متاسفانه در میان طلاب ما کمیت زیاد ولی کیفیت پایین است

حجت الاسلام نقی منفرد، استاد درس اخلاق حوزه‌های علمیه قم در گفت‌و‌گو با خبرنگار خبرگزاری رسا درباره اهمیت و ضرورت درس اخلاق گفت: مسئله اخلاق یا به تعبیری تزکیه و خودسازی زیر بنای همه مسائل زندگی دنیا و آخرت انسان است. یعنی اگر شخصی بخواهد متدین و دین باور باشد و مسائل دینی را در همه ابعادش باور کند و از طرف دیگر نیز بخواهد دنیایی آباد داشته باشد و در زندگی دنیایی هم موفقیت هایی کسب کند باید اخلاق را در زندگی خود زنده.

وی همچنین افزود:  الآن علت همه بد اخلاقی‌هایی که در سطح جهان انجام می گیرد این است که اخلاق در جامعه حاکم نیست. چنانچه مسائل اخلاقی در جامعه به طور کلی، یعنی هم جامعه اسلامی و هم غیر اسلامی، حاکم بود این ظلم‌ها، بیدادگری‌ها و کشتارهای جهانی صورت نمی گرفت.

استاد درس اخلاق در ادامه گفت: مسئله تزکیه در چهار آیه از قرآن شریف آمده.  در سه آیه تزکیه را بر اخلاق مقدم می داند و فقط در یک آیه تعلیم بر تزکیه مقدم شده است و آن هم از باب این است که تعلیم مقدمه‌ای است برای تزکیه اما چون هدف نهایی همه این تعلیمات تزکیه نفوس و اخلاق نیک انسان ها است، خدا تزکیه را بر تعلیم مقدم می دارد.

حجت الاسلام منفرد تصریح کرد: هر انسانی می خواهد در زندگی فردی خودش موفق بشود، چه در رابطه با مسائل دینی و چه در رابطه با مسائل دنیوی و فردی، اگر بخواهد مسئولیتی اجتماعی بر عهده بگیرد در درجه اول باید به خود سازی بپردازد.  انسانهایی که تزکیه نفس کنند و دارای اخلاق نیک باشند می تواننند مسئولیت های اجتماعی را به عهده بگیرند و از عهده آن به خوبی برآیند. و از قدیم هم گفته اند:

ذات نایافته از هستی بخش

کی تواند که شود هستی بخش

وی در ادامه افزود: در روایات اسلامی ما به مسئله تزکیه نفوس لقب جهاد اکبر داده شده و با آنکه به حسب ظاهر حضور در جبهه‌های جنگ و دست و پنجه نرم کردن با مسائل و مشکلات جنگ با آن آسیبها و خونریزی ها و کمبودها مواجه است، خدا آن را جهاد اصغر نام گذاری کرده است. یعنی اگر کسی در جبهه جنگ با شیطان درونی و نفس اماره مفوفق شود می گویند جهاد اکبر انجام داده است .

استاد اخلاق حوزه اظهار داشت: از همین رو می‌بینیم  در درجه اول انسان باید به مسئله خود سازی بپردازد. و باید این مسئله را از روان و درون خود شروع کند. چراکه همه حرکات ظاهری انسان نشات گرفته از صفات درونی است. هر حرکتی که در ظاهر انجام می گیرد در واقع نماینده صفات درونی انسان است، اگر قلب انسان پاکیزه باشد این پاکی‌‌ها را خود به خود در ظاهر نیز بروز می دهد. اگر انسانی خوش اخلاقی می کند و خوی استکباری، لجاجت، دروغ گویی و غیبت ندارد ههه اینها ناشی از این است که از درون پاک است.

وی همچنین با اشاره به روایتی از پیامبر اکرم(ص) اظهار داشت: پیامبر اکرم(ص) می فرماید« اذا طاب قلب المراء طاب جسده و اذا خبث قلب المراء خبث جسده». منظور از قلب، قلب صنوبری نیست بلکه منظور همان روح و جان انسان است که اگر قلب و روح آدمی پاک باشد این پاکی به جسم انسان هم سرایت می کند و چنانچه قلب و روح او نا پاک باشد آن ناپاکی نیز به جسم او سرایت می کند.

حجت الاسلام منفرد با اشاره به روایت دیگری ادامه داد: امام باقر(ع) به یکی از یارانشان به نام جابر بن جعفر جعفی می فرماید: «اعلم لا علم کطلب السلامت» یعنی هیچ علمی مثل طلب سلامت نیست و «لا سلامت کسلامت القلب» و هیچ سلامتی مثل سلامت قلب نیست و مراد در این این است اگرچه سلامتی جسم مهم است ولی درصورتی که جسم بیمار شود خود جسم بیمار است و حتی اگر مرض مسری هم داشته باشد سرایت آن کم است و ممکن است فقط در پیرامون آن مرض محدود شود اما یک فرد آلوده اگر در جامعه ای حضور داشته باشد مصداق بز گری می‌شود که گله ای را گر می کند.

این استاد اخلاق حوزه ادامه داد: گاهی اوقات دیده می شود در سطح جامعه کسی که عنوان رهبری داشته باشد یا در صنفی مثل صنف روحانیت اگر یک نفر خطا بکند و مسائل اخلاقی را زیر پا بگذارد به پای همه نوشته می شود که این اهمیت مسئله اخلاق و تزکیه روان را نشان می‌دهد.

وی همچنین ابراز داشت: با توجه به آیاتی که داریم، در سوره شمس خدا در آغاز این سوره 11 قسم می خورد، هم به خالق و هم به مخلوق، بعد می فرماید «قد افلح من زکیها و قد خاب من دسیها» آن کسی رستگار و پیروز است که نفس اماره را تزکیه کند و آن کسی که این روح را آلوده کند از همه موفقیت ها نا امید می شود بنابراین انسان باید در درجه اول به تزکیه و تصفیه روح و روان خود بپردازد.

حجت الاسلام منفرد در ادامه با اشاره به ارتباط اخلاق و حوزه‌های علمیه گفت: این مسائل برای حوزه ها از درجه اهمیت بیشتری برخوردار است، چرا که در حوزه‌ها اگر طلاب تزکیه نشوند و این خود سازی را در حوزه انجام ندهند وقتی فردا در میان جامعه قرار می گیرند و مسئولیتی را به عهده می گیرند قطعا شکست می خورند.

وی تصریح کرد: امام خمینی(ره) نیز در کتاب جهاد اکبر خود و در آن زمانی که در قم تشریف داشتند، یعنی قبل از تبعید به ترکیه و عراق، در ضمن بیان مسائل اخلاقی این تذکر ا می دادند که در اینجا خود سازی کنید، چراکه بعدها که در میان جامعه رفتید اگر خود سازی نکرده باشید گرفتار می شوید. و الان شاهد هستیم در بین آنهایی که بعدها مسئولیت گرفتند ،آن دسته‌ای موفقیت بیشتری کسب نمودند که قبلا در حوزه خود سازی کرده بودند.

استاد اخلاق حوزه در ادامه افزود: به عنوان یک نمونه بارز می‌توان از مقام معظم رهبری نام برد که وقتی در سطح رهبری جامعه قرار می گیرد و با اینکه بالاترین مسئولیت نظام جمهوری اسلامی را در اختیار دارند هیچ ادعایی ندارند و کاری بر خلاف رضای خدا انجام نمی دهند و سعی ایشان این است همیشه خود را بدهکار بدانند نه طلبکار که این‌ها همه ناشی از خود سازی است.

وی در این‌باره اظهار داشت: چون خود ساخته بودند وقتی در جامعه آمدند با این تشریفات فریب نخوردند و خود را نباختند و الا کسانی که این خود سازی را انجام ندادند تا فکر کردند که مسئولیتی به آنها روی آورده از مقام خود سوء استفاده کردند. بنابراین ضرورت خود سازی برای طلاب امور دینی به مراتب از افراد دیگر بیشتر است چراکه اینها بعدا یا قاضی یا نماینده یا هر مسئولیتی به عهده می گیرند در صورتی می توانند موفق شوند و گرفتار دنیا نشوند که از قبل خود سازی کرده باشند.

حجت الاسلام همچنین درباره علت تقدم تعلیم بر تزکیه خاطرنشان کرد: از نظر ترتیب، اول انسان آموزش می بیند و بعد خود سازی را انجام می دهد. اما از نظر هدف تزکیه مقدم بر تعلیم است چراکه غایت تعلیم این است که انسان به تزکیه و خود سازی بپردازد. از همین رو در سه آیه از قرآن کریم تزکیه مقدم است.

وی همچنین درباره تک بعدی بودن برخی طلاب و پرداختن آنها به مسائل اخلاقی فارق از مطالعات درسی اظهار داشت: این طور نیست وقتی طلبه‌ای به تزکیه می پردازد آدم بی سوادی شود. در واقع آن تعبد و خود سازی را در کنار درس خواندن می‌خواهیم. انسانی که تنها به خود سازی بپردازد یک عابدی می‌شود که تنها گلیم خود را از آب بیرون می کشد اما فرض ما این است که این طلبه می خواهد وارد اجتماع شود و باری از دوش مردم بردارد.

استاد اخلاق حوزه های علمیه در ادامه گفت: این فرض جز با علم اندوزی واقع نمی شود و طلبه باید سطح سواد خود را بالا ببرد و آدم محقق و مفسر و صاحب نظری شود اما در کنار آن هم باید مسائل خود سازی را انجام دهد. همانطور که گفته‌اند: چو دزدی با چراغ آید          گزیده تر برد کالا

وی در تشریح این مسئله افزود: از باب اینکه یک طلبه تنها به علم اکتفا نکند و تنها به مسائل خودسازی رسیدگی کند چراکه در این صورت نمی‌تواند در مسائل مهم اجتماع ورود پیدا کند. از این رو در کنار تعلیم و تربیت، باید تزکیه هم داشته باشد و در کنار آن‌هم باید جدیت و تلاش و برنامه ریزی داشته باشد و در کنار تعلیم و تدریس و مسائل علمی باید رعایت مسائل اخلاقی هم شود که در غیر این صورت در آینده نمی تواند به مسئولیت خود به صورت صحیح عمل کند.

حجت الاسلام منفرد همچنین در پاسخ به این شبهه که « در دنیایی نسبی امروزی می گویند آدمی که می خواهد اخلاقی شود لزومی ندارد دین داشته باشد، بلکه می‌تواند اخلاق را رعایت کند و دین هم نداشته باشد» گفت: انسانی که با اخلاق باشد و روح را از آلودگی ها پاک کرده آمادگی بیشتری برای پذیرش حق دارد، اما آدمی که سراپا آلوده است هیچ آمادگی برای پذیرش حرف حق ندارد. این است که می گوییم اخلاق هم زیربنای مسائل دینی است و هم زیربنای مسائل دنیایی.

وی در این‌باره افزود: چنانچه انسانی اخلاق خوبی نداشته و از درون آلوده باشد و لجاجت داشته باشد حتی اگر حق را هم به او برسانند زیر بار آن نمی‌رود. چه کسی می تواند زیر بار حق برود ولو اینکه علیه او باشد؟ کسی که از درون آماده باشد و به این خاطر در قرآن مجید می فرماید «هدی للمتقین» یعنی قرآن فقط مایه هدایت متقین و پرهیزگاران است.

این استاد اخلاق در ادامه افزود: برخی می‌پرسند‌ آیا قرآن برای هدایت کافران نیست؟ یعنی کافران نمی توانند از قرآن درس گرفته و هدایت شوند؟ در جواب باید گفت مراد از این تقوا آن تقوا به معنای اصلی نیست بلکه حد ضعیفی از تقواست یعنی آن آمادگی روحی و آن صفای باطن. همچنین در تاریخ هستند کسانی که این پاکی روح را داشتند ولو اینکه کافر بودند وقتی در مقابل حق قرار گرفتند تسلیم شدند. و این یعنی اگر کسی بخواهد دین دار شود باید در درجه اول اخلاق داشته باشد.

وی خاطر نشان کرد:  این حدیث که پیغمبر اکرم(ص) می فرماید « آمده ام برای درست کردن اخلاق انسانها» به این خاطر است که آدم های بد اخلاق در برابر حق جبهه می گیرند. اما چه کسانی تسلیم حق می شوند؟ آنهایی که می اندیشند و تحقیق می کنند تا حق را پیدا کنند و آن را بپذیرند و کسانی که پاک باشند. آنکه سریرتش آلوده است اصلا حق را نمی فهمد و در برابر آن تسلیم و خاضع نیست. اما آن عده که با وجود گرفتاری در این دنیا حقیقت اخلاق در درونشان سوسو می کرد همان نور کوچک مایه هدایتشان شد.

حجت الاسلام منفرد در ادامه با اشاره به رعایت اخلاق از سوی غیر مسلمین و سرکوفت آنها به مسلمانان اظهار داشت: ما بهترین برنامه را داریم، ضعف از اسلام و از برنامه های ایمانی ما نیست بلکه ضعف از مسلمانی ماست.

آن جمله معروف سید جمال که گفته بود ما اگر بخواهیم اسلام و قرآن را به دنیا عرضه کنیم باید در درجه اول بگوییم ما مسلمان نیستیم یعنی مسلمانی را در ما نبینید. ما خود را متدین به این دین نکردیم بلکه به ظاهر خود را مسلمان نشان می دهیم و ضعف ما در عمل به احکام است .

وی در این‌باره افزود: ما مسائل اخلاقی را در اختیار داریم ولی عمل به آن را نه!  بلکه دیگران عمل می کنند. آنها به این دلیل که به پیامدهای خوب این مسائل پی برده اند حتی برای اینکه به مطامع دنیایی خودشان برسند به آن عمل می کنند.

استاد اخلاق حوزه در ادامه گفت: رعایت اخلاق در غرب به هنگام فروش یک جنس الزاما از این باب نیست که باید به انسانها احترام گذاشت، بلکه به این خاطر است که اگر من رعایت کنم دنیای من تامین است و مردم در صورتی به من اطمینان می کنند که جنس خوب عرضه کنم یعنی هم جنس خوب عرضه کنم و هم برخوردم خوب باشد تا برای رسیدن به دنیا خوب بهتر عمل کنم.

وی همچنین ابراز داشت: اگر ما در درجه اول بخواهیم آنگونه که اسلام گفته عمل کنیم  باید به احکام اسلام برگردیم و مسائل اسلامی را در زندگی پیاده کنیم. خودمان را فقط به نام اسلام ندانیم بلکه عامل به احکام اسلام باشیم نه تابع سلایق خودمان. متاسفانه ما اسلام را در سلیقه های خود می دانیم و فکر می کنیم اسلام همانی است که ما عمل می کنیم و در واقع باید گفت ما تابع خواسته های خودمان هستیم.

حجت الاسلام منفرد در ادامه افزود: بعضی افراد خمس نمی دهند چراکه به حسب ظاهر نقص مال است و باید یک پنجم مال خود را از دست بدهند. اما اگر او به این باور برسد که یکی از واجبات اسلامی خمس است و این را بفهمد که خمس و زکات را خداوند بر چه اساسی واجب کرده و دلیل این حکم الهی را بفهمد بسیار به اطاعت او کمک می کند.

وی همچنین با اشاره به روایتی از ائمه معصومین(ع) اظهار داشت: اینکه در روایت آمده« الاسلام هو التسلیم و التسلیم هو التصدیر و . . . سرانجام می رسد به اینکه اسلام یعنی پیاده کردن احکام در همه ابعاد زندگی چه فردی و چه اجتماعی یعنی اگر انسان اسلام را بفهمد و خود را تطبیق با برنامه های آن بدهد در آن موقع است که می بیند قضیه فرق می کند و از افراد خارجی که فقط برخی از مسائل را رعایت می کنند بالاتر است.

این استاد اخلاق حوزه های علمیه قم در ادامه با اشاره به وضعیت درس اخلاق در حوزه ابراز داشت: معاونت تهذیب در نشستی که با موضوع  شهید مطهری برگزار شد، گزارشی از عملکرد خود داد که با توجه به این گزارش  آن طور که معلوم است وضعیت اخلاق در حوزه بد نیست و درس های اخلاق در سطوح مختلف در حال اجراست.

وی همچنین با اشاره به برخی از کلاس‌های اخلاق گفت: معاونت تهذیب در مدرسه فیضیه درس اخلاق برگزار کرده است که با حضور آیت الله حائری شیرازی تشکیل می شود که قبلا از مرحوم آیت الله مشکینی استفاده می شد و همچنین در موسسه اسرا، حضرت آیت الله جوادی آملی پنج شنبه ها کلاس اخلاق برگزار می کنند و همینطور آیت الله مکارم شیرازی چهارشنبه‌ها در ابتدای درس خود حدود یک ربع مباحث اخلاقی را مطرح می‌کنند و همچنین مراجع دیگر نیز به انحاء مختلف کلاس هایی در مورد اخلاق برقرار می کنند که البته بیشتر آقایان مقیدند روز چهارشنبه را اختصاص بدهند به حدیث اخلاقی و توضیح آن.

حجت الاسلام منفرد در ادامه افزود: مهم این است که مسئولان حوزه این زمینه ها را فراهم کرده اند و البته یک بخشی از آن به عهده خود طلاب است که تا چه حدی اهمیت بدهند و از زمینه های مناسب استفاده کنند و چه بسا فضایی آماده وجود داشته باشد اما کسی به خاطر ضعف شخصی خود نتواند از آن استفاده کند به هر حال سفره آماده است و طلاب باید همت بکنند.

وی همچنین با اشاره به کلاس‌های اخلاق امام خمینی(ره) تصریح کرد: شاید خیلی مسائل اخلاققی را افراد بدانند اما همین شنیدن از کسی که خودساخته است و تهذیب روح پیدا کرده یک صفایی دیگری دارد. شاگردان حضرت امام خمینی(ره) اظهار می کنند در موارد مختلف وقتی امام مسائل اخلاقی را متذکر می شد چنان روحیه ای می گرفتیم که تا یک هفته بعد نشاط داشتیم چراکه امام فرد خودساخته ای بودند و خوب تشخیص داده بودند که چه مسائلی را باید مطرح کنند و از طرف دیگر شاگردان زمینه را فراهم می‌کردند و همینطور امام نیز احساس مسئولیت داشتند تا مسائلی که مربوط به آنها بود و در خودسازی آنها تاثیر داشت را تذکر بدهند که همه این موارد دست به دست هم می دادند و مسائل اخلاقی را به وجود می آوردند.

استاد اخلاق حوزه در ادامه اظهار داشت: پس بخشی از کلاس‌های اخلاق مربوط به مدیریت حوزه است که الحمدلله الآن استاد اخلاق به حد کافی هست و فکر نمی کنم مدرسه ای باشد که درس اخلاق در آن برگزار نشود و بخش دیگر مربوط است به همت طلاب چراکه باید خود را موظف بدانند در این کلاس ها شرکت کنند و این مسائل اخلاقی و درهای گرانمایه را از دهان انسان های پاک و مطهر بگیرند تا در صفای نفوس آنها بیشتر موثر باشد.

وی در ادامه افزود: طلبه‌ها در درجه اول اگر بخواهند در زندگی خود، هم در مسائل خود سازی و هم در مسائل درسی موفق باشند باید منظم باشند چرا که افراد منظم موفقیت بیشتری در زندگی دارند و در روایات ما تکیه زیادی بر این مقوله شده و حضرت امیر المومنین(ع) نیز به فرزندانشان می فرمایند «و نظم امرکم»یعنی چیزی که هم به شما وصیت می کنم و هم به همه کسانی که این نوشته به دست آنها می‌رسد.

حجت الاسلام منفرد ادامه داد: نظم در واقع یکی از قله‌های مسائل اخلاقی است و کسانی که بخواهند هم در مسائل دنیایی و هم در مسائل اخروی به سعادت برسند باید نظم را رعایت کنند که متاسفانه این بی نظمی در میان طلاب بیداد می کنند. به عنوان مثال برنامه منظمی برای درس خواندن و حضور در کلاس ندارند و غیبتهایی به بهانه های واهی دارند.

وی همچنین بیان داشت: در گذشته این بی نظمی ها وجود نداشت، بزرگان می‌گفتند ما وقتی یک سال درسی را بررسی می کردیم در آن یک سال یک غیبت هم نداشتیم، شاید پیش می آمد که یک یا دو روز غیبت می کردیم آن هم به خاطر مرض و امثال این ها بود و آن یک روزی هم که مریض بودیم از درس فاصله نمی گرفتیم اما الآن به گونه ای شده که خیلی راحت در درس ها غیبت می کنند و از آن طرف هم اگر در کلاس درس حاضر نشدند دیگر آن درس را مطالعه هم نمی کنند و برنامه خاصی برای مباحثه اشان ندارند.

حجت الاسلام منفرد در پایان گفت: الآن دیده می شود استادی موفق است که هر روز در کلاس حاضر است و از همه برنامه های خود مثل برنامه سفر، تفریح، تبلیغ و سایر کارها می‌گذرد و اولویت را به درس می دهند اما در میان طلاب کم کسی است که اولویت اول را به درس اختصاص بدهد و متاسفانه در میان طلاب ما کمیت زیاد ولی کیفیت پایین است./908