معرفی پایان نامه‌های حوزوی؛
تبیین عقلانی و دینی توحید در عبادت با تاکید بر نقد کتاب تقویه الایمان
خبرگزاری رسا ـ پایان نامه «تبیین عقلانی و دینی توحید در عبادت با تاکید بر نقد کتاب تقویه الایمان» پژوهش سید ذیشأن حیدر زیدی به بررسی توحید در عبادت از دیدگاه شاه اسماعیل دهلوی از نوادگان شاه ولی الله دهلوی سلفی بر مبنای کتاب ایشان پرداخته است.
به گزارش خبرنگار رسا، پایان نامه «تبیین عقلانی و دینی توحید در عبادت با تاکید بر نقد کتاب تقویه الایمان» توحید و توحید در عبادت را بر اساس کتاب تقویه الایمان شاه اسماعیل دهلوی هندی مورد بررسی قرار داده است.
بنابراین گزارش این رساله علمی برای اخذ کارشناسی ارشد رشته کلام اسلامی نوشته شده است و نویسنده کتاب تقویه الایمان توحید را بر اساس افکار وهابیت تعریف کرده و خیلی از اعمال را به عبادت نسبت داده و آن‌ها را شرک به حساب آورده است.
چکیده
رفتار و کردار ما زاییده اعتقاد و باورها است، اگر توحید اعتقادی ما در ست باشد در نتیجه آن در عمل نیز باید موحد باشیم، یعنی فقط خدا را حامی و ناصر بدانیم، از او یاری بطلبیم، و فقط او را عبادت کنیم.
در اینجا مهم این است، که توحید را خوب درک کنیم و بدانیم کدام عمل عین توحید است و کلام خلاف آن.
کتاب «تقویه الایمان» نوشته شاه اسماعیل دهلوی بسیاری از اعمالی که مسلمانان شیعه و سنی آن را عین توحید می‌دانستند را خلاف توحید در عبادت می‌داند و شرک قلمداد می‌کند، و با استفاده از قرآن و حدیث سعی کرده مردم را به این باور برساند. نویسنده این پژوهش برای پی بردن حقائق توحیدی و همچنین بررسی نظریات شاه اسماعیل در این زمینه لازم دانستم پایان نامه را به این موضوع تخصص دهم.
بدین ترتیب نوشتار حاضر به همراه کلیات و تبیین معنای دقیق توحید و شرک و همچنین معنای عبادت در لغت و اصطلاح، بلحاظ موضوع به چهار بخش اصلی تقسیم شده است.
که در آن با ارائه بحث کاملی از توحید و شرک و بالاخص توحید در عبادت و ذکر معنای دقیق عبادت و بررسی مصادیق آن و مصنف کتاب در تبیین توحید عبادی مرتکب اشتباه شده، و چیزهایی را شرک دانست که اساساً ربطی به شرک ندارد، استدلال‌های او نیز بی‌اساس و خلاف واقع بوده است و این نشانگر عدم درک صحیح او از توحید است. در آخر به این نتیجه رسیده است که زیارت قبور انبیاء و اولیاء، نذر و قربانی رایج بین مسلمانان، احترام به بزرگان دین نه فقط شرک نیست بلکه جزء قرب‌ها و شعائر الهی هستند. همچنین سجده برای غیر خدا نیز نمی‌تواند مصداق شرک باشد بلکه ممکن است بنا بر محذور فقهی حرام باشد، چون سجده، نذر و قربانی، طواف، دست بسته احترام بجا آوردن و امثال آن هیچ کدام شرک ذاتی قلمداد نمی‌شوند.
نتیجه‌گیری
مسأله توحید و شرک و بنیادی‌ترین مسأله اعتقادی مسلمانان و ادیان الهی است، و هدف اصلی بعثت انبیاء و نیز همین مسأله بوده است، و انبیاء و اولیاء الهی به تبلیغ توحید پرداخته و از شرک نهی نموده‌اند و در قرآن کریم نیز در جاهای مختلف مسائل توحیدی را بیان کرده و از شرک به خدا نهی نموده است.
اما برای اینکه انسان خدا را در ذات و صفات و کمالات و در همه چیز واحد و یکتا بداند و کسی را در او و در کار او شریک قرار ندهد.
و کسی را نظیر او نداند، و همچنین همه اعمال او در راستای توحید باشد، یعنی برای اینکه بطور کلی او بلحاظ نظری و عملی مشرک نشود، لازم است اولاً توحید و شرک را بشناسد، و بداند که حقیقت توحید و شرک چیست، و چه چیزهای ممکن است از مصادیق شرک قرار بگیرد، و موجب از بین رفتن توحید شود.
لذا در طول زمان اسلام مسلمانان کوشیده‌اند، با استفاده از قرآن و سنت و عقل،اعتقاد توحیدی خودشان را تبیین نمایند، و مردم را از شرک آشنا کنند، بنابراین این بلحاظ تبیین مواضع توحیدی و دیگر اعتقادات، مکتب‌های متعددی کلامی به وجود آمدند.
یکی از مکاتب کلامی که با فاصله بسیار زمانی از زمان رسول اکرم (ص) ظهور کرد، که به فرقه وهابیت و ابن‌تیمیه شهرت دارد، و آن فرقه خیلی از اعمال مسلمانان و نسبت آنان را عمل مشرکانه و حرام می‌دانست، و سرآمد این فرقه ابن‌تیمیه و ابن عبدالوهاب هستند.
در سرزمین هند نیز دانشوری از اهل سنت، شاه اسماعیل دهلوی، کتابی نوشت، و در آن بسیاری از سنت‌های رایج بین مسلمانان جهان و علی‌الخصوص شبه قاره هند را مورد نقد قرار داد، و شرک دانست، کتاب مذکور به اسم «تقویه الایمان» معروف است، تاکنون به هزاران جلد تجدید چاپ شده است.
شاه اسماعیل دهلوی از نوادگان شاه ولی الله محدث دهلوی و پسر شاه عبدالعزیز بوده است، او در خانواده‌ای متولد شد که مذهب آن‌ها حنفی بوده و در کلام مثل دیگران ماتریدی و در تصوف به مسلک تقشبندی بوده‌اند.
شخصیت‌های متعددی بر اعتقادات و رفتار شاه اسماعیل تأثیر داشتند، اما بعضی از آن‌هایی که بر شخصیت شاه اسماعیل بیشتر موثر بودند، پدر بزرگ او شاه ولی الله، و عمویش شاه عبدالعزیز و استاد و مرشد سید احمد بن عرفان بودند.
و این همه شخصیت‌ها به وهابیت و ابن‌تیمیه گرایش داشتند و بخصوص با تشیع خصومت بارزی داشتند، واضح است کسی که از این چنین شخصیت‌هایی آموزش ببیند و از آن‌ها فکر بگیرد، جای تعجب نیست که گرایش آن نیز مثل بزرگان او باشد، یعنی تفکر وهابی‌گری را داشته باشد.
لذا شاه اسماعیل، بر اساس فعالیت‌های تبلیغی خویش کتابی نوشت که به اسم «تقویه الایمان» معروف است. کتاب مذکور هدفش تبیین توحید و شرک و اثبات شرک بودن اعمال مسلمانان است و مبنای شاه اسماعیل در کتاب، اثبات شرک و توحید از کتاب و سنت است، اما کتاب مذکور بجای تبیین و تشریح توحید و شرک از نظر قرآن سنت بیشتر آغشته از رنگ و بوی وهابی‌گری در هند است.
چنانچه او در کتاب اولاً، شرک و توحید از نظر کتاب و سنت را بیان می‌کند، و سپس توحید و شرک را تعریف کرده است می‌گوید: شرک فقط این نیست که چیزی را در الوهیت او شریک بدانیم بلکه هر چیزی را که خدا برای تعظیم خود مشخص کرده است را اگر برای دیگران انجام بدهیم آن نیز شرک خواهد بود. شاه اسماعیل با این تعریف شرک را با چهار قسم تقسیم می‌کند.
شرک در علم غیب، شرک در تصرف، شرک در عبادت، شرک در عادات و رسوم.
سپس آن را با بعضی از آیات و روایات اثبات می‌کند. و روش استنباط او همان روشی است که وهابیان در پیش گرفته‌اند یعنی آن چیزی که خودش درست جلوه می‌دهد و در آن مورد با روایات دیگری کاری ندارد و حتی سنت و سیره اصحاب نیز زیر پا می‌گذارد.
و علاوه بر این شاه اسماعیل تقسیمی که از شرک آورده است آن نه از قرآن است و نه از روایات چون تقسیم شرک و توحید در قرآن بر اساس الوهیت و ربوبیت است نه غیر آن. اما شرک شاه اسماعیل تقسیمی که ارائه کرده آن تقسیم وهابی‌گرایانه است و به تعریف و تقسیم توحید و شرک اسلام ربطی ندارد.
او در مورد شرک در عبادت اعتقاد دارد، هر عملی و یا چیزی که خدا برای احترام و تعظیم خود اختصاص داده است، را اگر برای غیر از خدا انجام دهد آن شرک است.
و خدا نذر، قربانی، احترام، زیارت، دعا، سجده کردن، طواف و غیره را برای احترام و تعظیم خود اختصاص داده است و این خاصه خدا است پس اگر برای دیگر انجام شود شرک خواهد بود.
لذا نذر و قربانی که برای انبیاء و اولیاء انجام می‌شود شرک است، احترام و تعظیم به قبور انبیاء هرگونه ندا به غیر الله، سجده کردن به قبور، طواف قبر، توسل، و تبرک به انبیاء و از آثار آن و غیر آن شرک است.
خلاصه اینکه شرک در عبادت فقط آن چیزی است که همراه اعتقاد خاص الوهیت و یا ربوبیت باشد، و هیچ کدام از اعمالی که شاه اسماعیل آن را شرک در عبادت می‌داند، هیچ کدام شرک نیست بلکه یک عمل مستحسن و مندوب است، زیرا مسلمانان آن را قصد عبادت غیر انجام نمی‌دهند بلکه به قصد احترامی است که خدا آن را امر کرده است، و دوم اینکه هیچ کدام از این امور در ذات خودش عبادت نیست تا شرک لازم بیاید.
شایان ذکر است پایان نامه«تبیین عقلانی و دینی توحید در عبادت با تاکید بر نقد کتاب «تقویه الایمان» به قلم سید ذیشأن حیدر زیدی و با راهنمایی حجت‌الاسلام عکسر دیرباز و راهنمایی حجت‌الاسلام کمیل راجانی برای اخذ مدرک کارشناسی ارشد رشته کلام اسلامی مدرسه حکمت و دین پژوهی مجتمع آموزش عالی امام خمینی(ره) نوشته شده و در سال 1391دفاع شده است.
علاقه‌مندان به مطالعه این پایان‌نامه می‌توانند به کتابخانه جامع در «مجتمع آموزشی امین جامعة المصطفی العالمیه» مراجعه کنند./905/پ202/ن
ارسال نظرات