عید نیایش
عرفه را روز دعا و نیایش خوانده‌اند. روزی که با دعا و نیایش به درگاه آفریدگار عالم به عید رهایی از نفس و قربان کردن نفس خواهیم رسید. عرفه؛ روزی که اگرچه روزه‌اش برابر با جبران گناهان نود ساله است؛«1» اما همین روزه در جایی که باعث ضعف و جدایی از دعا و نیایش شود کراهت دارد. گفته‌اند: اگر کسى در اثر روزه، ضعیف شود و نتواند دعا کند، روزه نگرفتن و دعا خواندن بهتر است.
عرفه از روزهاى برگزیده خداست از جایگاههاى مهم در واجبات حج، موقف عرفات است. این روز به اندازهاى نزد پروردگار ارزشمند بوده که بر آن سوگند یاد نموده است؛ «وَ الْیَوْمِ الْمَوْعُودِ* وَ شَاهِدٍ وَمَشْهُودٍ» «2»؛ و سوگند به روزى که [برپا شدنش را براى داورى میان مردم] وعده دادهاند* و سوگند به شاهد [که پیامبر هر امّت است] و مورد مشاهده [که اعمال هر امت است].
براى آیه فوق، حدود سى مصداق گفته شده است، از جمله در برخى تفاسیر چنین آمده است:
از ابن عباس و قتاده و نیز امام محمد باقر (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام) و پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله) نقل شده است که شاهد (گواه) روز جمعه است و مشهود (گواه شده) روز عرفه است.»«3»
واژه عرفه و عرفات از ریشه معرفت به معناى شناخت است. عرفات نام سرزمینى در بیست کیلومترى مکّه است و بر حاجیان و زائران خانه خدا واجب است که از ظهر روز نهم ذى الحجه تا غروب در آن مکان بمانند.
امام صادق (علیه السلام) درباره علت نامگذاری عرفات فرموده است: حضرت آدم علیه السلام در آن به گناه خود اعتراف نمود و جبرئیل به حضرت ابراهیم علیه السلام گفت: «إعترف بذنبک و أعرف مناسکک»؛«4» در اینجا به گناه خود اعتراف کن و با مناسک خود، آشنا شو.«5»
روز درخواست و نیایش و خواست از خداست. همه خلق امروز به درگاه او راهنمایی شده‌‌اند. در این روز امام سجاد (علیه السلام) به فقیرى که از مردم درخواست کمک مىکرد، فرمود:
واى بر تو! آیا در مثل چنین روزى به سراغ غیر خدا مىروى؟ امروز روزى است که امید مىرود نه تنها افراد حاضر بلکه کسانى که هنوز متولد نشدهاند مورد لطف خداوند قرار گیرند.«6»
روز عرفه روزى است که به فرموده پیامبر (صلى الله علیه و آله) سختترین روزها براى شیطان است.«7»
روزى که هنگام غروبش پیامبر (صلى الله علیه و آله) به بلال فرمود: مردم را ساکت کن تا مطلبى بگویم. همینکه مردم ساکت شدند رسول خدا (صلى الله علیه و آله) فرمود:
«انّ ربّکم تطوّل علیکم فغفر لمحسنکم و شفّع محسنکم فى مسیئکم فافیضوا مغفوراً لکم».«8»
همانا خداوند بر شما منت گذاشت و خوبان شما را بخشید و به احترام مقام نیکوکاران از تقصیر بدان شما نیز صرف نظر فرمود بدانید که همه شما مورد عفو قرار گرفتهاید.
جالب این است که در ادامه حدیث حدیث آمده است: «الّا أهل التّبعات»، یعنى عفو و بخشش خداوند، شامل افرادى که حق مردم را از بین بردهاند نمىشود.
ناله‌هایی که در روز عرفه به درگاه خدا بلند می‌شود؛ به انسان می گویند تا متوجه خدا شود تا خودش. به او فکر کند تا خودش. دعای در امروز دستگیر انسان برای خروج از ظلمت نفس است.
سرور و سالار شهیدان امام حسین (علیه السلام) در روز عرفه در بیابان عرفات از خیمه بیرون آمد و با گروهى از اهل بیت و فرزندان و شیعیان، با نهایت خشوع و آمادگى قلبى در سمت چپ کوه کوهى که در عرفات است به نام جبل الرحمة- رو به قبله ایستاد و دستهاى مبارک را به دعا بلند کرده همچون فقیرى که گرسنه است، مشغول دعا شد، دعایى بسیار طولانى، بسیار پر محتوى و عاشقانه و در آن هواى داغ بطور عجیبى اشک مىریخت و همه اطرافیان گوش به دعاى امام داده و با صداى بلند گریه مىکردند و آمین مىگفتند.
با تمام ارزش و اهمیتی که صحراى عرفات براى زائران خانه خدا دارد کربلا و زیارت امام حسین (علیه السلام) حساب دیگرى دارد. امام صادق علیه السلام فرمود:
«إنّ اللّه تعالى یتجلّى لزوّار قبر الحسین علیه السلام قبل اهل عرفات یقضى حوائجهم و یغفر ذنوبهم و یشفعهم فى مسائلهم ثم یاتى أهل عرفات فیفعل بهم ذلک»«9»؛ خداوند متعال قبل از زائران خانه خود به زائران امام حسین علیه السلام لطف مىکند، براى آنان تجلى نموده، دعاهایشان را مستجاب مىکند، گناهانشان را مىبخشد و در مشکلاتشان امداد مىدهد، بعد نظر مرحمت خود را به اهل عرفات و حجاج مىافکند.
خوشا به حال کسى که پس از غروب عرفه که از گناهان پاک شده است دیگر دور گناه نگردد، امام صادق (علیه السلام) فرمود: هنگامى که روز عرفه به پایان انجامید و شب فرا رسید فرشتگان به دوش انسان زده و مىگویند: اى زائر خانهى خدا، گذشتههاى تو بخشیده شد مواظب باش که در آینده چگونهاى؟«10»
قربان، نام یکى از اعیاد رسمى سالیانه مسلمانان، در روز دهم ذیحجّه است که آن را أَضحى نیز مىگویند. و آن روز تاریخى از بزرگترین روزها نزد خداوند است؛ زیرا روز مراسم قربانى گوسفند در برابر فرمان قربانى کردن اسماعیل (علیه السلام) به دست حضرت ابراهیم (علیه السلام)، از بهترین اعمال واجب در مناسک حج است. و از آن پس حاجیان در احیاى فداکارى از سوى این پدر و فرزند، روز عید قربان در منى قربانى مىکنند.
ابان بن محمد از امام جواد (علیه السلام) روایت مىکند که فرمود: ما مِنْ عَمَلٍ أَفْضَلَ یَوْمَ النَّحْرِ مِنْ دَمٍ مَسْفُوکٍ أَوْ مَشْىٍ فى بِرِّ الْوالِدَیْنِ أَوْ ذِى رَحِمٍ قاطِعٍ یَأْخُذُ عَلَیْهِ بِالْفَضْلِ وَ یَبْدَأُهُ بِالسَّلامِ أَوْ رَجُلٍ أَطْعَمَ مِنْ صالِحِ نُسُکِهِ وَ دَعا إِلى بَقِیَّتِها جِیرانَهُ مِنَ الْیَتامى وَ أَهْلِ الْمَسْکَنَةِ وَ الْمَمْلُوکِ وَ تَعاهَدَ الْأُسَراءَ؛«11» هیچ عملى در روز عید قربان برتر نیست، مگر خونى که براى قربانى ریخته شود و گامى در راه احسان به پدر و مادر برداشته شود و دیدار خویشى که گسیخته باشد و به خودگذشتگى و آغاز به سلام بر وى پیشى گیرد و یا مردى از گوشت قربانى خود به همسایگان و مستمندان و یتیمان اطعام نموده و به ملاقات اسیران برود.
سالار شهیدان امام حسین (علیه السلام) در سال شصت هجرى گرچه حج خود را ناتمام گذاشت و به منى نرفت، ولى قربانىهاى گرانقدرى را در راه خدا داد و سرانجام وجود مبارک خویش را هم قربانى اسلامى کرد، تا مکّه و منى بماند. از این رو امام سجّاد (علیه السلام) در سخنان کوبنده خود در مقابل یزید لعین، فرمود:
أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ عَرَفَنى فَقَدْ عَرَفَنى وَ مَنْ لَمْ یَعْرِفْنى فَأَنا اعَرِّفُهُ بِنَفْسى، أَنَا ابْنُ مَکَّةَ وَ مِنى وَ أَنَا ابْنُ الْمَرْوَةِ وَ الصَّفا. «12»
اى مردم! هر که مرا مىشناسد که مىشناسد و هر که مرا نمىشناسد خود را معرفى مىکنم، من فرزند مکه و منى هستم و من فرزند مروه و صفا هستم.
منی در روز عاشورا و در قربانگاه کربلا بود. آنجا که شاهد قربانى شدن هفتاد و دو شهید در آستان قرب و رضاى حق بود و حضرت زینب (علیها السلام) ن جانفشانى برادرش در میدان جنگ را عاشقانه ترسیم کرد، آن هنگام که به بدن مطهّر حضرت سیّدالشهدا علیه السلام رسید، دست و نگاه خویش را رو به آسمان برد و عرضه داشت:
اللَّهُمَّ تَقَبَّلْ مِنَّا هذَا الْقُرْبانِ؛ خدایا! این قربانى اندک را از ما بپذیر.
در زیارتنامهها و خطابههاى اسیران اهل بیت از شهید مظلوم کربلا، به ذبیح و قتیل یاد شده است. او وارث اسماعیلى بود که در مناى کربلا، قربانى حیات دین شد و پیام شرف و عزّت را به انسانها ابلاغ کرد.
حقیقت دین و حیات باطنى هر مکتبى در اهداى قربانیان و فداکاران حق است و خون آنان ریشه درخت دین را آبیارى مىکند. ملتهایى که در راه آزادى و استقلال گام برداشتهاند، همواره قربانیان بسیارى را تقدیم کردهاند و قربانى دادن و شهادت، رمز پیروزى و عزّت آنان بوده است.«13»
/ی702/ر
پاورقیها
1. المراقبات، ص 229.
2. بروج : 2- 3.
3. مجمع البیان فى تفسیر القرآن، ج10، ص 315، ذیل آیه 3 سوره بروج.
4. علل الشرایع، ص 436.
5. بحار الأنوار، ج 96، ص254.
6. بحارالانوار، ج 99، ص 292.
7. مستدرکالوسائل، ج 10، ص 43.
8. کافى، ج 4، ص 168
9. المراقبات، ص 229.
10. وافى، ج 2، ص 45.
11. بحار الأنوار، ج 88، ص 127،
12. الاحتجاج، ج 2، ص311 .
13. تفسیر و شرح صحیفه سجادیه، ج 12، ص 154