح دهید:
مجموعه مباحث رویت هلال به هفت بخش تقسیم شد و بهتر و منظم‌تر از بحث غنا پیش رفت. بخش اول به آیات رویت هلال پرداخته است. آیاتی که در قرآن مجید به نوعی با رویت هلال ارتباط دارد، انتخاب و تفاسیر شیعه و سنی و نظریات مفسران شیعه و سنی به ترتیب تاریخ وفات مفسران در این بخش آورده شد. بخش اول در جلد اول با عنوان تفسیر آیات مربوط به رویت هلال از تفاسیر شیعه و سنی است که در 125 صفحه به چاپ رسیده است.
بخش دوم مربوط به رساله‌های رویت هلال است که هدف از تدوین این بخش، جمع‌آوری تک‌نگاری‌های فقها تنها راجع به یک بحث از مباحث رویت هلال و یا شامل همه فروع آن است زیرا در بخش رویت هلال فروع زیادی وجود دارد. تمام رساله‌های مستقل درباره رویت هلال به ترتیب تاریخی از شیخ مفید، سید مرتضی تا زمان کنونی شناسایی و در مجموع سی رساله قابل نشر جمع‌آوری و در مجموعه رویت هلال به چاپ رسید. برخی رساله‌ها هم که نوشته شده بود و حرف مهم و تازه‌ای نداشت، کتابشناسی شد و آن‌هایی هم که حرف مهم و قابل توجهی داشت، تصحیح و در کتاب آورده شده است. بخش دوم ادامه جلد اول است و تمام جلد دوم را در برمی‌گیرد.
بخش سوم این اثر که جلد سوم و چهارم این مجموعه را به خود اختصاص داده است، شامل مجموعه آرای فقیهان در رویت هلال است. حتی کسی که رساله مستقلی ننوشته، اما راجع به رویت هلال اظهارنظری کرده است، ضمن جواب استفتا به مناسبت هر فقیه، هرجا نسبت به رویت هلال اظهارنظر کرده، ولو این‌که رساله مستقلی نداشته باشد، بخش مربوط به رویت هلال آن انتخاب شده و به ترتیب تاریخی در این کتاب فقهی آورده شده است.
رویت هلال یک سری مسائل ریاضی، فلکی و نجومی هم دارد که تا کسی به آنها آشنا نباشد، نمی‌تواند به درستی مسأله را تشخیص دهد. از این‌رو در بخش چهارم کتاب که عنوان آن مباحث هیوی یا فلکی است، چهارده مقاله و مبحث مفید از ابوریحان بیرونی، علامه شعرانی، آیت‌الله حسن‌زاده آملی و دیگر ریاضی‌دانان ایرانی و غیرایرانی، شیعه و غیرشیعه تا زمان کنونی انتخاب و آورده شده است. بنابراین اگر کسی بخواهد در رویت هلال مطالعه کند بدون آشنایی با این مسائل نظرش صائب نیست.
در بخش پنجم کتاب، رویت هلال در مذاهب دیگر که مقصود اهل سنت است، مورد بررسی قرار گرفته و نیز نظر خاص فاطمیون مصر در مسأله رویت هلال و بحث جدول و عدد مبنی بر این‌که هلال ماه رمضان همواره سی روز است در این بخش مطرح و نقد نظر آنها آورده شده است. همچنین نظر اهل سنت از معاصرین و قدما همچون شافعی و دیگران درباره این موضوع نیز در این مجموعه وجود دارد.
در بخش ششم کتاب، تمام آثاری که درباره رویت هلال نوشته شده چه متن آن موجود باشد و چه موجود نباشد، معرفی شده است. هفتاد رساله مستقل از شیعه شناسایی شده و از این تعداد، سی رساله پیدا و تصحیح شده است.
بخش احادیث رویت هلال، آخرین و مهم‌ترین بخش است. در جلد پنجم بیش از دویست صفحه احادیث شیعه و سنی درباره رویت هلال دسته‌بندی، تنقیح و مباحث سندی و متنی آن در جلد پنجم به چاپ رسیده است.
رسا – استقبال از این اثر تا چه حد بوده است؟
علی رغم حجم بسیار زیاد کتاب و تخصصی بودن آن، تاکنون سه بار در طول چهار سال ، این اثر از سوی انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم به چاپ رسیده است که این نشان‌دهنده استقبال مناسب مخاطبان از آن است.
رسا – علت استقبال از این اثر را چه می‌دانید؟
اثر رویت هلال، کار را برای فقیه آسان کرده است و فقیه اگر بخواهد در این مسأله تحقیقی انجام دهد، نیاز نیست به منابع دیگر مراجعه کند، چرا که تمام مسائل مربوط در این تحقیق به صورت تصحیح شده آورده شده است.
رسا – آیا تحقیق رساله‌ها و متون این اثر تحت اشراف اهل فن و خبره بوده است ؟
برخی از رساله‌ها پیش از چاپ خدمت حضرت آیت‌الله شبیری زنجانی ارائه شده و به دست ایشان تصحیح شده است. همچنین برخی از مسائل ریاضی که بسیار سخت بود با مشورت حضرت آیت‌الله حسن‌زاده آملی و پس از تصحیح ایشان و برطرف کردن ابهام‌ها به چاپ رسیده است.
رسا ـ مباحث مربوط به رویت هلال که در این مجموعه مطرح شده، شامل چه محورهایی است؟
مباحث مربوط به رویت هلال مختلف است و نظریه عدد، نظریه رویت، نظریه حکم حاکم شرع درباره رویت هلال، نظریه رویت هلال پیش از غروب آفتاب و پس از آن، نظریه اشتراط اتحاد آفاق یا عدم اشتراط، رویت هلال با ابزاری مانند تلسکوپ و دوربین و اعتبار محاسبات اهل نجوم و اهل فن را شامل می‌شود که در هر دوره ای یک محور محل بحث بوده و رساله‌های مختلف راجع به آن نوشته شده است.
رسا ـ آیا تدوین کتاب، کار گروهی بوده یا به تنهایی آن را به انجام رساندید؟
این کار یک کار گروهی است. اینجانب متولی و مشرف بر کار بودم و سیاست‌گذاری آن را خودم انجام دادم و مسؤولیت آن نیز به عهده خود من است.
رسا ـ چند نفر در تدوین آن فعالیت کرده‌اند؟
در مقدمه هر جلد نام همکاران به تفصیل آمده و به نقش آنان هم اشاره شده است. دوستانی که در هر جلد، همکاری بیشتری داشتند، نامشان بر روی جلد آورده شده است. حتی اگر کسی نسخه کتابی از کتابخانه‌‌ای در یکی از شهرهای ایران به ما داده، اسم وی را هم برده‌ایم.
تدوین اثر رویت هلال به این شکل ده سال طول کشید زیرا پس از حروفچینی و صفحه‌آرایی و حتی فرم‌بندی‌ها را هم نظارت کردیم تا ایرادی در آن پیدا نشود. گاهی یک رساله را به یک نفر سپردیم کار کند، اسم وی را هم آورده‌ایم.
رسا ـ برای استفاده از چنین اثر علمی که صفحات زیادی دارد و رساله های مختلفی در آن گرد آمده وجود فهرست موضوعی بسیار ضروری است . آیا به این نکته توجه شده است؟
برای تدوین فهرست موضوعی اقدام کردیم اما به جایی نرسیده‌ایم! چون مباحث بسیار پراکنده است. اگر کسی مسلط نباشد و بخواهد یک مطلب را پیدا کند، معطل می‌شود، در عین حال که نظم و نظام خوبی دارد. به همین جهت برای فهرست موضوعی و نمایه‌زنی اقدام شده، اما هنوز به نتیجه مطلوب و حد نشر نرسیده است. در این خصوص به برخی دوستان که اهل نمایه هستند، مانند آقای مرادی که نمایه دانشنامه امیرالمؤمنین(ع) را در یک جلد برای حجت‌الاسلام والمسلمین ری‌شهری تهیه کرده است، این کار پیشنهاد شده، اما چون ناشر این کتاب دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم و مرکز تحقیقات دفتر تبلیغات است، در حد پیشنهاد برای این کار اقدام کرده‌ایم، اما پیگیری‌های بعدی به عهده افراد دیگری است.
رسا ـ آیا با مطالعه این کتاب، انسان به سیر تاریخی موضوعات هم واقف می شود یا مباحث را بدون در نظر گرفتن تاریخ آن درج کرده اید؟
کار دیگری هم که هنوز فرصت نکرده‌ایم و آیت‌الله هاشمی شاهرودی به انجام آن توصیه کرده‌اند همین موضوع است یعنی بحث تاریخ علم در مسأله رویت هلال . بحثی تخصصی مبنی بر این‌که فلان فرع فقهی از چه زمانی وارد فقه شد، این را در غنا به شکل ناقص انجام داده‌ایم. مثلاً غنا در عزاداری از چه زمانی وارد فقه شد، آنجا آورده‌ایم که نخستین‌بار محقق کرکی در عصر صفوی این مسأله را مطرح کرده است و قبلاً این بحث نبوده است یا برخی از مباحث رویت هلال چه وقت وارد فقه شد، از نظر تاریخی تا زمان کنونی چه اظهارنظرهایی راجع به آن شده است. غیر از فهرست موضوعی و نمایه موضوعی، بحث تاریخ علمی را هم می‌توان از دل این موضوعات درآورد.
رسا ـ برخی از رساله‌ها قطعاً به زبان عربی است. زبان این کتاب عربی است یا فارسی و یا ترجمه شده ؟
ساختار کتاب فارسی است. تمام بخش‌ها یک مقدمه توضیحی دارد و هدف از آن بخش روشن شده است. بر تمام رساله‌ها مقدمه‌ای نوشته شده که نسخه آن از کجا تهیه شده؛ مؤلف چه کسی است و موضوع آن چیست. البته به متن‌هایی که از جای دیگر آورده شده، دست نزده‌ایم، یعنی متن کلام فقها کماکان باقی مانده تنها بخش احادیث که عربی است، توضیحاتی که درباره احادیث داده‌ایم به عربی تألیف شده است. بخش احادیث و بخش تفسیر آیات کاملاً عربی است. مگر این‌که زبان تفسیری فارسی باشد که تغییر نکرده است. به جز احادیث که عربی تألیف شده، نثر بقیه بخش‌ها به هر زبانی بوده، آمده است.
رسا ـ برای ترجمه کتاب به زبان‌های دیگر اقدامی شده است؟
پیشنهاد شده برای این‌که کتاب در کشورهای عربی هم منتشر و بهره‌برداری بیشتری از آن شود، اهم رساله‌های عربی و نصوص عربی از این متن انتخاب شود و با اسم عربی التراث الفقهی به زبان عربی جداگانه در کشورهای عربی مانند بیروت برای استفاده عام‌تر چاپ و منتشر شود.
رسا ـ این کتاب، صرفا جمع‌آوری است یا اعمال نظری هم در آن شده است؟
بخش رساله‌ها و کلمات دیگران که نقل می‌شود، تصحیح شده است. تصحیح یعنی عباراتی که به نوشته مؤلف نزدیک‌تر است، آورده شده، اما اگر در پاورقی حرفی به فقیهی نسبت داده که آن فقیه این‌طور نگفته ما یادآوری کرده‌ایم و آورده‌ایم که این نسبت اشتباه است. اگر حدیثی را به طوری نقل کرده که اشتباه است، به اشتباه آن اشاره شده است. صرف نقل نیست اظهار نظر در حد تصحیح است. منتهی نه به این معنا که یک رساله می‌آوریم در دفاع یا نقد آیت‌الله خویی آنجا بگوییم این استدلال درست است یا خیر. در این وادی وارد نشده‌ایم. آنچه مربوط به تصحیح متن می‌شود آورده‌ایم. در مقدمه بخش‌ها و مقدمه همه جلدها اظهارنظر هم کرده‌ایم. سیر مسأله را تا حد زیادی گفته‌ایم. این‌که مسائلی در این جلد مطرح شده و یا فقهایی که این نظر را دارند چه کسانی هستند، حرف یا نظر اکثر در این مسأله چیست در مقدمه جلدها و مقدمه بخش‌ها شده است.
رسا ـ آیا براساس این دو مجموعه گرانبها، یعنی غنا و موسیقی پایان‌نامه‌ای هم نوشته شده است؟
براساس رویت هلال یا غنا و موسیقی چندین پایان‌نامه سطح سه و چهار در حوزه نوشته شده و بخش‌های مختلف آن در جامعةالمصطفی العالمیه و حوزه موضوع پایان‌نامه قرار گرفته است.
رسا ـ در بخش معرفی کتاب ، روش نسخه‌شناسی مشهوری که هست رعایت شده یا روش خاصی داشته‌اید؟
براساس تمام منابع موجود که یکی از منابع کتابشناسی، فهرست کتابخانه و اطلاعات شخصی افراد متخصصی است، سعی شده از رساله و کتابی هر نسخه موجود است معرفی کنیم. به طور مثال از شیخ مفید گفته شده که از رساله ایشان پنج یا ده رساله موجود است و از این تعداد چند نسخه به دست ما رسیده است. بسیاری از رساله‌ها هم تنها یک نسخه داشته است. نسخه‌هایی هم که به دست نیامده است، یادآوری کرده‌ایم.
روش استاندارد در بحث تصحیح متون رعایت شده است. جدیدترین و پیشرفته‌ترین روش در تصحیح متون و معرفی نسخه آمده است. به سبب این‌که برخی رساله‌ها بسیار زیاد بود و حجم کتاب اجازه چاپ آنها را نمی‌داد، مانند مختلف علامه حلی که ده نسخه دارد، تنها ده صفحه اول و آخر آن را که نسخه خطی است به عنوان نمونه در اثر آورده می‌شود. البته در این اثر سی رساله چاپ شده که به سبب زیاد شدن حجم کتاب از آوردن نمونه نسخه خطی آن خودداری کرده‌ایم.
رسا ـ چرا احادیث را پس از قرآن نیاورده‌اید؟
دلیل این‌که احادیث را بعد از قرآن نیاورده‌ایم این بود که گفتیم اثر از کتاب شروع و به سنت ختم شود. البته علت این‌که احادیث را برای بخش آخر کتاب به تأخیر انداختیم این بود که در بسیاری از رساله‌ها به حدیثی تمسک می‌شد که اگر احادیث را ابتدا می‌آوردیم، آن حدیث فوت می‌شد، از این‌رو احادیث را آخر کار آمده و مجموع استدلال فقها و احادیث را پس از این‌که واقف شدیم و اطلاع پیدا کردیم در بخش احادیث آورده و تبویب خاصی به احادیث داده‌ایم. به عناوینی که در کتاب‌های رسائل، کافی، وافی و بحار است اکتفا نکرده و کل احادیث رویت هلال را به بیست موضوع تقسیم و ذیل این بیست موضوع با بحث سندی مفصل آورده شده است و احادیث اهل سنت هم دنبال باب آمده که هر فردی به راحتی می‌تواند بین احادیث تشیع و اهل سنت مقارنه کند.
رسا ـ آیا این اثر در نرم‌افزار هم ارائه می‌شود؟
دوره غنا و هلال ضمن بقیه کتاب‌ها در نرم‌افزاری که توسط مرکز تحقیقات نور منتشر شده، آمده است. منتهی اخیراً پیشنهاد کردیم که نسخه نرم‌افزاری آن به سبب حمل نقل آسان برای کشورها و شهرهای دور، جداگانه تهیه شود.
رسا ـ آیا اثر را برای علمای بلاد نیز ارسال کرده‌اید؟
این کتاب برای علمای عراق و فضلای عربستان همچون آیت‌الله سیستانی، آیت‌الله فیاض و شیخ حسن صفار برده شده است.
رسا ـ آیا مطالبی به اثر پنج جلدی رویت هلال اضافه خواهد شد؟
پس از چاپ اول اثر، بیست صفحه در انتهای جلد پنجم برای استدراک مطالب جدید در نظر گرفتیم. البته اگر مطالب جدید دیگری از فقهای قدیم پیدا شود که به حد جلد جدیدی برسد، جلد ششم به این مجموعه اضافه می‌شود، در غیر این‌صورت مطالب جدید به جلد پنجم اضافه خواهد شد.
رسا- آیا بحث رویت هلال همواره در ماه های شعبان و رمضان مطرح بوده یا سابقه رساله ها در موضوعات دیگر هم ورود دارد؟
مسأله حج و رویت هلال به تفصیل در مقدمه جلد اول آمده است. یعنی به رویت هلال ذی حجه که در طول تاریخ مورد بحث بوده و حوادثی که اتفاق افتاده و اختلاف بین شیعه و سنی و عمل مسلمانان در این خصوص مفصل در مقدمه اشاره شده است. اکنون نظر حضرت امام(ره) و بقیه فقها این است که در خصوص حج و ذی حجه نه ماه‌های دیگر، بر حاجیانی که آنجا هستند، اعلام اهل سنت حجت و معتبر است ولو این‌که یقینی به خلاف داشته باشند.
رسا ـ گفتید بررسی چهل موضوع یاد شده ضرورت احیای میراث فقهی نیازمند یک گروه تحقیقاتی منسجم و گسترده است، آیا در این خصوص کاری انجام شده است؟
دو مسأله مبتلابه غنا و موسیقی و همین‌طور رؤیت هلال را مورد بررسی قرار دادیم تا هر کسی خواست به همین روش، این کار را ادامه و از تجربیات به دست آمده به بهترین شکل استفاده کند. در جلد پنجم و مقدمه آن هم توضیح داده‌ایم که هرکسی بخواهد به بررسی این موضوع‌ها بپردازد، از چه روشی استفاده کند. اما به سبب تمرکز فعالیت‌ها در مؤسسه کتابشناسی شیعه، موضوع دیگری بررسی نشد. البته فیش‌های مسأله ربا و ارث زوجه آماده شده است که به واحد احیای میراث دفتر تبلیغات پیشنهاد کرده‌ایم که این کار را انجام دهند، که متأسفانه به سبب کمی منابع انسانی این کار انجام نشد. تنها پیشنهاد می‌شود مراکزی مانند مرکز احیای آثار اسلامی دفتر تبلیغات گروه‌های متعددی را برای موضوع‌های مختلف تعیین کنند. /920/903/گ402
ارسال نظرات