نظام درسی حوزه الگوی سیستم‌های مطالعاتی غرب
حجت‌الاسلام والمسلمین سید سجاد ایزدهی، مدیر گروه سیاسی و عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری رسا، گفت: نظام درسی حوزه علمیه که در طول هزار سال با سابقه‌ای درخشان شکل گرفته است، کارآیی خود را نشان داده و برای سیستم‌های مطالعاتی دیگر همچون برخی دانشگاه‌های غربی الگو شده است.
وی افزود: سیستم درسی حوزه علمیه بر اساس فهم دقیق و عمقی مطالب چیده شده و تأکید آن بر مطالعه‌های مکرر و مباحثه دقیق دروس است؛ روش آموختن دروس و مطالب در این سیستم به چهار مرحله تقسیم می‌شود.
اهمیت و ضرورت مطالعه و مباحثه پیش از کلاس
مدیر گروه سیاسی هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان روش درس خواندن در حوزه علمیه، اظهار داشت: طلبه در حوزه علمیه موظف است که قبل از شروع کلاس، درس‌های یک ماه گذشته را به صورت اجمالی مرور کرده و سپس موضوع و محتوای درس را مورد تحقیق و مطالعه دقیق قرار دهد.
حجت‌الاسلام والمسلمین ایزدهی با بیان اینکه مطالعه قبل از کلاس، درک و فهم دقیقی نسبت به موضوع بحث به طلبه می‌دهد، ادامه داد: مباحثه درس روز قبل از شروع کلاس، فهم پیشینی نسبت به مطالب درس حاصل می‌کند که مبتنی بر استنباط خود فرد است.
وی با اشاره به اهمیت مطالعه و مباحثه پیش از کلاس درس، تصریح کرد: طلبه و دانشجویی که فرایند مطالعه و مباحثه پیش از کلاس را نگذراند، هنگام تدریس استاد، حالتی انفعالی خواهد داشت؛ بنابراین فقط به دنبال درک مطالب درس خواهد بود اما کسی که این فرایند را بگذراند، از حالت انفعالی به فعلی تغییر می‌یابد.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: مطالعه و مباحثه پیش از تدریس استاد، ذهنیت وقاد و هوشمندی برای طلبه ایجاد می‌کند و سبب می‌شود خود طلبه از قبل کلاس مطالب را استنباط کند و فقط برای به دست آوردن جنبه‌های عمیق مطالب کتاب و آموختن نکات دقیق در کلاس درس حضور یابد.
وی خاطرنشان کرد: حضور در کلاس، مرحله بعدی فرایند درس خواندن طلبگی است؛ طلبه‌ای که مطالعه و مباحثه پیش از کلاس را ترک نکند، هنگام حضور در کلاس هدفمند به درس استاد گوش می‌دهد و برای فهم بیشتر، از استاد سؤال پرسیده و اشکال خواهد کرد.
حجت‌الاسلام ایزدهی ابراز داشت: اشکال کردن شاگرد هنگام تدریس استاد، برای بقیه دانشجوان و طلاب نیز مفید است و آنان را به سوی دقت در متن کتاب و رسیدن به عمق مطلب متوجه می‌کند؛ همچنین سؤال و اشکال شاگردان سبب خوب مطالعه کردن و ارائه دادن مطالب درس از سوی استاد می‌شود.
مباحثه پس از درس و برکات آن
وی گفت: مباحثه پس از درس که چهارمین مرحله درس خواندن طلبگی است، سبب می‌شود ابهاماتی که در مطالب درس باقی مانده، برطرف شود و اشکالی در مباحث درس باقی نماند.
مدیر گروه سیاسی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان فواید و برکات مباحثه طلبگی، تصریح کرد: مباحثه که همان گفت‌وگو و هم‌اندیشی برای بازگو کردن مطالب درس است، زمینه تدریس فرد را محیا می‌کند چراکه موظف است متن کتاب را به صورت دقیق و کامل برای دیگران بازگو کند و ابهامات آنان را پاسخ گوید.
وی افزود: مفاهمه، هم‌اندیشی، قانع کردن هم‌مباحثه و گذشت هنگام جدلی شدن بحث، از دیگر فواید مباحثه طلبگی است؛ مباحثه‌ای که پس از سه مرحله اول درس خواندن انجام می‌شود، نکته مبهمی درباره متن و محتوا را برای طلبه باقی نمی‌گذارد.
حجت‌الاسلام ایزدهی اظهار داشت: طلبه‌ای که مطالعه و مباحثه پیش از درس، دقت در کلاس و مباحثه پس از درس را به دقت انجام دهد، پس از مدتی تبدیل به عالمی با سواد خواهد شد که هم مدرسی مسلط است و هم روش مفاهمه را به‌خوبی آموخته و بالاترین ارمغان را به همراه می‌آورد.
آداب طلبگی در حوزه علمیه
وی با بیان آداب طلبگی در حوزه علمیه، گفت: منطق و تفکری که از زمان قدیم در حوزه علمیه ترویج می‌شود بر آداب طلبه نسبت به معلم تأکید می‌کند؛ طلاب معلم خود را به عنوان استاد، راهنما و کسی که سال‌ها در راه تحصیل علم و تقوا تلاش کرده است، احترام می‌کنند و حرمت وی را نگه می‌دارند.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی خاطرنشان کرد: کسی در سیستم حوزوی حق ندارد آبروی استاد خود را ببرد؛ بنابراین مؤظف است اگر با اشکالی در بحث مواجه شد، طوری سؤال بپرسد که اگر استاد علمیت کافی نداشت، آن مطلب را برای جلسه آینده آماده کند و توضیح دهد اما در برخی سیستم‌های دیگر، ارائه مطلبی که استاد پاسخ آن را نداند، نوعی فضل محسوب می‌شود.
تأثیر نماز شب در درک و فهم مطالب درس
وی حفظ تقوا را از دیگر تفکرات و منطق‌های ترویج شده در حوزه علمیه دانست و افزود: مرحوم نایینی می‌فرمود «من نمی‌گویم که نماز شب شرط اجتهاد است اما فضیلتی دارد که نمی‌توان گفت بی تأثیر نسبت به اجتهاد است».
حجت‌الاسلام ایزدهی ادامه داد: ممکن است نمازشب در ظاهر ربطی به فهم مطلب نداشته باشد اما چون علم طلبگی نوری است که در قلب افراد گذاشته می‌شود، ورع، تقوا و پاکیزگی برای افزون شدن علم موضوعیت دارد.
وی بیان داشت: هدف درس خواندن در حوزه علمیه برای درس خواندن نبوده بلکه برای رسیدن به خدا و خدمت به دین اسلام است و به همین علت بهتر است باوضو، روبه قبله و با قصد قربت به خدای متعال مشغول به درس خواندن شد چراکه این امور عوامل تأثیرگذار در فهمیدن عمق مطلب است.
استفاده از امکانات روز برای تدریس
مدیر گروه سیاسی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ابراز داشت: استفاده از روش‌های جدید برای تدریس همچون نرم‌افزارهای جدید و پاورپوینت بسیار تأثیرگذار است اما مجموعه رویکردهای جدید نباید هویت ما را درباره چگونگی درس خواندن و ارائه مطالب تحت الشعاع قرار دهد؛ این روش حوزه علمیه در طول هزار سال و بر اساس سبکی نوین و کارآمد شکل گرفته است.
وی خاطرنشان کرد: بیشتر افرادی که در نظام دانشگاهی درس می‌خوانند اقرار دارند که یک طلبه در طول سه سال چیزی از ادبیات عرب می‌آموزد که دانشجو در طول هشت سال آموخته است و در نهایت هم به اندازه آن طلبه به عمق ادبیات نمی‌رسد.
حجت‌الاسلام والمسلمین ایزدهی تأکید کرد: سیستم درسی حوزوی اگر به درستی رعایت شود، طلبه را پس از دو سال به استاد تبدیل می‌کند به این‌گونه که درس‌های دو سال پیش خود را به طلاب پایه پایین‌تر تدریس کند.
وی در بیان آثار و برکات تدریس در سطوح پایین گفت: تقریر بحث در ذهن، تمرین استاد شدن و تعامل راحت‌تر شاگردان با مدرس هم سن خود، از برکات تدریس در پایه‌های پایین است./997/ت301/ی