فشار کتاب افتاده است

اسلام تنها دینی است که معجزه اش «کتاب» است، نام کتابش «خواندنی»، نخستین پیامش «بخوان» و بزرگترین ستایش خدایش کار «تعلیم دادن با قلم» است. هر کسی اندکی با تاریخ اسلام آشنا باشد به این مطلب اقرار می کند که اسلام همواره به کتاب، خواندن و نوشتن اهمیت داده است. نگاه به بیانات نبی مکرم اسلام و ائمه معصومین سلام الله علیهم نشان می دهد که از چه زمانی ما به کتاب و کتابخوانی دعوت شده ایم و بی ربط نیست که باید اقرار کرد اسلام پرچمدار کتابخوانی است.

اهمیت کتاب و کتابخوانی آنقدر روشن و مبرهن است که تصورش با تصدیق همراه است و این مسأله هیچ نیازی به استدلال و شرح و بسط ندارد. و در این میان همواره نام مسلمان با علم و فرهنگ و کتاب و کتابخوانی و کتابخانه عجین بوده است. پس از آغاز اسلام شکل گیری کتابخانه ها در قالب نگهداری از نسخه های قرآن، گسترش صنعت کاغذ در بین مسلمانان و انتقال این صنعت از ماوراء النهر به بلاد عرب از همان قرن نخست هجری شکل گرفت و این توسعه به گونه ای بود که در قرن دوم بغداد و مصر کارخانه کاغذ سازی داشت و در مدتی کوتاه در سایر بلاد اسلام حتی در سیسیل و اندلس نیز صدای پای صنعت کاغذ شنیده شد.

در زمان مأمون که اروپای غربی هنوز کاغذ و کتابت را نمی شناخت شماری از مردم برای سوخت به جای هیزم از کاغذ استفاده می کردند و در زمان یعقوبی در همان بغداد بیشتر از صد کتابفروش به عرضه کتاب می پرداختند.

این ها صحنه های کوچکی از اسناد نفوذ کتاب در بین مسلمانان به شمار می رود و از این روست که اگر هر تمدنی چند ستون داشته باشد، کتاب یکی از دیوارهای اصلی آن به شمار می رود.

امروزه تولید کتاب و کتابخوانی یکی از شاخصه های اصلی توسعه فرهنگی و اجتماعی محسوب می شود و این توسعه یافتگی در گذشته تاریخی ما به حدی عمیق بوده است که میراث پرطمطراق فرهنگی ما بیشتر کتابخانه های دنیا را فتح کرده است.

شاید بی راه نباشد که در کشور ما به جای نرخ طلا و دلار که میراث مصرف گرایی و اقتصاد شکم باره غرب است باید قیمت کاغذ و چاپ و کتاب هر روز مورد مداقه و پیگیری اهل تمدن ایرانی قرار بگیرد. هر چند اگر روزی اعلام می شد که ملاک پیشرفت کشورها تولید علم آنها است همه به آن می خندیدند و ذهن آنها با تجارت و اقتصاد چنین قرابتی را برنمی تافت.

کتاب از معدود موضوعاتی است که توسعه نشر الکترونیک نیز تا کنون نتوانسته است مخاطب را از شنیدن صدای لذت بخش برگه های کاغذی کتاب جدا کند.

این عقبه و سابقه عمیق و پرابعاد فرهنگی ما نه تنها باید حفظ بلکه باید روز به روز پر رونق شود. و آن هم در همه حوزه های تولید محتوای فاخر، تبلیغ و ترویج شایسته آثار و چاپ و توزیع مناسب است و در کنار آن ترویج فرهنگ مطالعه خواهد بود.

هرگز نمی توان این جمله رهبر معظم انقلاب اسلامی را فراموش کرد که می فرمایند: « من هر زمانی به یاد کتاب و وضع کتاب در جامعه خودمان می افتم، قلبا غمگین و متأسف می شوم». (30/7/1375)

و پس از شانزده سال باز هم گلایه و غصه ایشان پابرجاست آنجا که در استان خراسان شمالی و در دیدار با معلمان و اساتید فرمودند: «در جامعه ما بی اعتنایی به کتاب وجود دارد. گاهی آدم می بیند در تلویزیون از این و آن سوال می کنند: آقا شما چند ساعت در شبانه روز مطالعه می کنید، یا چقدر وقت کتابخوانی دارید؟ یکی می گوید پنج دقیقه، یکی می گوید نیم ساعت. انسان تعجب می کند. ما باید جوانان را به کتابخوانی عادت دهیم، که این تا آخر عمر همراهشان خواهد بود. کتابخوانی در سنین بنده ـ که البته بنده چندین برابر جوان ها کتاب می خوانم ـ غالبا تأثیرش به مراتب کمتر است از کتابخوانی در سنین جوان ها و شما عزیزانی که این جا حضور دارید. آنچه همیشه برای انسان می ماند، کتابخوانی در سنین پایین است. جوانان شما، کودکان شما هر چه می توانند کتاب بخوانند. در فنون مختلف، راه های مختلف مطلبی یاد بگیرند. البته از هرزه گی در محیط کتاب هم باید پرهیز کرد اما این مسأله بعدی است. مسأله اول این است که یاد بگیرند، عادت کنند به این که اصلا به کتاب مراجعه کنند، کتاب نگاه کنند.» (20/7/1391)

این دغدغه رهبر فرزانه انقلاب سابقه ای طولانی داشته و از مجموعه بیانات ایشان در این حوزه می توان کتاب های چندی را منتشر کرد که در این میان نمونه هایی نیز منتشر شده است.

اما اسم آبان ماه با کتاب و کتابخوانی عجین شده است. هفته کتاب مجموعه مراسمی است که پس از تصویب و نام گذاری هفته ای به نام هفته کتاب در سال 1372 از سوی شورای فرهنگ عمومی، هر ساله در آبان ماه به ابتکار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای ترویج کتاب و کتابخوانی برگزار می شود. و بر همین اساس هم اخبار کتاب در صدر قرار می گیرد و تب کتاب بالا می رود.

تقویت بنیه فرهنگی کشور، تشویق مردم به کتاب و کتابخوانی و ایجاد عادت به مطالعه، کمک به حل مشکلات و تنگناهای تولید و توزیع کتاب همه از مؤلفه هایی است که در این هفته فرصت می یابند به خوبی بررسی و مورد مداقه قرار بگیرند و این مسأله با نام گذاری روزهای این هفته نیز رنگ و بوی خاصی می یابد.

انتشار سه کتاب در سال به تعداد هر ایرانی آماری است که هیچ خواننده فرهنگی ای را قانع نکرده و نشان می دهد که تنها سیاست های حمایتی توان ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی را ندارد بلکه باید در همه عرصه به صورت هماهنگ و هدفمند از جمله بخش فرهنگ و اطلاع رسانی به این کار همت گماشت.

امسال با توجه به حواشی های قیمت ارز و طلا و بمب های خبری در این موضوع هنوز کتاب نتوانسته است در هفته خود تب کند. حتی می توان گفت فشار کتاب بالا نرفته است. این در حالی است که افزایش قیمت کتاب و رکود خرید، افزایش روزافزون شمار ناشران تازه کاری که غالبا تجربه ای در حوزه نشر نداشته و بیشتر به دنبال جذب یارانه های دولتی هستند، نامناسب بودن شبکه توزیع کتاب، تولید انبوه کتاب های کم ارزش، کتاب و کتابخوانی را تهدید می کند و از این به جرأت می توان گفت که هفته کتاب نباید گرفتار «تجلیل و تبلیغ» شایع شود.

هنوز جای کتاب در خبرگزاری ها و سایت های خبری خالی است. هنوز کتاب نتوانسته جای خود را در صفحات اصلی روزنامه ها و نشریات پیدا کند. حتی در سایت ها و رسانه های حوزوی نیز کتاب سهم خود را نیافته است. دعا کنید نفس های کتاب به شماره نیفتد. فشار کتاب هنوز پایین است.

محمد حسین راد

طلبه حوزه علمیه قم/919/ی701/ن