نظریه سازی در علوم اجتماعی اسلامی بررسی شد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام حسین بستان، عضو هیات علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه صبح امروز در نشست علمی روش شناسی نظریه سازی در علوم اجتماعی اسلامی بیان داشت: اسلامی شدن علوم انسانی نیازمند نظریه پردازی است.

وی ادامه داد: ما هنوز الگوی مشخصی در نظریه پردازی نداریم و البته این فقدان الگو تنها در علوم اسلامی نیست بلکه در علوم اجتماعی غربی هم روش نظریه پردازی مشخصی نداریم و رویکردها و پاردایم های مختلفی برای نظریه پردازی ارائه شده است.

این محقق حوزه علمیه قم اظهار داشت: امروز اینکه سعی کنیم الگوی منقح را که حرف آخر باشد بیان کنیم، صحیح نیست و باید بحث را باز بگذاریم تا فردی که می خواهد نظریه پردازی کند، سمت و سوی خاص خودش را پیدا کند و ما نمی توانیم نسخه واحدی بپیچیم.

وی بیان داشت: ما یک سری معیارهای کلی که هر فردی به تناسب کار خودش باید رعایت کند بیان می کنیم. یعنی مفردات را بحث می کنیم اما ترکیب را هر فردی در حوزه کار خودش باید ابداع کرده و نظریه خودش را ارائه دهد.

این محقق حوزه علمیه قم ، گفت: معمولا افرادی که وارد علوم انسانی شده اند روش های کسب معرفت را مورد بحث قرار داداه اند و این محور، جنبه معرفت شناسی برای بحث دارد و از سوی دیگر با روش ارتباط پیدا می کند.

وی بیان داشت: بسیاری از مشکلات و مناقشات در علم دینی به بحث روش بر می گردد؛ افرادی که مدافع علم دینی هستند از تعدد روش صحبت می کنند و قائلند روش های کلی داریم اما گفته شده غربی ها، فقط تجربه را قبول دارند.

این محقق علوم اسلامی ادامه داد: مدافعان علم دینی که می گویند تعدد روش داریم،چگونه می خواهند بین این روش ها جمع کنند بحث مهمی است.

این استاد حوزه و دانشگاه اظهار داشت: با پیش فرض تعدد روش، روش دینی که مراجعه به آیات و روایات است، روش عقلی، روش تجربی و گاهی روش شهودی مطرح شده است.

وی بیان داشت: روش شهودی ماهیتش متفاوت از سایر روش ها است، زیرا اقتضای مباحثی شهودی، بحث های فردی است و مواردی است که انتظار گزاره های کلی نداریم. در نتیجه برای ساختن علم که گزاره های کلی می خواهد روش شهودی مناسب نیست.

این محقق حوزه علمیه قم، بیان داشت: روش دینی که همان روش اجتهادی است دو روش اخباری و هرمنوتیکی گادآمری را کنار می زند.


وی تاکید کرد: بحث های گادامر در هرمنوتیک در تقابل با روش اجتهاد است که دیدگاه نسبیت گرایانه نسبت به فهم مدلول متون دارد و این گروه اعتقاد دارند معنا در ذهن خواننده با توجه به علوم و معانی گوناگونی که در ذهن خواننده است، ساخته می شود و در واقع تولد معنا در این زمان که خواننده متن را می خواند است، اگرچه متن برای دو هزار سال پیش است.

این محقق حوزه علمیه قم با بیان اینکه بر طبق هرمنوتیک کار خواننده استخراج معنا نیست بلکه تولید معنا است، گفت: دیدگاه اجتهاد بر این پایه استوار شده است که معنا مفروض است و ما باید برای استخراج معنا تلاش کنیم.

وی بیان داشت: برخی دانشمندان اسلامی اعتقاد دارند که در استفاده از متون دینی برای نظریه های علوم انسانی باید تمام شرایط حجیت وجود داشته باشد یعنی این معیارهای حجیت سندی و دلالی باید در علوم اجتماعی اسلامی وجود داشته باشد، اما این بحث لوازمی دارد و به نظر من باید بین حوزه های علمی گوناگون تفکیک کرد.

وی ادامه داد: وقتی عالمی کار علمی می کند در چند بخش ایجاد فرضیه، مفهوم سازی، نظریه سازی ، تهیه راهبرد و سیاست گذاری، فعالیت علمی می کند که نمی توان برای همه آنها این نسخه پیچید.

این محقق حوزه و دانشگاه بیان داشت: درست است که نمی توان گزاره ای که مشکل سندی دارد به نبی(ص) یا امام(ع) اسناد دهیم و این اسناد دارای شرایطی است اما در یک سری بخش ها این اسناد ضرورتی ندارد که فرضیه سازی از این قبیل است یعنی جایی که ماهیت بحث علمی است و فاقد جنبه دستوری است.

وی ادامه داد: وقتی گزاره ای جنبه دستوری نداشته باشد و می خواهید در توصیف واقعیت ها از آن استفاده کنید و به دنبال چرایی و تبیین بر اساس گزاره دینی هستید، می توان این توصیف را انجام داد و ضرورت ندارد این مطلب صد در صد دارای حجیت باشد.

این پژوهشگر علوم اجتماعی اظهار داشت: اگر تجربه را به عنوان معیار در علوم انسانی اسلامی به عنوان داور قبول کنیم، می توان یک گزاره که ممکن است ضعف سند داشته باشد به آزمون و خطا تجربی گذاشت و در نتیجه می توان گفت که این گزاره استناد فی الجمله ای دارد که این از فرضیه های موجود در علوم اجتماعی اعتبارش کمتر نیست.

حجت الاسلام بستان با بیان این سوال که چرا اصرار داریم از گزاره هایی که سندش ضعیف است هم استفاده کنیم، گفت: حجم قابل قبولی از مباحث اجتماعی در روایات است که معیارهای حجیتی را ندارد به عنوان نمونه کتاب غرر الحکم را عالمان اسلامی به اعتبار قبول ندارند، در حالی که خیلی روایات این کتاب توصیفی است و رابطه بین متغیرها را نشان می دهد. از این رو
من تاکید دارم که از گزاره های درجه دو هم استفاده کنیم.

وی بیان داشت: البته اگرنظریه خواست وارد راهبرد و سیاست گذاری شود چون بحث باید و نباید است و با سرنوشت مردم مرتبط است باید معیارهای حجیت تمام باشد.

مشروح این نشست علمی به زودی برای علاقمندان بحث های علمی در خبرگزاری رسا منتشر خواهد شد. /909/پ201/ع