بررسی شخصیت رجالی حدیثی سهل بن زیاد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، پایان نامه بررسی شخصیت رجالی حدیثی سهل بن زیاد برای اخذ مدرک علمی سطح سه حوزه علمیه قم نوشته شده است.

بر اساس این گزارش نویسنده به عوامل توثیق و تضعیف سهل بن زیاد که یک راوی است پرداخته است.

مقدمه

علم رجال که در اصطلاح همان علم شناخت راویان است، یکی از کاربردی‌ترین علوم فرعی در زمینه‌ فقه پژوهی، اصول پژوهی و سایر علوم است و می‌تواند جایگاه بسیار مهمی را در این عرصه به خود اختصاص دهد، چرا که پایه و اساس غالب مبانی و نظریات فقهی و بسیاری از مسائل اصولی، سنت رسول اکرم (ص) و اهل بیت عصمت و طهارت (ع) است و این سنت بیشتر از راه خبر واحد به دست ما رسیده است. لکن بر اساس ادله‌ نقلی و ارتکازعرفی، ملتزم شدن به آنچه که این اخبار بر آن دلالت می‌کنند منوط به وثاقت راویان آن‌ها بوده و بدون اثبات وثاقت ایشان، غالباً راهی برای استناد به احادیث و روایات وجود نخواهد داشت.

بر این اساس می‌توانیم به اهمیت و ارزش بسیار زیاد علم رجال در عرصه‌ اجتهاد پی برده و با قاطعیت بگوییم که هیچ فقیهی بدون آگاهی از این علم و مسائل آن، نمی‌تواند به صدور فتوا بپردازد.

آنچه بر عهده‌ علم رجال است بررسی احوال راویان از جهت میزان اعتبار احادیث ایشان است لذا شناخت هویت راویان و نیز شناخت میزان اعتماد بر ایشان هدف اصلی این دانش است. در شناخت راویان نام، نام پدر، نسب، کنیه، لقب، مذهب و طبقه‌ راوی به گونه‌ای که از دیگر هم نامان خود متمایز شود و نیز نام‌های مختلف راوی که با آن‌ها شناخته شده است.

مورد توجه دانشمندان رجالی قرار می‌گیرد هم چنین در ارزیابی اعتبار هر یک از راویان نیز با استفاده از مبانی خاص یا عام توثیق و تضعیف، مقدار اعتماد از هر یک از ایشان را مشخص می‌کنند.

از این رو ما نیز بر آن شدیم که خوشه‌ای از این خرمن وسیع بر گیریم و نگاهی نسبتاً عمیق به احوال یکی از راویان احادیث، یعنی سهل بن زیاد آدمی، انداخته و این طریق میزان اعتبار و ارزش روایی احادیث نقل شده از وی را مورد ارزیابی قرار دهیم.

 چکیده

در توثیق و تضعیف «سهل» مناقشات بسیاری بین علمای رجال وجود دارد، اگرچه او در کتاب روایی بویژه در کتب اربعه روایات بسیاری در زمینه اعتقادی، فقهی، تفسیری و غیره وجود دارد که در صورت توثیق او این روایات به گنجینه علمی شیعه افزوده می‌گردد.

بررسی شخصیت رجالی سهل بن زیاد در ضمن چند بخش نوشته شده است، بخش اول مربوط به مبانی توثیق و تضعیف است تا بر اساس آن بتوان ارزیابی بهتری نسبت به نظریات موجود در رابطه با سهل بن زیاد انجام داد، بخش دوم مربوط به زندگی نامه سهل بن زیاد و اساتید و شاگردان وی است، که البته این مسأله نیز سهم بسزایی در امکان یا عدم امکان توثیق سهل دارد.

بخش سوم مربوط به رویکرد رجالیون به سهل بن زیاد در گستره تاریخ است، چرا که با شناخت مواضع گوناگون بزرگان در قبال سهل بن زیاد، قضاوت درباره او آسان‌تر خواهد بود
بخش چهارم به بررسی دیدگاه‌های رجالیون در مورد سهل بن زیاد می‌پردازد و با نقد نگاه کسانی که به تضعیف سهل روی آورده‌اند، وثاقت سهل را به اثبات می‌رساند، بخش پنجم نیز در مقام بررسی تحلیلی روایات سهل بن زیاد بر می‌آید تا از این راه نیز در مورد اتهاماتی که متوجه سهل بن زیاد شده است، قضات صحیحی انجام دهد.

و نتیجه آنکه با رد اتهامات و تضعیفاتی که درباره جناب سهل بن زیاد وارد شده است و نیز طرح شواهد متعددی که بر وثاقت وی وجود دارد، می‌توان وی را توثیق کرده و مورد اعتماد دانست.

سهل بن زیاد بنا بر فرموده مرحوم خوئی بیش از دو هزار و سیصد روایت در کتب اربعه دارد و همین کثرت روایت بر اهمیت و ارزش موضوع این نوشتار می‌افزاید چرا که او با توثیق او روایات مذکور در عرصه اجتهاد، قابلیت استناد را پیدا کرده و می‌توانند توسط فقیه مورد استفاده قرار گیرند. ولی اگر توثیق او ممکن نبود و قول به ضعف او تقویت گردید حوزه اجتهاد از روایات ضعیف و غیر قابل اعتماد پیراسته می‌گردد.بنابراین چه در توثیق سهل بن زیاد و چه در تضعیف او، فایده‌ای بس بزرگ نهفته است.

دانشمندان رجالی مواضع مختلفی در رابطه با سهل اتخاذ کرده‌اند برخی قائل به ضعف او برخی دیگر قائل وثاقت او شده‌اند و برخی هم از راه شواهد و قرائن، روایات او را پذیرفته‌اند بدون اینکه موضع روشنی در قبال وثاقت یا ضعف شخص وی داشته باشند.

به هر حال ما برای اینکه این بحث از یک روش فنی صحیح برخوردار باشد، باید ابتدا مبانی خود را در عمر توثیق و تضعیف روشن نماییم، تا بتوانیم هنگام مواجه شدن با تضعیفات یا توثیقاتی که در رابطه با سهل بن زیاد در کتاب‌های رجالی ذکر شده است موضع صحیح را اتخاذ کنیم به همین جهت ما بخش اول را به کلیات اختصاص داده و در آن مبانی توثیق و تضعیف را مورد بررسی قرار می‌دهیم، و سپس به سراغ زندگی‌نامه سهل بن زیاد رفته و نگاهی گذرا به زوایای پیدا و پنهان زندگی وی و اساتید و شاگردان او خواهیم داشت، بعد از آن رویکرد علمای رجال نسبت به او مطرح کرده و آنگاه به بررسی دیدگاه‌ها و نظریات مختلفی که در رابطه با وی وجود دارد می‌پردازد.

در پایان به بررسی تحلیلی و تطبیقی شماری از روایات سهل روی آورده و از این منظر وثاقت یا ضعف او را مورد بررسی قرار داده لذا این نوشتار شامل پنج بخش کلی است که عبارتند از: بخش اول کلیات، بخش دوم زندگی نامه، اساتید و شاگردان سهل بن زیاد، بخش سوم رویکرد دانشمندان رجال به سهل بن زیاد در گستره تاریخ بخش چهارم بررسی دیدگاه دانشمندان رجالی در مورد سهل بن زیاد به همراه نقد و بررسی، بخش پنجم بررسی تحلیلی روایات سهل بن زیادآورده شده است.

نتیجه گیری

پس از آنچه از مجموع این نوشتار می‌توان نتیجه گرفت آن است که سهل بن زیاد بر اساس قرائن و شواهد بسیار که برای هر انسان بی‌طرف و منصفی اطمینان آور است موثوق بوده و می‌توان به روایات وی اعتماد کرد و هر آنچه در کتاب رجال در مورد ضعف و غلو وی آمده است به ظن بسیار قوی بر اساس مبانی اعتقادی غلط صورت گرفته است لذا ما وثاقت سهل بن زیاد را می‌پذیریم.

شایان ذکر است که پایان نامه«بررسی شخصیت رجالی حدیثی سهل بن زیاد» به قلم مهدی مهدوی و با راهنمایی« حجت‌الاسلام اکبر ترابی شهرضایی» و مشاوره« حجت‌الاسلام هاشم نیازی» برای اخذ مدرک سطح سه حوزه علمیه قم نوشته شده است و در سال 1389 دفاع شده است.

علاقه‌مندان به مطالعه این پایان‌نامه می‌توانند به کتابخانه آیت‌الله حائری در «مدرسه عالی فیضیه» مراجعه کنند./905/پ202/ن