مطالعات حوزه زن و خانواده به دو بخش فقه و حقوق مرتبط است

به گزارش سرویس پیشخوان خبرگزاری رسا به نقل از روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، حجت‌الاسلام فرج‌الله هدایت‌نیا، عضو هیات علمی گروه فقه و حقوق پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تحصیلات حوزوی خود را در حوزه علمیه قم در سطح خارج فقه و اصول انجام داده و تحصیلات آکادمیک خود را نیز در مقطع کارشناسی در رشته حقوق دانشگاه تهران و کارشناسی ارشد با گرایش حقوق خصوصی به پایان رسانیده است. حوزه تمحض وی در گروه فقه و حقوق، حقوق زن و خانواده است. در مورد این حوزه با وی به گفت‌و‌گو نشسته‌ایم:

ـ لطفاً در ابتدا حوزه تخصص خود را معرفی کنید.

بنده در ابتدای کار پژوهشی خود در حوزه حقوق عمومی مطالعه می کردم و برخی از آثار مکتوب بنده مانند کتاب پرسش ها و پاسخ ها که توسط کانون اندیشه جوان به چاپ رسیده، در این حوزه است. این کتاب در جشنواره علامه طباطبایی(ره) حائز رتبه برتر اعلام شده است.
اما در راستای اهداف کلان پژوهشگاه، حوزه تمحض برای اعضای هیات علمی تعریف و مقرر شد این جانب در حوزه حقوق زن و خانواده تحقیقاتم را شروع کنم و هم اکنون قریب به 7 سال است که به طور تخصصی در حوزه این مسائل تحقیق می کنم.
این حوزه مطالعاتی از یک سو با مباحث فقهی ارتباط دارد، به اصطلاح فقه الاسره یا فقه خانواده را مطالعه می کند و از یک طرف نیز با حقوق خانواده سر و کار دارد. حقوق خانواده بخشی از حقوق خصوصی است که به دلیل اهمیت آن درکانون توجه قرار دارد. هم پرسش های مهمی در این حوزه مطرح است و هم شبهاتی که به ویژه در بحث حقوق زن و مرد و بحث های نابرابری حقوق آنها مورد توجه فعالان حقوق بشر است یا رویکرد های فمنیستی که در این حوزه قرار دارد نظام حقوق اسلام را به چالش می کشند و شبهات را هر از چند گاهی شاهد هستیم.

ـ در این حوزه تمحض به دنبال چه اهدافی هستید؟

برخلاف ادعای نظام‌های حقوقی رقیب که معتقدند اسلام نظام حقوقی ندارد، ما معتقدیم اسلام نظام حقوقی دارد. با این رویکرد حقوق خانواده هم به عنوان یک نظام حقوقی به صورت خرده نظام در چارچوب کلان نظام حقوقی اسلام مطرح می‌شود و ما مطالعاتمان را در این جهت ساماندهی می کنیم. بنابراین در این حوزه به معرفی نظام حقوقی اسلام پرداخته و به سوالات و شبهات مربوط به آن پاسخ می‌دهیم.

ـ سابقه و پیشینیه در این حوزه در داخل و خارج از کشور چقدر است؟

این حقوق قدمتش به نخستین سال های نزول قرآن باز می گردد. قرآن روشن ترین آیات را در خصوص مسائل خانواده، روابط میان زن و شوهر و روابط میان والدین و فرزندان دارد. از سوی دیگر فقها نیز به شکل گسترده این آیات را مورد توجه قرار داده و بحث فقهی این حوزه را مطرح کرده اند و با پشتوانه روایات وارده، مجموعه مباحث بسیار کاملی را به وجود آورده اند.
بنابراین در داخل نظام حقوقی اسلام و در مباحث فقهی، بحث حقوق خانواده جایگاه روشن و سابقه ای بسیار طولانی دارد. در جامعه غربی هم با توجه به تحولاتی که بعد از اواخر قرن هجده و اوایل قرن نوزدهم پیش آمد و بحث برابری حقوق زن و مرد مطرح شد، تحولات چشمگیری در حقوق خود پدید آمد و همین باعث شده است که دو نظام حقوق غرب و اسلام به صورت دو رقیب هر از گاهی یکدیگر را به چالش بکشند و در مقابل هم بحث هایی را مطرح کنند.

ـ تا کنون چه اقداماتی در راستای حقوق زن و خانواده انجام داده‌اید؟

من در ارتباط با حقوق زن، تاکنون پنج اثر به شکل کتاب و هم چنین تعدادی مقاله به نگارش درآورده ام، که منتشر شده است. سفری 100 روزه با موافقت پژوهشگاه به عربستان سعودی داشتم. البته رویکرد این سفر بیشتر فرهنگی بود ولی فرصت خوبی بود که در مباحث تطبیقی میان فقه امامیه و فقه اهل سنت که در حیطه مطالعات خودم بود، زمینه هایی را شناساسی کنم. همچنین در سفری دیگر به مالزی، به اتفاق تعدادی از اعضای هیات علمی پژوهشگاه، دیدارهایی از دانشگاه ها و موسسات علمی پژوهشی داشتیم و صحبت های مقدماتی برای تعیین زمینه های همکاری متقابل و هم چنین انعقاد تفاهم نامه های مختلف صورت گرفت.
در داخل کشور نیز در مناظرات و میزگردها و جشنواره ها حضور پیدا می کنم. این حضور پیرامون دو حوزه زن و خانواده و حکومت دینی و ولایت فقیه است و در مراکز استان ها در بین اقشار فرهنگی و دانشجویان حضور می یابم. هم چنین قریب به دو سال است که از سوی پژوهشگاه با کمیسیون حقوق بشر اسلامی همکاری دارم.

ـ لطفاً مختصری از آثار خود که در پژوهشگاه انجام شده است را معرفی کنید.

یک اثر با نام فلسفه حقوق خانواده در سه جلد است که جلد اول و دوم آن با مشارکت گروهی از همکاران پژوهشگاه منتشر شده و جلد سوم را شخصاً به صورت مستقل نوشته ام. این کتاب تا الآن به چاپ دوم رسیده و در مجامع علمی جایگاه نسبتاً خوبی داشته و در جشنواره های مختلف نیز رتبه هایی را به خود اختصاص داده است. این کتاب در هفته پژوهش و جشنواره کتاب خانواده به عنوان اثر برگزیده، انتخاب شد.
اثر دیگری نیز به نام داوری در حقوق خانواده در پژوهشگاه تالیف کرده ام، مهمترین سند این کتاب آیه شریفه حکمیت است که توصیه می کند در اختلافات خانوادگی وقتی که بیم شقاق و شکاف میان زن و شوهر باشد طرفین زن و شوهر داورانی را با هدف سازش و صلح انتخاب کنند. همین آیه در داخل کشور مورد توجه قرار گرفته و برای آن قانون وضع شده است. نهاد حکمیت هم اکنون در داخل کشور در محاکم قضایی فعال است. سوالات و شبهات و ابهاماتی برای عملیاتی کردن این فرمان قرآنی وجود داشت که باعث شد پژوهشگاه آن را جزء اولویت های پژوهشی قلمداد کند و اینجانب مامور شدم آن را به سرانجام برسانم. این کتاب نیز در جشنواره دین پژوهان درحوزه علمیه قم و در هفته پژوهش نیز به عنوان اثر برگزیده اعلام شده است.
پروژه دیگری هم تحت عنوان عناوین ثانوی و حقوق خانواده برای پژوهشگاه انجام داده ام. کار به اتمام رسیده و تحویل گروه شده است. موضوع کار این است که ما در اسلام احکامی داریم که به احکام اولیه معروفند و برای روابط میان زن و شوهر و والدین و فرزندان در شرایط عادی است. لیکن وقتی شرایط خاص شود و حرجی و ضرری پیش می آید احکام دیگری تحت عنوان احکام ثانویه جایگزین آن می شوند. این احکام مستند به عناوین اضطرار و شروط به تعبیری جزو عناوین ثانویه هستند و کل کتاب بر همین مبناست. این اثر در سیصد و پنجاه صفحه به نگارش در آمده و در مرحله ارزیابی است. در کنار این کتاب ها مقالات متعددی هم چه در مجلات پژوهشگاه و چه در مجلات تخصصی دیگر منتشر کرده‌ام. /920/د102/ع