حکم حرمت تولید سلاح های هسته‌ای تقیه‌ناپذیر است
دین اسلام به دلیل داشتن منطق معطوف به حفظ انسان و ناظر به عدم ورود در جنگ، مگر به صورت حداقلی، با تولید سلاح های هسته ای مخالف است. اسلام در ارتباط با سلاح‌های کشتار جمعی که به صورت بی‌محابا و بی‌دریغ و به نحو حداکثری و فاجعه‌آمیز، انسان‌ها و حتی فراتر از انسان، محیط زیست را به تباهی می‌کشاند، حرف‌های اساسی و بسیار منطقی دارد.
سلاح‌های کشتار جمعی به ویژه بمب اتم جوامع را در یک وضعیتی قرار می‌دهد که کنترل جنگ از دست انسان‌ها خارج می‌شود و حداکثری‌ترین وضع را از حیث تخریب و کشتار فراهم می‌آورد و گاهی تخریب و کشتار ناشی از سلاح اتمی آنقدر زیاد است که نمی‌توان پایان آن را تصور کرد، چراکه یک امر ادامه‌دار و سرایت کننده به نسل‌های آینده است.
قدرت های بزرگ و به ویژه آمریکا طی سال های گذشته همواره ایران را به تلاش برای دستیابی سلاح هسته ای متهم کرده اند حال آنکه مسئولان کشورمان بارها بر صلح آمیز بودن برنامه هسته ای ایران تصریح و رهبر معظم انقلاب در دیدار دانشمندان هسته‌ای ایران، داشتن و استفاده از سلاح هسته‌ای را عقلا و شرعا حرام محسوب کرده، آن را گناهی بزرگ دانستند.
ایشان این استدلال را که داشتن سلاح هسته‌ای باعث قدرت می‌شود، رد کرده، افزودند: شکی وجود ندارد که دستگاه‌های تصمیم‌ساز و تصمیم‌گیر در کشورهای مقابل ما، به خوبی می‌دانند که ایران به دنبال سلاح هسته‌ای نیست، زیرا جمهوری اسلامی ایران از لحاظ فکری، نظری و فقهی داشتن سلاح هسته‌ای را گناهی بزرگ می‌داند و اعتقاد دارد نگهداری چنین سلاحی نیز بیهوده، پرضرر و پرخطر است. جمهوری اسلامی ایران می‌خواهد به دنیا ثابت کند که داشتن سلاح هسته‌ای قدرت‌آفرین نیست و اقتدار از سلاح هسته‌ای به دست نمی‌آید، بلکه می‌توان اقتدار متکی به سلاح هسته‌ای را درهم شکست و ملت ایران، این کار را خواهد کرد.
بررسی مبانی فتوای حرمت سلاح های هسته ای و رد شبهات ایراد شده، موضوعی است که با حجت الاسلام و المسلمین احمد مبلغی، مدیر مرکز پژوهش های فقهی مجلس شورای اسلامی در میان گذاشته ایم که خدمت خوانندگان خبرگزاری رسا تقدیم می شود.
رسا – فتوای مقام معظم رهبری مبنی بر حرمت ساخت، استفاده و تکثیر سلاح های هسته ای موجی در جهان ایجاد کرد که حتی رسانه های غربی هم نتواسنتند این موج اثر بخش و امید بخش را کتمان کنند، اما تلاش کردند که از نفوذ این فتوای دینی که محور مذاکرات دیپلماتیک شد، بکاهند، از این رو شروع به شبهه پراکنی کردند و این فتوا را "محدود به زمان و مکان"، "تابع شرایط"، و "تقیه ای بودن" عنوان کردند. لطفا بیان بفرمائید که تغییر در فتوا در فقه شیعی به چند صورت است و آیا این وضعیت در فتوای تحریم سلاح های کشتار جمعی نیز قابل تصور است؟
فتوا متضمن حکمی شرعی برای یک موضوع است که قاعدتا این حکم ابدی و دائمی است، ولی اگر حکمی بر یک موضوع معنون به عنوان ثانوی باشد، تا زمانی که این عنوان ثانوی پا بر جاست حکم نیز پا بر جاست، ولی اگر حکم نه برای عنوان ثانوی، بلکه برای عنوان اولی باشد حکم ابدی است. پس معنا ندارد بگوییم حکم فقهی موقت است، بله فتوای فقیهی ممکن است عوض شود، مثلا فقیه در فتوایی که صادر کرده است، حد خاصی از تأمل و اجتهاد را انجام داده و به یک نتیجه رسیده و حکمی را ارائه کرده است ولی در شرائط دیگری تأمل بیشتری می کند و دقت بیشتری روا می دارد و در نتیجه نظر او برمی گردد که این به معنای تغییر حکم نیست، بلکه فقیه می فهمد حکم چیز دیگری بوده است.
باید توجه داشت که گاهی تبدل رأی به دلیل شرایط جدید موضوعی مورد فتوا است و این موضوع در مناسبات اجتماعی جدید، ماهیتش دگرگون شده است، عنصری به آن افزوده و یا عنصری از آن حذف شده و در نتیجه موضوع دیگری به وجود آمده است در این شرایط، نظر فقیه با توجه به این که موضوع عوض شده است و هر موضوع دارای حکم خاص خود است فتوای دومی را صادر می کند که این فتوای دوم بمعنای بازگشت از فتوای دوم نیست ، فتوای قبلی پا برجاست و برای آن موضوع است ، و این فتوا برای موضوع دیگری است که ناشی از تغییر در تبدل موضوع می دانیم.
قسم سوم از تبدل نظر فقیه این است که فقیه فتوایی که در مرحله قبل صادر می کند از روی تقیه صادر کرده باشد که در عصر ما تقیه وجود ندارد.
باید بدانیم که حکم حرمت سلاح های هسته ای و کشتار جمعی، مشمول هیچ یک از اقسام ذکر شده پیش نمی شود، به دلیل اینکه اولا حکم حرمت برای سلاح هسته ای برای عناوین ثانویه نیست و دلائلی که برای حرمت تولید، نگهداری ، حفظ سلاح هسته ای می آورند، حکم خود موضوع است نه حکم به عنوان موضوع ثانوی، یعنی خط و ربط ها و عناصر نهفته در موضوع تولید یا نگهداری قوامش به آن عناصر است، چنانکه حکم آن از حیث شرع حرمت است بنابر این مشمول تغییر های مربوط به عناوین ثانویه نخواهد بود و این نوع تغییر متصور نیست.
ثانیا تغییر ناشی از تأمل بیشتر که فقیه ابتداً حکمی را ارائه می دهد و بعدا به نتیجه دیگری می رسد به نظر می رسد این هم در موضوع سلاح های هسته ای وجود ندارد به این دلیل آنقدر سلاح هسته ای وضوح در حرمت دارد که معنا ندارد فرض کنیم در یک شرائط دیگری تامل دیگر به کار آید، زیرا قاعده فساد ، قاعده ایجاد کانون خطر در این نوع سلاح ها متصور است.
فتوای حرمت سلاح های هسته ای دارای سه قاعده فقهی مسلم است، نخست قاعده وزر است، مطابق قاعده وزر( ولا تزر وازه وزر اخری) دامنه مجازات نباید به بیش ار فراسوی کسانی کشیده شود که استحقاق آن را دارند، به عبارت دیگر هیچ کس نباید دچار عواقب وزر و وبالی گردد که سبب آن از ناحیه دیگران ارتکاب یافته است. به کارگیری سلاح های کشتار جمعی نقض این قاعده را به صورتی تکرار شونده و انبوه در پی دارد زیرا به شیوه ای گسترده و فارغ از تمایز گذاری، مجموعه ای وسیع از انسان ها را هدف قرار می دهد.
دومین قاعده را که با عنوان قاعده سعی بر فساد بیان می کنم، مبین این مطلب است که در پیش گرفتن هر مسیری که در نهیات به فساد برروی زمین ختم گردد، مصداق سعی بر فساد و موضوع اسن قاعده است و در نتیجه محکوم به حرمت خواهد بود.
قاعده اثم دیگر دلیل حرمت به کارگیری این گونه تسلیحات نظامی است، بر طبق قاعده اثم هر گاه گناه و زشتی و پلشتی در عملی بزرگ تر از نفع آن باشد، تحریم می گردد. آیه( اثمهما اکبر من نفعهما) اگرچه در ارتباط با خمر و میسر وارد شده است، ولی در واقع یک قاعده است و قابل تطبیق در هر مورد که بزرگ تر بودن اثقم در آن احراز شود، در مورد خمر، شارع مقدس خود بزرگ تر بودن اثم را اعلام کرده است، ولی در ارتباط با سلاح های اتمی و شیمیایی، تمامی عقلای جهان بر نهفتگی فساد بزرگ در آن اتفاق نظر دارند.
رسا – استفاده از سلاح های هسته ای آثار خطرناکی دارد که قابل کتمان نیست، اما اگر اشکال شود که فقط سلاح هسته ای را بسازیم و آن را نگاه داریم و به عنوان منبع قدرت به رخ دشمنان بکشانیم و از آن استفاده نظامی نکنیم، چه اشکالی دارد؟ به عبارت دیگر چرا در فتوای مقام معظم رهبری علاوه بر استفاده از این نوع سلاح ها، ساخت و نگهداری هم حرام اعلام شده است؟
این نوع سلاح ها ، سلاح جدید است و در گذشته چنین سلاحی با این ابعاد و ویژگیهای ویرانگر و تخریب کننده که ملتی را بسوزاند و از بین ببرد و نه فقط انسان ها بلکه طبیعت را از بین برد وجود نداشته است، ممکن است الان بتوان آن را کنترل کرد ولی هیچ تضمینی نیست که این سلاح در نسل دیگر و در شرائط دیگر دست کسانی بیفتد و تخریب را شروع کنند.
از طرفی ایجاد این سلاح، گاهی مسابقه تسلیحاتی را تشدید می کند و چند قدم به کانون خطر نزدیک تر می کنند و دارای ابعاد خطرناکی است و در سیره معصومین علیهم السلام هست که از این نوع امور نهی می فرمودند.
امروز که جوامع بشری منجر به چنین تهدیدی شده است ما باید به هر نحوی کار کنیم و این از وظایف فقهی ماست که سیاست ها، نگاه ها و تلاش ها را در جهت عاری سازی جهان از سلاح های اتمی و لو به صورت نسبی تبلیغ و ترویج کنیم. زدن بر طبل مسابقه تسلیحاتی برای جامعه جهانی خطرناک است و جامعه بشری را به کانون خطر می کشاند.
رسا - یکی از شبهاتی که در مورد حکم حرمت سلاح های کشتار جمعی استفاده شده است، تقیه ای بودن این فتوا اعلام شده است و گفته اند از آنجایی که در فقه شیعی تقیه مجاز شمرده شده است، جمهوری اسلامی ایران برای رفع ضرر دشمن، این حکم را خلاف اعتقاد واقعی خود بیان داشته است و چه بسا اگر قدرتش افزون تر شود این تقیه را کنار می گذارد.
تقیه یک ابعاد سر پوشیده پنهان با محدودیت های خاص دارد و منطق آن در دل خودش است مثل بحث فساد، اما مسابقه تسلیحاتی اصلا تقیه بردار نیست. در جایی می شود تقیه کرد که قابلیت تقیه باشد نه اینکه بماند و تاریخ را در نوردد. مساله حرمت سلاح اینقدر روشن است که جای تقیه نیست .
بنابر این پاسخ این چنین است که فتوای تقیه ای جایی است که حکم تقیه، تغییر پذیر باشد و چنین حکمی تغییر پذیر نیست. این فتوای جدی است نه فتوای تقیه ای. فتوای تقیه ای به صورت محدود است که می توان آن را تغییر داد ولی فتوایی که در منظر جهانیان داده می شود اگر خلافش ثابت شود فقه شیعه را زیر سوال می برد.
رسا – به نظر شما نگاه کردن به معادلات بین المللی و سیاسی از خواستگاه دین چه اثرات مثبتی در پیش خواهد داشت و فتوای فقیهان شیعه به حرام بودن این نوع سلاح ها چه تحولی را در جهان خواهد داشت؟
فتوای مقام معظم رهبری مبنی بر حرمت ساخت و ساز سلاح های هسته ای بر دوش خود، نگاه انسانی ،صحیح ، ناب و پاک انسانی موجود در فقه را منعکس می کند و ما معتقدیم فقه و اسلام ما ، آنگونه نیست که از عقل و فطرت فاصله گرفته باشد، بلکه این دو در فقه ما زیاد تجلی یافته است.
این فتوا بر دوش خودش طبیعت انسانی نهفته بر وراء فقه شیعه را ارائه می کند و در فقه اسلام و مخصوصا فقه شیعه قدرت انعکاس بخش قوی تری در این قضیه وجود دارد. امروز در فضایی که کشورها و قدرت ها به چیزی جز تسلیحات و مسابقه تسلیحاتی نمی اندیشند، ایران اسلامی با صراحت می گوید که ما نمی خواهیم این کار را انجام دهیم که این خیلی مهم است یعنی این صدایی است که اگر رسانه ای تر شود، بیشتر شکفته شده و شکوفا می شود.
رسا - برخی بیان داشته اند که مسلمانان باید در موضع قدرت باشند و روز به روز خود را قوی تر کنند و آیه شصت انفال «واعدوا لهم مااستطعتم من قوه» هم موید این مطلب است، آیا این آموزه قرآنی، موید استفاده از سلاح های هسته ای نیست؟
آیه در اینجا تطبیق نمی پذیرد به دلیل اینکه دستور آیه شریفه این است که قوه را فراهم آورید، در اینجا سلاح هسته ای قوه ای نیست چون این یک نوع قوه های دیگران را تحریک کردن است و سلاح هسته ای اصولا دوست و دشمن نمی شناسد.
سلاح هسته ای یعنی خطر برای بشریت ، دیگران هم اگر ایجاد کردند نباید ایجاد می کردند و ما باید سعی کنیم آن را کم و کوچک کنیم، بنابراین موضوعا سلاح هسته ای از این آیه شریفه بیرون است. /909/گ403/ر
