راه‌های نفوذ عرفان‌های کاذب/ بخش دوم؛
سهم ارشاد در چاپ کتاب‌های جریان معنویت‌گرا
خبرگزاری رسا ـ فیلترهای وزارت ارشاد هیچ‌گاه نسبت به آموزه‌های جریانات معنویت‌گرا در کشور حساسیت نشان نمی‌دهد. گویا برای صدور مجوز چاپ، نام و عنوان معنوی روی جلد کافی است.
درباره ابزارهای گسترش عرفان‌های کاذب در کشور، مطالبی در بخش نخست عنوان و چند نکته مهم دربارۀ نقش کتاب در ترویج معنویت‌های کاذب بیان گردید. در این بخش به مطالب باقی مانده در حوزه منابع مکتوب معنویت‌های نوظهور در کشور پرداخته و نقش آثار مکتوب را به شکل دقیق‌تری پی می‌گیریم.
کپی رایت و گسترش عرفان‌ها
5.با توجه به این که در ایران قانون کپی رایت وجود ندارد و این مرام نامه بین‌المللی در کشور ما پذیرفته نشده است، یکی از علل تنوع عناوینِ کتاب‌ها و در نتیجه تنوع مدل‌های عرضه، از بین رفتن محدودیت‌های ناشی از اجرای همین قانون است. به عنوان مثال عناوین کتاب‌های دیپاک چوپرا تاکنون به بیش از 130 عنوان رسیده است، در حالی‌که کتاب‌های وی به زبان اصلی اندکی بیش از 30 عنوان است.
علت این است که کتاب وی ترجمه‌های متعدد شده و متن یک کتاب گاهی توسط چند مترجم، در چند انتشارات با عناوین مختلف به چاپ رسیده است. در حالی‌که همه از محتوای یک کتاب گزارش داده‌اند و این تعدد چاپ باعث تعدد در انتقال مضمون گردیده است.
یکی از کتاب‌های وین دایر به نام (Inspiration (your ultimate calling است که تاکنون با 12 نام با عناوین معنویت رسالت نهایی شما، الهام رسالت نهایی شما، ما برای چه به دنیا آمده‌ایم، الهام ندای درون، بینش الهی، ندای الهی، وحی، الهام فراترین ندای شما، تحول تغییر از جاه طلبی به عالم معنا، ندای درون فراخوان نهایی شما، الهام بخشی ندای درونی شما در 12 انتشارات یعنی آسیم، البرز، پل، جویا، زرین کلک، تهران، سروش گستر، شباهنگ، لیدا، نواندیش، هودین، کتاب پارسه توسط 12 مترجم یعنی علی پناهی، رسول عظیمی، توراندخت تمدن، محمد رضا حبیبی، کامیار جولایی، مژگان بویراحمدی، ژیلا افضل، رؤیا مخبر، مهناز دقیق نیا، سیما فرجی، سمیرا زارعی، شهلا جعفر زاده چاپ شده‌اند. یا یکی از کتاب‌های دیپاک چوپرا با نام The spontaneous fulfillment of desire تاکنون در چهار انتشارات یعنی انتشارات های سمیرا، پیکان، نورگیتی، چی چی کادر با چهار نام مختلف بازتاب همه جان‌ها، ت‍ج‍ل‍ی ب‍ی‌‌درن‍گ آرزو ، ت‍ح‍ق‍ق خود ج‍وش آرزو، راه رس‍ی‍دن به ن‍ام‍م‍ک‍ن با ترجمه نفیسه معتکف، عبدالله ابتنهاج، آتنا براری منتشر گردیده است. روشن است که هم مترجمین مذکور و هم انتشارات پیش گفته، تلاش می‌کنند محصولات و کتاب‌های ترجمه‌ای خود را در بازار فروش معرفی کرده و به فروش برسانند.
قابلیت‌های منحصر به فرد کتاب
6.مطلب دیگر این که بعضی از کارکردهای آموزشی تنها از کتاب ساخته است و یا دست کم، کتاب نسبت به دیگر ابزارهای انتقال پیام، بیشترین کارآئی را دارد؛ چرا که کتاب برای تکرار مفاهیم و توضیح و تفسیر مفاهیم معنوی قدرت مانور بالایی داشته، پاره‌ای از مفاهیم تنها از این طریق می‌توانند به گونه‌ای عمیق به ذهن مخاطب القا شوند.
مثلا مفهوم «افسانه شخصی» که از مفاهیم ساختگی کوئلیو است از جمله مفاهیمی است که در نگاه علمی و پژوهشی، سست و غیر قابل دفاع است؛ اما همین مفهوم از آن جا که تنها در کتاب کیمیاگر، 45 بار تکرار شده و با تفسیر و تبیین‌های متنوع و ذکر مصادیق و موارد خارجی قرین گشته، توانسته است مفهومی قابل اعتنا جلوه کرده و بسان دیگر مفاهیم متعالی خود را نشان دهد.
7.پاره‌ای از سبک‌های مورد استفاده در کتاب، از جهت ارتباط‌گیری با قوه مخیله و وهم آدمی بسیار قوی بوده و ماندگاری منحصر به فردی دارد، مانند قالب رمان و داستان. رمان اگر چه با پرواز خیال عجین است، اما برای تفنن و سرگرمی نگاشته نمی‌شود. به همین علت این گفته که رمان، انعکاس پرواز قوه خیال نویسنده است و صرفاً با هدف سرگرمی نگاشته می شود، برداشتی سطحی و البته غیر واقعی است.
شکی نیست که هر نویسنده‌ای دارای نظام فکری و معرفتی خاصی است که در خَلق اثر وی، خود را نشان می‌دهد. به عبارت دیگر جهان بینی نویسنده، پشتوانه معرفتی داستان است. نویسنده بدون این نظام معرفتی نمی‌تواند با مخاطب ارتباط برقرار کند و در نهایت همان چهارچوب فکری به شکل اثر مکتوب تجسّم می یابد. بسیاری از نویسندهها از ایدههای خود پردهبرداری کرده و آن را صریحاً با خواننده در میان می‌گذارند. پاره‌ای دیگر تبلیغ ایدههای خود را مأموریت خود می دانند و بس.
اگر فرض شود نویسنده‌ای در خلق اثر، هدفی خاص را تعقیب نمی‌کند و صرفاً برای سرگرمی می‌نویسد، باز انگیزه صاحب اثر مسئلهای حاشیهای است که چندان نقشی در اثرپذیری مخاطب ندارد. آن‌چه در"فرآیند تاثیر‌گذاری" تمامِ علت می‌باشد، خودِ اثر بوده و متن و محتوا دراین باره کاملاً مستقل عمل می‌کنند. از همین روست که رمان قادر است خواننده ناآگاه را در رفت و برگشت داستان‌ها با «شکل و قالب» سرگرم کرده و از رصد محتوا و تحلیل مضمون و تشخیص درست از نادرست دور نگه دارد.
استفاده وسیع نویسندگان معنویت‌های جدید از قالب‌های داستانی به همین علت است. والش کتاب گفت‌وگوی با خدای خود را به سبک داستانی، تألیف کرده است. یکی از مهم‌ترین کتاب های اکنکار با نام دندان ببر قالب رمان دارد و به گفته مولف تقلیدی است از کتاب مثنوی معنوی.
وین دایر کتاب هدایایی از ایکیس را در قالب داستانی به نگارش درآورده و سای بابا یکی از کتاب‌های خود را به شکل داستان کوتاه و عبرت آموز نوشته است که درخت ارزش ها را آبیاری کنیم نام دارد. کارلوس کاستاندا کتاب‌هایش را در همین قالب ریخته و از مذاکراتش با دون خوان گزارش لحظه به لحظه داده و متونی خواندنی با عبارت پردازی‌های جذاب(مانند کتاب حقیقتی دیگر) به نگارش درآورده است.
8. غیر از قالب داستانی، امروزه بسیاری از رهبران معنویت‌های نوین، با هدف ارتباط بیشتر با مخاطبان خویش، اقدام به ارائه برنامه معنوی و روحی در کتاب‌هایشان نموده‌اند یعنی کتاب‌هایی را که شامل عبادات روزانه اعضاست منتشر کرده‌اند.
اشو یک دوره کتاب مراقبه‌ای 12 جلدی برای 12 ماه نوشته است. وی حتی برای هر روزِ هواداران خود برنامه مراقبه‌ای روزانه، پیشنهاد داده و یا متن‌هایی برای مطالعه روزانه و یا کلمات قصار نگاشته است. کتاب پیوند اشو حاوی کلمات کوتاه معنوی و ادبی است.
وین دایر یکی از کتاب‌هایش با نام معنویت 2 را با همین روی‌کرد(برنامه عملیاتی) نوشته است. اسکاول شین از همین مدل کمک گرفته و برنامه‌های تجمسی و تأکیدی را طراحی و توصیه کرده است. همین طور کاترین پاندر بخش زیادی از کتاب دعایش را به این سبک اختصاص داده است.
تنوع چاپ کتاب
9.امروزه قطع و اندازۀ چاپ کتاب‌ها بسیار متنوع و جذاب عرضه می‌شود؛ به گونه‌ای که برای هر سلیقه و پسندی، شکل و قطع مناسب هم اکنون در دسترس است. تنوع چاپ در قالب‌های پالتویی، جیبی، وزیری، رقعی و خشتی، دست مخاطب را برای انتخاب کتاب مناسب، باز گذاشته و محصول مناسب را در اختیار وی قرار می‌دهد.
بماند که خودِ کتاب دارای ویژگی حمل آسان است؛ به گونه‌ای که برخلاف محصولات الکترونیکی و فیلم‌ها و نرم افزارها که با امکانات جانبی دیگری قابل استفاده‌اند، کتاب بخاطر سهولتِ حمل، امکان استفاده بیشتر را فراهم کرده و انس عمیق‌تر را باعث شده است.
سردرگمی خواننده‌ها در کتاب
10.معمولاً در متون مربوط به معنویت‌های جدید، نویسندگان در هر کتاب به طرح یک ایده پرداخته، همان را با زبانهای مختلف تکرار می‌کنند. آنها با ذکر مثالها و مصادیق متعدد آن را جا میاندازند. خوانندگان غیرمتخصص بسیاری از اوقات توجه ندارند که نویسنده در کل کتاب فقط یک پیام را دنبال می‌کند. به گونه‌ای که حتی فصلبندی کتاب بر اساسِ همین پیام تنظیم شده و در هر فصل، مبانی، مقدمات، پیامدها و فروعات آن را توضیح داده است.
خواننده‌های ناآگاه غالبا نمی‌توانند هر کتاب را در چند جمله خلاصه کنند و اصلیترین ایدۀ مؤلف را با ذکر ادلّه، پیشفرضها و نتایج بیان نمایند. به عنوان مثال یکی از مشهورترین کتاب‌های ویندایر کتاب ندای درون است. این کتاب حاوی مطالب مختلفی است و درست و غلط در آن به‌هم آمیخته است. اما مأموریت ویندایر در این کتاب، اثبات این ایده است که ندای درون برای هدایت انسانها و رساندن آنان به ساحل نجات، کفایت می‌کند. به عبارت دیگر پیام اصلی این کتاب «کافی بودن ندای درون برای سعادت انسان» است.
روشن است با این ایده، رسولان الهی از میدان ارشاد و هدایت انسانها کنار زده میشوند و صرفاً «پیامبری درونی» به صحنه میآید تا خدا را هم در خدمت اهداف خود به کار گیرد.
همین طور کتاب نیمۀ تاریک وجود تألیف خانم دبی فورد از کتاب‌هایی است که با موضوع معنویت نگاشته شده است. وی در این کتاب داستان‌ها و نکات زیادی را جمعآوری کرده و تلاش می‌کند تعریفی نو از انسان ارائه نموده و انسانشناسی جدیدی را پایهگذاری کند.
دبی فورد در صدد اثبات این موضوع است که انسانها اگر هم نواقصی دارند ایرادی ندارد؛ هر کس باید خود را همانگونه که هست بپذیرد و دوست داشته باشد. به همین دلیل وی عملاً به این نتیجه تن داده که انسانها(با وجود تمام عیوب و رذایلی که دارند) نیازی به تغییر ندارند و لازم نیست به تحول درونی بیندیشند.
سهم ارشاد در چاپ کتاب
11.آخرین مطلب این که محتوای کتاب‌های چاپ شده، بدون هیچ پاورقی و یا نقد و نظری به چاپ رسیده اند. فیلترهای ارشاد هم هیچ‌گاه نسبت به آموزه‌های جریانات معنویت‌گرا در کشور حساسیت نشان نداده و گویا برای صدور مجوز چاپ، نام و عنوان معنوی روی جلد کافی است.
این در حالی است که محتوا و مضامین کتاب‌ها با هیچ‌کدام از اصول اعتقاداتِ یک مسلمان قابل جمع نیست. حتی در مواردی محتوای کتاب خلاف پیامی است که عنوان روی جلد به خواننده القا می کند.
مثلا دونالد والش که کتاب مشهورش گفتگو با خدا است و 4 جلد کتاب نیز در باب ارتباط با خدا نوشته است، حتی اعتقاد به خدا را لازم نمی‌داند و با وقاحت در کتابش می گوید: «به هیچ وجه لازم نیست به خدا اعتقاد داشته باشید. شما آزاد هستید.»(دونالد والش، وقتی همه چیز تغییر می‌کند، ص120) از این رو گاهی نام کتاب مرتبط با خداست، اما محتوای کتاب به بی خدایی دعوت می کند.
12.قابل توجه این که، تمام کتاب‌های افرادی مانند کریشنا مورتی، دالایی لاما، اکهارتتوله، شاکتی گواین، پائولو کوئلیو، کارلوس کاستاندا، دیپاک چوپرا و دیگر چهرههای معنویت‌گرا به زبان فارسی ترجمه شده است. هم‌چنان که یادآوری شد، تعدادی از این کتاب‌ها غیر از آن که چند ترجمه دارند، تیراژهای قابل توجه و تجدید چاپ‌های زیادی نیز داشته‌اند.
گاهی کتابی قبل از آنکه به زبان اصلی چاپ شود ترجمۀ آن به زبان فارسی در اختیار خوانندگان قرار میگیرد؛ مانند کتاب"زهیر کوئلیو" که قبل از رونمایی و چاپ به زبان اصلی، ترجمه آن به زبان فارسی در ایران یافت می‌شد. پاره‌ای از کتاب‌ها نیز که اجازۀ چاپ داده نشدهاند یا به صورت کپیتکثیری(نه چاپ در چاپخانه) و قاچاق در کتابفروشیها یافت میشوند و یا به صورت فایل پی.دی.اف در فضای مجازی قابل مطالعه هستند.
کارشناس ارشد حوزوی معنویت‌های نوظهور،
حجت الاسلام حمزه شریفی دوست/925/م7/ر
ارسال نظرات