بررسی اندیشههای سیاسی کلامی ابوالاعلی مودودی
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا،پژوهش «حجت الاسلام مهدی علیزاده موسوی» به بررسی اندیشههای سیاسی و کلامی ابوالاعلی مودودی پرداخته که تأثیرات بسیاری در جهان اسلام داشته است.
چکیده
سید ابوالاعلی مودودی یکی از اندیشمندان جهان اسلام است که دیدگاههای سیاسی کلامی او تأثیرات عمیقی در جهان اسلام داشته است. تحقیق حاضر کوشیده است با تکیه بر چارچوب نظری بحران محور، در پنج مرحله اندیشه سیاسی کلامی مودودی را بررسی نماید. از این رو ابتدا روزگار مودودی و وضعیت شخصی و شرایط زمان و مکان وی مورد بررسی قرار گرفته و در ادامه بحرانهای جهان اسلام از نگاه وی بررسی شده است.
آنگاه به ریشههای اعتقادی و تاریخی این بحرانها با عنایت به نظریه مودودی پرداخته شده است سپس جامعه آرمانی مورد نظر وی با تکیه بر مبانی کلامی وی تحقیق شده است.البته در ترسیم جامعه آرمانی از چارچوب نظری تحلیل سیستمی استفاده شده است و در پایان نیز راههای برون رفت از جامعه غیر مطلوب به جامعه مطلوب از نگاه وی مورد بررسی قرار گرفته است.
مقدمه
تعریف و بیان مسأله
اواخر قرن نوزدهم و بیستم، عصر استعمار زدایی از کشورهای اسلامی است. در این سالها به ویژه در نیمه نخست قرن بیستم، مستعمرات توانستند خود را از زیر یوق استعمار کشورهای بزرگ برهانند و پیروزی خود را جشن بگیرند. اما پایان استعمار، برای این ملل، آغاز شد و تکامل نبود و هر یک با توجه به شرایط خاص اقلیمی و جمعیتی و امکانات و منابع با مشکلات جدیدی روبرو شدند که بحرانهای جدی بسیاری را برای آنها آفرید.
در این میان، اندیشمندان و روشنفکران کشورهای اسلامی به فراخور نوع نگاه و عقیده به تحلیل و ارایه راه حل برای مشکلات و بحرانهای موجود کشور خود و یا در سطح کلان برای جهان اسلام پرداختند. اما راه کارها و نظرات بسیار متنوع بود. برخی ریشه مذهبی داشت و برخی از شرق کمونیست و یا غرب لیبرال سرچشمه میگرفت.
در این میان یکی از مهمترین کانونهای اسلامی از نظر جمعیتی و اندیشهای منطقه شبه قاره بود. این منطقه به سبب جمعیت زیاد از یک سو، و وجود استعمار پیر انگلستان و همجواری با کفار «هندوها» کانون و مرکز اندیشههای اسلامگرایانه و آزادیخواهانه بود. و به همین سبب شاهد وجود اندیشههای مختلف و گاه متضاد در این منطقه هستیم.
سید ابوالاعلی مودودی از جمله متفکرانی است که در این فضا به نظریه پردازی و چاره جویی برای مشکلات موجود منطقه شبه قاره، به صورت خاص و برای مشکلات جهان اسلام، به صورت عام پرداخته است.
ویژگی اندیشه سیاسی او، تلاش برای ارایه نظریهای کاملاً اسلامی است. لذا وی کوشید تا مانند بسیاری از هم عصران خود از غرب الهام نگیرد و یا نگاهی کاملاً سنتی و سلفی به سیاست بیندازد، کوشیده است تا با استمداد از اصول دینی، و بهره گیری از نظریات جدید سیاسی، نظریهای هماهنگ، با جهان امروز و در عین حال کاملاً اسلامی ارایه نماید.و از این رو میتوان گفت بررسی اندیشه او بدون در نظر گرفتن دیدگاههای کلامی وی عبث و بیهوده است.
ویژگی نظریه سیاسی و کلامی مودودی در این است که تأثیر اندیشه وی از مرزهای شبه قاره گذشته و بر اندیشه بسیاری از اسلامگرایان همچون سید قطب تأثیر مستقیم داشته است و حتی وی را یکی از بنیان گذاران بیداری اسلامی شمردهاند.
علیرغم نفوذ و تأثیرگذاری اندیشه مودودی در منطقه شبه قاره خصوصاً و در جهان اسلام عموماً متأسفانه تاکنون در کشور ما ابعاد مختلف نظریه سیاسی وی مورد متوجه قرار نگرفته است و در این زمینه اثر دیگری که بتواند نظریه وی را به طور کامل تبیین کند وجود ندارد. این تحقیق در پی آن است تا نظریه سیاسی مودودی را در پاسخ به بحرانهای موجود در جهان اسلام با تکیه بر اندیشه کلامی او بررسی کند.
ضرورت انجام تحقیق
از آنجا که امروز جهان اسلام با خلأ نظریه پردازی روبروست و اندیشمندانی که در این زمینه فعالیت داشتهاند، دارای دیدگاههای منسجم و نظاممندی نیستند، و از سوی دیگر با عنایت به نظریه سیاسی مودودی احساس میشود این دیدگاه چه از نظر مبادی و مبانی و چه از نظر نظاممند بودن و ارایه مدینه فاضله «آرمانشهر» نسبتاً موفق بوده است، تبیین دیدگاه وی میتواند در پژوهشهای علمی اندیشمندان و همچنین ارایه مدلهای مناسب جهت اداره و برخورد با بحرانهای جوامع اسلامی مؤثر باشد.
سابقه پژوهش
هر چند ابوالاعلی مودودی برای جهان اسلام چهره شناخته شدهای است، اما در ایران حتی در میان اندیشمندان شخصیت ناشناختهای است مهمترین اثر در زبان فارسی ترجمه «نگاهی ه احوال و آثار سید ابوالاعلی مودودی » است که صرفاً به زندگینامه او پرداخته است جدای از این اثر برخی آثار او نیز به فارسی ترجمه شده است که هیچ یک نظام فکری ابوالاعلی مودودی را به عنوان یک مجموعه، مورد بررسی قرار ندادهاند.
علاوه بر این آثاری که در ارتباط با وی نگاشته است ، بیشتر پیرامون، شخصیت علمی وی «تفسیر و فقه است و در این زمینه نیز برخی وی را تا حد کفر مذمت کردهاند پیرامون اندیشه سیاسی او کتابی توسط «ولی رضا نصر» به زبان انگلیسی نگاشته شده است.
پرسش اصلی و فرعی
این تحقیق در پی پاسخ به این پرسش اصلی است که مودودی عصر خویش را با چه بحرانهایی روبرو دیده است و راه حل او چیست؟
نتیجهگیری
در میان اندیشمندان مسلمان که پیرامون نظام سیاسی اسلام اندیشه ورزی کردهاند، مودودی چهرهای ممتاز است، وی دین اسلام را دینی کامل که بر تمامی حوزههای زندگی انسان اعم از خصوصی و عمومی حضور دارد میشمرد و به همین سبب نیز نظام سیاسی وی نیز کاملاً رنگی دینی و اعتقادی دارد مودودی با تیز بینی و دقت به آسیب شناسی جامعه اسلامی میپردازد و آنگاه به سبب آشنایی با علوم روز از یک سو و تبحر در منابع اسلامی از سوی دیگر به ریشهیابی این آسیبها در تاریخ اسلام میپردازد.
وی علت مشکلات امروز جهان اسلام را در انحرافاتی میبیند که در صدر اسلام دامن گیر جهان اسلام شده است. نظام سیاسی مودودی نیز نظامی است مبتنی بر آموزههای کلامی اسلامی. آنچه وی را از سایر نظریهها جدا میکند تکیه وی بر اشتراکات میان مذاهب اسلامی است به همین سبب نیز میتوان نظریه سیاسی وی را نظریهای فرا مذهبی شمرد توحید در مراتب ذات عبادت کانون محوری نظریه وی است از نگاه وی حاکمیت فقط مخصوص خداست و انسان به عنوان خلیفه الهی حکومت را در دست دارد وی معتقد است که قانون حاکم بر جامعه بشری تنها قانون اسلام و الهی است و قانون بشری در آن راهی ندارد. وی برای استحکام دیدگاههای خود میکوشد از آیات قرآن استمداد جوید.
اما هر چند روح حاکم بر نظریه مودودی روش انقلابی را برای تشکیل یک نظام سیاسی اسلامی تداعی میکند اما در حوزه عمل، وی شخصیتی اصلاحگرا میشود، در مجموع با عنایت به ویژگی فرا فرقهای مودودی، زیر بنای اعتقادی و اسلامی آن و ظرفیتهای بالای آن برای تشکیل امت اسلامی و یا حداقل جامعه اسلامی میتواند برای جهان اسلام و جنبشهای اسلامی الهام بخش باشد.
شایان ذکر است پایان نامه«بررسی اندیشههای سیاسی کلامی ابوالاعلی مودودی به قلم «سید مهدی علیزاده موسوی» با راهنمایی «حجتالاسلام بهروز لک» و مشاوره «حجتالاسلام لک زایی» برای اخذ مدرک علمی سطح چهار حوزه علمیه قم نوشته شده و در سال 1389 دفاع شده است.
علاقهمندان به مطالعه این پایاننامه میتوانند به کتابخانه آیتالله حائری در «مدرسه عالی فیضیه» مراجعه کنند./905/پ202/ی