معرفی پایان نامه‌های حوزوی؛
فلسفه تاریخ در قرآن
خبرگزاری رسا ـ پایان نامه «فلسفه تاریخ در قرآن» پژوهش جواد سلیمانی امیری به بررسی سنت‌های الهی در تاریخ پرداخته است.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، نویسنده پایان نامه«فلسفه تاریخ در قرآن» تلاش کرده تا میان مسائل فلسفه تاریخ و مباحث دینی ناظر به فلسفه تاریخ ارتباط برقرار کند.
بر اساس این گزارش در این رساله اراده انسان و سنت‌های الهی را دو عامل اساسی محرک تاریخ می‌توان نام برد.
چکیده
علم فلسفه تاریخ با نگاه کلی به تاریخ زندگانی بشر پرتو افکنده، سراسر تاریخ جوامع بشری را به صورت یک پارچه موضوع بررسی خود قرار می‌دهد. این علم به چند پرسش اساسی زیر درباره تاریخ پاسخ می‌دهد:
آیا تاریخ در کنار افراد وجود منحازی دارد؟
آیا تاریخ سنت‌مند است یا حرکتی تصادفی دارد؟در صورت سنت‌مندی تاریخ
انسانها در حرکت تاریخ مرتد هستند یا محصور و مجبور؟
خصلت‌های سنن حاکم بر تاریخ چیست؟
سنن حاکم بر تاریخ کدامند؟
سنن الهی حاکم بر تاریخ چگونه تقسیم میشوند؟
نزاع‌های مستمر در بستر تاریخ در نگاه کلی چگونه تفسیر میشوند؟
تحقیق حاضر سعی دارد تا به هر یک از این پرسش‌های اساسی از منظر قرآن مجید پاسخ دهد، از این رو ابتدا مفهوم و منانی تحقیق، یعنی مقصود از فلسفه تاریخ و اصالت یا اعتباریت تاریخ را بررسی کنیم.
آنگاه به پرسش‌های فوق بطور مفصل پاسخ داده است، مهم‌ترین دستاورده‌های تحقیق به طور خلاصه عبارتند از:
بر اساس معارف وحیانی تحولات تاریخ مطابق قوانین خاصی تکوین یافته و خداوند عالم و آدم را بر اساس یک قوانین خاصی اداره می‌کند.
اراده انسانها نه تنها مقهور سنن حاکم بر تاریخ نیست بلکه بسیاری از سنن حاکم بر تاریخ بعد از نحوه اختیار انسانها سریان می‌یابد، بنابراین سریان اراده الهی در تاریخ به معنای جبر حاکم بر تاریخ و نفی اراده انسانها نیست.
ویژگی‌های سنت‌های الهی
سنن حاکم بر تاریخ دارای سه ویژگی مهم استثناء الهی بودن، و هم سازی با آزادی و اراده انسان است.
قوانین الهی حاکم ب تاریخ به دو دسته کلی قوانین عام و خاص تقسیم میشوند قوانین عام، قوانینی هستند که هم در مورد اهل حق و هم اهل باطل جریان دارد نوع اختیار انسان در سریان آن نقش ندارد از این رو قوانین مطلق نیز خوانده میشوند. قوانین خاص، قوانینی است که تنها در مورد یکی از دو گروه اهل حق یا اهل باطل جریان می‌یابد و سریان آن‌ها، تابع نوع اختیار انسان‌هاست. از این رو به آن‌ها قوانین خاص گفته می‌شود.
سنت‌های الهی حاکم بر تاریخ
در این پژوهش بیست و نه سنت الهی حاکم بر تاریخ طرح شده و آیات قرآنی دال بر آن‌ها گردیده است.
سنت‌هایی چون سنت هدایت انبیایی، سخت‌گیری برای پذیرش حق، اجل جامعه‌ها، تقدیر معیشت، تفاوت‌‌ها، تأثیر زیر بنایی انسانها در تحول تاریخ، امداد، بقاء امور مفید برای مردم، مبارزه ملأ و مترف با پیامبران و سنت امهال سنن یازده‌گانه عام به شمار می‌آیند.
سنت ازدیاد نعمت در پرتو شکر، هدایت گام به گام، تأثیر ایمان و عمل صالح در رفاه اجتماعی، تحبیب و تزیین ایمان و کراهت کفر، غلبه مؤمنان بر کافران، فروپاشی جوامع به دنبال طرد انبیاء، به اهل حق اختصاص دارند.
سنت‌هایی مانند گمراهی گام به گام،تزیین اعمال، شکست خوردن از دشمنان، تسلط مجرمان و مترفان،املاء و استدراج و استیصال، به اهل باطل اختصاص دارند.
از آنجا که سنن مذکور به نوبه خود دارای فروعاتی بوده و شاید از منظر خاصی در یکدیگر قابل ادغام باشند تعداد سنن الهی حاکم بر تاریخ را نمی‌‌توان در اعداد فوق محصور دانست.
تأمل در قوانین الهی حاکم بر حرکت تاریخ انسان را به این نتیجه می‌رساند که سرانجام ایمان بر کفر و بندگی بر استکبار غلبه می‌یابد از این رو قرآن مجید در آیات فراوانی خبر از پیروزی حق بر باطل در نزاع مستمر مؤمنان بر مستکبران می‌دهد،و این غلبه تنها منحصر در مرحله نهایی حرکت تاریخ یعنی عصر ظهور نیست، بلکه در سراسر حرکت تاریخ همواره باطل پس از مدتی جلوه‌گری و جولان نابود می‌شود ولی حق بعد از تحمل فشار و انزوا و تنگنا باز سر بر آورده و باطل را کنار زده همواره باقی می‌ماند.
پیروزی حق بر باطل تنها به معنای غلبه حق بر باطل در ساحت خاصی از عقل یا وجدان «فطرت» یا عرصه زورآزمایی دنیای مادی و بیرون از وجود انسان نیست بلکه در همه ساحت‌های مذکور حق بر باطل تفوق می‌یابد.
نتیجه‌گیری
دیدگاه اسلام در مورد برخی از مسائل اساسی فلسفه تاریخ به صورت پراکنده در کلمات علمای گذشته مطرح شده بود ولی از آنجا که این سخنان به صورت منفصل از مسائل فلسفه تاریخ مطرح گردید چنین است که مسائل فلسفه تاریخ در معارف دینی مطرح نشده یا بی پاسخ مانده است.
در این نوشتار تلاش شده بین مسائل فلسفه تاریخ و مباحث دینی ناظر به فلسفه تاریخ ارتباط برقرار شود و مباحث در یک ساختار منسجم و متناظر با قالب فلسفه تاریخ ارائه گردد. این مهم‌ترین نوآوری و دستاورد این تحقیق به شمار می‌آید.
با توجه به نکته فوق، دستاورده‌ها، نتایج و امتیازات پژوهش حاضر را می‌توان بدین شرح برشمرد.
تفکیک کردن مباحث فلسفه علم و فلسفه نظری تاریخ و روشن کردن مراد از «فلسفه تاریخ» در تحقیق حاضر
شایان ذکر است در بسیاری از کتاب‌های موجود در حوزه و دانشگاه تفکیک مذکور صورت نگرفته است و همین امر به موجب خلط مباحث فلسفه علم و فلسفه نظری تاریخ شده است، حتی شهید مطهری در کتاب ارزشمند فلسفه تاریخ خود که مورد استفاده ما بوده، امروزه این دو علم را معین ننموده و مسائل آن‌ها را به صورت درهم تنیده و غیر مجزا مطرح کرده است.
تبیین مفهوم تاریخ در بحث فلسفه تاریخ در قرآن
بسیاری از فیلسوفان تاریخ، تاریخ را به مثابه موجود عینی مرید و تسخیر کنند اراده افراد معنا کرده‌اند و به همین دلیل تسلیم اندیشه جبر تاریخی شده‌اند. در تحقیق حاضر تاریخ به گونه‌ای تعریف شده است که وجود منحازی از افراد ندارد و بلکه از صمیم وجود افراد جوانه می‌زند و شبکه ارتباطی همراه با تأثیر و تأثر متقابل را تشکیل می‌دهد که قوانین خاصی بر آن حکم‌فرماست و در عین حال جایگاه اختیار انسان در آن محفوظ مانده است.
بررسی هویت تاریخ از منظر قرآن
وارد کردن بحث هویت شناسی تاریخ از منظر قرآن در حوزه مباحث فلسفه تاریخ از امتیازات این نوشتار محسوب می‌شود، پیش‌تر گفته شد، برخی از فیلسوفان تاریخ در مطاوی کلامشان برای تاریخ هویت عینی مجاز از افراد قائلند و بر این اساس انسانها را مقهور اراده تاریخ می‌‌دانند، و در مقابل، برخی از صاحب نظران برای تاریخ عینیتی منحاز از افراد قائل نیستند.
در این تحقیق استشهادهای قرآنی هر یک از جامعه‌گرایان و فردگرایان مورد نقد و بررسی قرار گرفت.
و دلایل قرآنی جامعه‌گرایان نقد گردید، ولی توضیح داده شد که نقی اصالت یا اثبات اصالت تاریخ مانع طرح مباحث فلسفه تاریخ نمی‌شود.
زیرا همین که یک امر منشأ انتزاع واقعی داشته باشد می‌توان درباره قوانین حاکم بر آن و سایر احکام آن سخن گفت افزون بر این، تاریخ از منظر فلسفه تاریخ سرگذشت و تحولات قافله مرتبط بشری از زمان گذشته تا به امروز و این شبکه می‌تواند قواعد و قوانین خاصی داشته باشد.
از این رو فیلسوف به تاریخ تحولات جوامع بشری در طول زمان گذشته، در یک نگاه کلی می‌نگرد و به پرسش‌های مربوط به آن پاسخ می‌دهد.
اثبات و تبیین مفهوم و تطبیق آن بر مفهوم سنت‌های الهی در قرآن
بحث قانون‌مندی تاریخ از مباحث مهم فلسفه تاریخ است، در این تحقیق با دلائل منکران قانون‌مندی تاریخ نقد گردید و قانون‌مندی تاریخ با دلیل عقلانی و وحیانی اثبات شد، لکن قبل از اثبات قاعده‌مند بودن تاریخ، رابطه مفهوم قانون با سنت‌های الهی در قرآن مورد بررسی قرار گرفته و روشن گردید، مقصود از قانون، قانون حقیقی است که رابطه علی و معلولی بین دو پدیده در عالم واقع حکایت می‌کند، از سوی دیگر در قرآن مجید حوادث عالم سنت‌مند معرفی شده است. این دو بحث یکی از دو قلمرو فلسفه تاریخ و دیگری در قلمرو معارف دینی به صورت منفصل مطرح شده بود لکن در این تحقیق سعی کرده است اثبات کند مقصود از سنت‌های الهی در قرآن همان قوانین کلی و تغییر ناپذیر است که از رابطه علی و معلولی در میان پدیده‌های تاریخی حکایت می‌کند.
به دنبال برقراری پیوند بین بحث قانون‌مندی در فلسفه و مسأله سنت‌مندی در قرآن، زمینه پاسخگویی قرآن مجید به پرسش دیگر فلسفه نظری تاریخ فراهم آمد و اینکه در صورت قانون‌مندی تاریخ، قوانین حاکم بر تاریخ کدامند.
قرآن منبع کشف قوانین تاریخ، تفسیر تاریخ بر محور نزاع جریان حق و باطل، اراده انسان و سنت‌های الهی دو عامل اساسی محرک تاریخ از دیگر نتایج در فلسفه تاریخ به شمار می‌آیند.
شایان ذکر است پایان نامه «فلسفه تاریخ در قرآن» به قلم جواد سلیمانی امیری و با راهنمایی حجت الاسلام سید محمدمهدی میرباقری و با مشاوره حجت‌الاسلام احمد قدسی برای اخذ مدرک علمی سطح چهار حوزه علمیه قم نوشته شده است و در سال 1389دفاع شده است.
علاقه‌مندان به مطالعه این پایان‌نامه می‌توانند به کتابخانه آیت الله حائری یزدی در «مدرسه عالی فیضیه» مراجعه کنند./905/پ201/ن
ارسال نظرات