مشکل اصلی عرصه مهدویت، شتابزدگی در مستند ظهور نیست!
غلام رضا بهروزلک
چند صباحی است که مسأله مهدویت، این بار نه در قالب جشنهای نیمه شعبان، یا پیدایش جریانهای انحرافی چون هشتگرد کرج و امثال آن، بلکه در قالب عملکرد جمعی است که با ادعای انقلابی و مهدی باوری اذهان مردم را به خود مشغول داشته و موجب اتخاذ مواضع گاه مختلف و در مجموع انتقادی علیه خود گشته اند.
انتشار گسترده و سازمان یافته مستند «ظهور بسیار نزدیک است» از سوی ایشان و متعاقب آن مواضع علما، مسوولان در برابر آنان حتی طرح گزینه محاکمه و بازخواست قضایی ایشان همگی تحولاتی بوده است که در چند هفته گذشته روزهای نخست سال جهاد اقتصادی را تحت الشعاع خویش قرار داده است. اما سوالی که مطرح است آن است که فارغ از محتوای فیلم مستند و نقدهای وارد بر آن، مشکل اصلی عرصه مهدویت چیست؟ آیا مشکل اصلی ما تولید این نوع مستندهاست؟ به نظر نگارنده و به دلایل زیر پاسخ منفی است:
1. به رغم گسترش توجه عمومی به آموزه مهدویت، و به رغم تلاشهای علمی و ارزشمند بزرگان حوزه و دانشگاه در عرصه مطالعات مهدویت به نظر می رسد هنوز رسالت بزرگی در این زمینه بر زمین مانده است. اقبال عمومی همواره با هیجان و شور و نشاط همراه است و کمتر حوصله تأملات و تدقیقات ظریف را دارد. اما هنگامی که میبینیم به دلیل فقدان پژوهشهای عمیق در برخی از عرصه ها و زیرساختهای آموزه مهدویت و ابعاد و حدود ثغور آن، این اقبال عمومی گاه با سردرگمی و حتی سرخوردگی مواجه میشود.
طرح دیدگاهها و آراء مختلف و گاه حتی معارض در مسائل فرعی مهدویت نمود بارزی از این امر است. مردم نمیدانند آیا حضرت شهید خواهد شد یا نه؟ آیا 50 نفر از ارکان دولت حضرت از زنان هستند یا نه؟ آیا مسجد جمکران معتبر است یا نه؟ یقینا اگر دیدگاه واحدی در این زمینه ها عرضه میشد مردم چندان به اضطراب و نگرانی نمی افتادند. اما وقتی مشاهده می کنند حتی بزرگان در این عرصه ها اختلاف نظر دارند، ابهام و درماندگی مردم بیشتر بروز مینماید.
این نکته بیانگر آن است که ما در عرصه مهدویت پژوهی هنوز کارهای زیادی باید انجام بدهیم که هنوز بدانها تفطن لازم نداریم. یقینا بیش از 1700 روایتی که در این عرصه در منابع شیعی و برخی منابع سنی نقل شده است، نیازمند تدقیق، بازنگری و در نهایت پالایش هستند تا بتوان معرفت معتبر برگرفته از سرچشمه و معدن علوم اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام را در این زمینه به تشنگان معارف مهدوی ارائه نمود.
عمده کاری که علاوه بر تحقیقات علمای سلف پس از انقلاب صورت گرفته است، ارائه و تهیه معجم احادیث امام مهدی عج در یک جا بدون نقد و پالایش محتوایی و سندی است. یقینا بسیاری از این اخبار نیازمند بررسی دقیقتر سندی و دلالی هستند و با صرف یک حدیث نمیتوان حکم نمود.
اما به رغم چنین نیاز اساسی به ضرس قاطع میتوان گفت هنوز این امر صورت نگرفته و حتی بسیاری از اهل نظر به دلیل سترگی و عظمت این کار همواره از ورود به آن برای غیر صاحبنظران بیم و انذار داده اند. اما هر چند این بیم و انذار در جای خود صحیح است، اما دست در دست گذاشتن و تأخیر تا کی؟ آیا فقدان کارشناسی شایسته و لازم در این زمینه خود زمینه ساز شتابزدگی در فهم و برداشت از روایات مهدویت به گونه مطرح شده در مستند مذکور نیست؟!
2. امر اساسی تر و مهم تر آن است که متأسفانه جامعه علمی ما هنوز عرصه مطالعات مهدویت را به صورت جدی به رسمیت نشناخته است. دانشگاهها به هر دلیل از ورود به این امر بازمانده اند، و حتی تک واحد درسی نیز در دانشگاهها برای مطالعه و تدریس مهدویت نمی توان یافت.
در حوزه های علمیه نیز به رغم شکل گیری رشته تخصصی مهدویت، هنوز شاهد مشکلات و ابهامات زیادی هستیم. گاه مسوولان تصمیم گیرنده در این زمینه نسبت به نیاز به این موضوع تردید جدی دارند. نمونه بارز چنین تردیدی را میتوان در عدم تصویب نهایی سرفصلهای این رشته تخصصی پس از برگزاری تاکنون حدود هفت دوره سطح 3 آن هستیم. حتی تقاضای تأسیس سطح 4 رشته تخصصی مهدویت با ابهام و بن بستها و تردیدهای جدی تری مواجه است. شاید ابتدا باید ناظر بود که دشمنان قسم خورده ما همچون سران آمریکا، خود مراکز تحقیقی و علمی خاصی را به مطالعه این امر مقدس اسلامی اختصاص دهند و ما در قفا و ورای آنها و با تردید وارد این عرصه شویم.
3. بدون تردید آموزه مهدویت صرفا مسأله ای کلامی نبوده و از ابعاد مختلف تاریخی، روایی، تفسیری، فلسفی، سیاسی، اجتماعی، روانشناختی، اخلاقی، تربیتی، راهبردی، آینده پژوهی و بسیاری ابعاد دیگر قابل مطالعه است. نگاه تنگ نظرانه غالبا مهدویت را از منظری صرفا کلامی یا تاریخی یا روایی مینگرد. اما به نظر میرسد در شرایط امروزی و با پیدایش مطالعات چند رشتگی و بینارشتگی، ضرورت نگاه جامع به این عرصه هر چه بیشتر مشاهده میشود. در واقع در مطالعات اسلامی جاری مهدویت را میتوان به شیعه شناسی تشبیه و تنظیر نمود که یک مطالعه چندرشتگی یا بینارشتگی است.
4. اسفناک تر از آموزش مهدویت، عرصه مهدویت پژوهی است. نگاه تنک و کم مایه به این حوزه مطالعاتی را لازم نیست تلاش کنیم جستجو نماییم تا از زبان صرفا اندکی معدود بشنویم. حتی گوش ناشنوا نیز بی مهریها و کم توجهی های حتی خواص ما را نسبت به این عرصه میشنود و رنج میبرد. کم نیستند کسانی که خود گاه جزو فرهیختگان حوزه و دانشگاه هستند، اما در ضرورت رویکردهای عمیق علمی و پژوهی و حتی امکان آن ابراز تردید میکنند. شاید غلبه رویکردهای هیجانی، ژورنالیستی و گاه سیاسی و باندی به مهدویت باعث تردید و تأمل این بزرگوراران شده است، اما باید پرسید آیا تهی بودن سراب را میتوان دلیل بی اعتمادی به ماء معین دانست؟!
4. نکته نهایی در این اجمال را باید فقدان نگاه راهبردی و آینده پژوهانه به مهدویت در عرصه برنامه ریزی و اجرا دانست. بدون تردید مهدویت آرمان هر شیعی است. صبح یک منتظر با عهد و پیمان با امام خویش آغاز میشود. اما گویا ثقل اصغر نیز دچار همان گرفتاری مهجوریت ثقل اکبر شده است. فقدان رویکرد به قرآن کریم در جامعه و مدیریت و اجرا به عینه در عرصه مهدویت نیز جاری است.
مهدویت آرمانی است که میتواند الهام بخش و مدل و الگوی توسعه و پیشرفت و برنامه ریزی ما باشد. اما نگاههای سطحی، فردمحورانه و غیرعمیق به مهدویت باعث شده است که تنها به صورت فردی به حضرت مهدی عج توجه نماییم و صرفا منتظر فرارسیدن جامعه و حکومت مهدوی باشیم. اما نتوانیم به فرموده امام سجاد (ع) انتظار فرج خویش را مصداق اعظم فرج نماییم. یقینا انتظار فرج زمانی بزرگترین فرج خواهد بود که الهام بخش برنامه ها و راهبردهای ما در عصر غیبت باشد و به صورت نه صرفا لسانی، بلکه در عمل و در برنامه ما تجلی نماید. بدون تردید ما از این مرحله بسیار دوریم و آموزه مهدویت برای برنامه ریزی ما امری غریب و غیرالهام بخش باقی مانده است. و اینجا نیز ما با آموزه مهدویت همچون قرآن کریم، تزیینی و نعوذ بالله حاشیه ای برخورد کرده ایم.
در نهایت، باید از تولید و تکثیر شتابزده مستند مذکور اظهار تأسف نمود و تولید کنندگان آن را تواصی به حق و همدیگر را تواصی به صبر و تأمل که آیا این ره که میرویم، چنین شتابان، ما را به کدامین مقصد میرساند! اما جان سخن این است که توجه به مشکلات سطحی تر نمی بایست ما را از توجه به مشکلات اساسی تر و جدیتر بازدارد./ی702/گ
ارسال نظرات