سالک روشن ضمیر

هشتم مرداد، سالروز رحلت بزرگ مردی از تبار خوبان و صالحان، ره یافته حریم قرب الهی، حکیم نامدار، عارف واصل، فقیه نامور و معلم بزرگ اخلاق، آیت اللّه العظمی آخوند ملا حسینقلی همدانی است؛ مردی که با مجاهدات نفسانی، ریاضت های شرعی و فتح قله های رفیع انسانیت، انسان های نمونه و شایسته ای را تربیت نمود که هر یک از آن ها، افتخار آسمان علم و معرفت و سیر و سلوک به شمار می آیند.

تولد

مولی حسینقلی همدانی فرزند مردی سعادتمند به نام رمضان شوندی درجزینی همدانی است که نسبش به جابربن عبدالله انصاری، صحابی مشهور می رسد. سال تولد وی 1239 ق می باشد، از آنجا که پدرش همیشه از خدا می خواست فرزندانش در سلک روحانیت در آیند و در این راه اهتمام می ورزید. پس از گذراندن ایام کودکی او را به تهران و نزد شیخ عبدالحسین تهرانی معروف به شیخ العراقین در مدرسه مروی آورد. پس از تهران به سبزوار نزد فیلسوف معروف حاج مولی هادی سبزواری رفت و توشه ها برداشت و پس از آن عازم نجف اشرف شد و سالیانی دراز در فقه و اصول از حوزه درس شیخ انصاری استفاده کرد و تقریرات فقه و اصول شیخ را نوشت.

شیخ آقا بزرگ تهرانی درباره اش می گود: او در علم اخلاق وزنه ای که به وصف نیاید. مدت ها گذشت و زمانه به سان او در علم اخلاق و تهذب نفوس ندید و این فن بدو ختم شد و پس از وی کسی که نظیرش باشد به وجود نیامده.(1)

استقامت در راه کمال

آن طور که در زندگی جناب ملاحسینقلی همدانی نقل شده است ایشان برای رسیدن به کمال زحمات زیادی کشیده و در اوایل کار پس از سالها نتیجه گرفته است.

آیت الله حسن زاده آملی در همایش بزرگداشت مقام شیخ عارفان آخوند ملاحسینقلی همدانی فرمودند:

حضرت آیة الله ملاحسینقلی همدانی پس از بیست و دو سال نتیجه گرفت و کسانی که دیر نتیجه می گیرند، پخته تر، قویتر و بهتر نتیجه می گیرند؛ چون آمادگی و استعدادشان بیشتر می شود. قضیه هم از این قرار بود که آخوند در نجف در ایوانی نشسته بود، چشمش به تکه نان خشکی افتاد که کبوتری برای خوردن آن پر کشید و آمد، ولی نتوانست با منقار آن را خرد کند. رفت و بار دیگر بازگشت، چند بار رفت وآمد تا این که بالاخره تکه نان را خرد کرد و خورد و دلش آرام گرفت و رفت. جناب آخوند از این واقعه الهام گرفت که باید صبوری کرد.

آخوند حسینقلی همدانی پس از رحلت شیخ انصاری نزد کسی شاگردی نکرد و به دنبال ریاست نیفتاد، با اصرا طلاب در خانه خود جلسات تدریس را دایر کرد، شاگردان زیادی گرد او جمع شدند و در درسش شرکت می کردند؛ وی صبح ها در منزلش درس اخلاق می گفت. آخوند همدانی شاگردان بسیاری در فن اخلاق پرورید که هرکدام ستارگان فروزان بودند که زینت آسمان علم و فضیلت و محور تقوا و راستی به حساب می آیند.

علامه سید محسن امین عاملی که چندی افتخار درک محضر آخوند، نصیبش شده است می گوید، او این دورانی که ما به نجف رفتیم (1308ق) آخوند، همسایه ما بود و روزهایی چند به درس اخلاقش حاضر شدم ولی به دلیل اشتغال به کارهای مهم تر نتوانستم ادامه دهم و اینک بر این امر افسوس می خورم، او از زرق و برق دنیا و ریاست پرهیز می کرد و حتی نماز جماعت را با برخی از خواص در منزلش می خواند. (2)

آخوند ملا حسینقلی همدانی در نگاه دیگران

مرحوم ملکی تبریزی شاگرد بزرگ او می گوید: در مراتب یاد شده (یعنی، طول سجود و عبادت و ...) کسی را نظیر او ندیدم. علامه طباطبائی گوید: گروهی، دسته جمعی توطئه کردند و روش الهی و توحیدی مرحوم آخوند را به باد انتقاد گرفتند و در عریضه ای به مرحوم شریبانی ـ در هنگامی که مرحوم شریبانی ریاست داشت و رئیس وقت شمرده می شد ـ نوشتند که مولی حسینقلی همدانی روش صوفیانه در پیش گرفته است. مرحوم شربیانی نامه را مطالعه کرد و زیر آن نوشت : «کاش خداوند مرا مثل آخوند ، صوفی قرار بدهد» با این جمله آن عالم بزرگ، کار تمام شده و دسیسه های آنان همه بر باد رفت. (3)

علامه طباطبایی: «سیصد نفر از اولیای الهی، در محضر انور مرحوم آخوند همدانی، تربیت شده اند» (4)

شیخ آقا بزرگ تهرانی: او در علم اخلاق، وزنه عظیمی است که به توصیف نیاید. مدت‌های مدیدی گذشت و زمانه همانند او در علم اخلاق و تهذیب نفوس ندید و این فن به او ختم شد و پس از وی نظیری برایش پیدا نشد؛ زیرا او عده‌ای را تربیت کرد و آنان را در مسیر تهذیب نفس قرار داد. آنان بعد از او همانند ستارگان، زینت ‌بخش آسمان علم و فضیلت گردیدند. در یک کلام، او بر بسیاری از علما و دانشمندان برتری دارد. (5)

شیخ عباس قمی: بنده صالح خدا؛ نخبه فقیهان ربانی؛ دائم المراقبه … و روش سلوکی آخوند بر طبق روش سید بن طاووس بوده و در ادامه آورده است که ایشان جماعتی از مؤمنین را از ظلمت جهل به نور معرفت پروردگار رسانید تا جایی که آن جمع خود جزو راه یافتگان کوی دوست گشتند. (6)

میرزا جواد آقا ملکی تبریزی: «او حکیمی عارف، معلمی نیکوکار و طبیب کاملی بود که به سان او ندیدم». (7)

رحلت

آیت الله العظمی آخوند حسینقلی همدانی در سال 1311 ق، در سن 72 سالگی در کربلای معلی مرغ روحش به بهشت برین پرواز کرد و در حرم مطهر سید الشهداء به خاک سپرده شد.

برخی آثار

برخی از آثار قلمی آخوند همدانی عبارتند از: چند نامه و دستور العمل ارزنده که در آخر تذکره المتقین به چاپ رسیده، تقریراتی که از درس شیخ انصاری نوشته است یا شاگردان از درس فقه یا اخلاقش نگاشته اند از جمله: صلات المسافر، الخلل، القضاء، الشهادت و الرهن(8)

منابع
سایت تبیان / سیمای فرزانگان، رضامختاری/
1 ـ نقباء البشر (از طبقات اعلام الشعه) ج2،ص 675
2 ـ اعیان الشیعه، ج6،ص 136
3 ـ مهرتابان ،ص 140،بخش دوم
4 ـ مهر تابان ؛ یادنامه علامه طباطبایی ( ره )، علامه سید محمد حسین طهرانی ( ره )،ص 322
5 ـ نـقباء البشـر، ج2، ص67
6 ـ فوائد الرضویه ص 148
7 ـ چلچراغ سـالکـان
8 ـ نقباء البشر ، ج2،ص677

/908/ی702/ر