بررسی مقایسه‌ای دیدگاه‌ها و دستاوردهای تقریبی سید جمال الدین اسدآبادی با آیت الله خامنه‌ای
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، پایان نامه «بررسی مقایسه‌ای دیدگاه‌ها و دستاوردهای تقریبی سید جمال‌الدین اسدآبادی با آیت الله خامنه‌ای» پژوهشی از «ناصر محرمی» به مطالعه و بررسی مقایسه‌ای نظرات ایشان پرداخته است.
چکیده:
در مطالعه و بررسی مقایسه‌ای نظرات و دست آوردهای تقریبی سید جمال‌الدین اسدآبادی با آیت الله خامنه‌ای و نحوه مواجهه هر دو بزرگوار به امر تقریب مذاهب و وحدت امت اسلامی در می‌یابیم که رویکرد کلی ایشان به این مسأله مثبت بوده و هر دو بزرگوار در صف موافقان این جریان قرار گرفته و به لحاظ نظری از داعیان تقریب و وحدت می‌باشند ولی در عرصه عمل و در مواجهه با شرایط محیطی و ملاحظه اقتضائات زمانی، ناگزیر به نحوی متفاوت از یکدیگر به این موضوع پرداخته‌اند. به صورتی که تقدم عمل اتحادی سید جمال‌الدین به فعالیت‌های تقریبی‌اش مشهود است. ضمن این که افکار و فعالیت‌های تقریبی او، عمدتاً بدون اشاره به عنوان «تقریب مذاهب» بوده و صرفاً ماهیت تقریبی دارد در حالی که آیت الله خامنه‌ای با برخورداری از شرایط و امکانات موجود، رسیدن به وحدت پایدار را از گذرگاه تقریب مذاهب پی گیری نموده و در هر دو عرصه نظر پردازی و فعالیت نموده‌اند. تقریب و وحدت منظور نظر هر دو سید بزرگوار، نه توحید مذاهب و نه الغای آن و نه کوتاه آمدن از اصول و دست کشیدن از مذهب خود و گرویدن به مذهب مقابل است، بلکه تکیه بر اشتراکات موجود و توسعه آن، ایجاد تفاهم و حل و فصل اختلافات در عرصه‌های علمی و کم رنگ کردن آن، معذور داشتن هم در اختلافات باقی مانده و ایجاد الفت، برادری و اتخاذ موضع واحد در مقابل دشمن مشترک است که این امر در جهت نجات از فقر، سقوط، ذلت و عقب‌ماندگی ملل مسلمان و دست یابی به امت واحده، حاکمیت دین اسلام و قرآن و آماده شدن زیر ساخت‌های سیر الی الله و طی مدارج کمال آدمی است. رویکرد هر دو بزرگوار به این جریان نه در پی مصلحت و به شکل موقت، که در پی عمل به تکلیف الهی و دستور قرآنی و متکی بر براهین عقلی است و از نگاه ایشان تقریب و وحدت گر چه ابزار حصول اهداف بلندی چون تشکیل امت واحده و حاکمیت قرآن در جوامع اسلامی است اما فی نفسه موضوعیت داشته و یکی از اهداف استراتژیک اسلامی محسوب می‌گردد. محورها، عوامل، موانع و راهکارهای تقریب و وحدت منعکس در آثار ایشان در برخی موارد مشترک و گاه آیت الله خامنه‌ای به مواردی متفاوت و خاص از جمله به وجود مقدس پیامبر اکرم (ص)، امیرالمؤمنین علی (ع) و تبعیت از اهل بیت پیامبر (ص) به عنوان عوامل و محورهای وحدت را و همچنین به مرجعیت دینی اهل بیت و تقریب مذاهب اسلامی به عنوان راهکارهای اتحاد و وحدت اشاره دارند. البته هر دو بزرگوار در زمینه اهل ایمان و نجات بودن پیروان مذاهب اسلامی دیدگاهی نزدیک به هم ولی متفاوت از نظرات رایج علمای شیعه دارند. سید جمال‌الدین علی رغم دست آوردهای تقریبی و وحدتی قابل توجه متأسفانه بنا به دشمنی و توطئه همه جانبه اغیار، موفقیت چندانی در طرح اتحاد اسلامی خود نداشته است، اما آیت الله خامنه‌ای با نظر به شرایط ویژه موجود و اتخاذ تدابیر هوشمندانه و جمعی کردن فعالیت‌ها از حالت انفرادی، توانسته‌اند در نهادینه کردن امر تقریب گام‌های موثری بردارند، به صورتی که از این رهگذر دست آوردهای قابل توجه دیگری نیز حاصل گشته است.
تقریب مذاهب اسلامی:
تقریب عبارت است از نزدیک شدن پیروان مذاهب اسلامی با هدف شناخت یکدیگر به منظور دست یابی به اخوت دینی بر اساس اصل مسلم و مشترکات اسلامی.
وحدت اسلامی:
عبارت است از همکاری و تعاون «پیروان مذاهب اسلامی» بر اساس اصول مسلم و مشترک اسلامی و اتخاذ موضع واحد برای «تحقق اهداف و مصالح عالیه امت اسلامی» و موضع گیری واحد «در برابر دشمنان اسلام» و احترام به التزام قلبی و عملی هر یک از مسلمانان به مذهب خود.
اصول پنج‌گانه تقریب و وحدت:
مهم‌ترین مبانی و اصولی که حرکت تقریب را استوار می‌سازد و باور به آن، خود به خود به شکلی منطقی، باور به حرکت تقریب را به دنبال دارد، اصول و مبانی که بدون استثنا مورد اذعان همه مذاهب اسلامی است، عبارتند از:
1- قرآن کریم و سنت شریف نبوی (ص) دو منبع اساسی برای شریعت اسلام هستند و تمامی مذاهب در این دو اصل مشترک می‌باشند که حجیت سایر منابع (عقل، اجماع و قیاس) در گرو استناد به این دو منبع اصلی است.
2- ایمان به اصول و ارکان زیر ملاک اسلامیت است:
- ایمان به وحدانیت خداوند تعالی (توحید).
- ایمان به نبوت و خاتمیت رسول اکرم حضرت محمد (ص) و سنت پیامبر به عنوان یکی از منابع اصلی دین.
– ایمان به قرآن کریم و مفاهیم و احکام آن به عنوان اولین منبع دین اسلام.
– ایمان به معاد.
- عدم انکار ضروریات دین و تسلیم شدن به ارکان اسلام مثل نماز، زکات، روزه، حج، جهاد و...
3- مشروعیت اجتهاد و آزادی بحث: اسلام با به رسمیت شناختن اجتهاد در چهار چوب منابع اصلی اسلامی، اختلافات فکری را پذیرفته است. بر مسلمانان است که اختلافات اجتهادی را امری طبیعی قلمداد کرده و به رای دیگران احترام بگذارند.
4- وحدت اسلامی: وحدت اسلامی یکی از ویژگی‌های امت اسلامی در قرآن مجید و از اصول بسیار مهم آن است. این اصل در موارد تزاحم با اصول دارای اهمیت کمتر، بر آنان متقدم می‌شود.
5- برادری اسلامی: اصل برادری اسلامی، مبنایی کلی برای تعامل بین مسلمانان است، زیرا که اخوت، همه روابط اجتماعی را در اسلام منظم می‌کند و آثار آن علاوه بر مشمول جنبه‌های اخلاقی در حوزه قانون گذاری و اجتهاد نیز می‌باشد تا در زمینه اجتهاد با احکام مغایر با اصل اخوت دینی روبرو نشویم.
مبنای تقریب و وحدت از نگاه سید جمال‌الدین اسدآبادی:
سید جمال‌الدین تقریب، وحدت و اتحاد را متکی بر فطرت، عقل و دین می‌داند و بر این باور است که میل به تقریب، وحدت و اتفاق بر اساس ناموس فطرت در وجود آدمی به ودیعه گذاشته شده و از قضاوت وجدان او سرچشمه می‌گیرد و از ضروریات زندگی اجتماعی و بر پایه عقل و دین استوار است.
ضرورت تقریب و وحدت از نگاه آیت الله خامنه‌ای:
آیت الله خامنه‌ای در سخنرانی‌های متعدد، تقریب مذاهب و وحدت امت اسلامی را نیاز قطعی و ضرورت حیاتی امروز، شرط اساسی نجات مسلمین از چنگال امپراتوری زر، زور و سلطه جهانی و همچنین علاج و داروی اصلی امروز دنیای اسلام معرفی می‌نماید و آن را مهم‌ترین مسأله، اولین الزام و ضرورت، اولویت ارجح دنیای اسلام و توصیه قرآنی میشمارد.
نتیجه گیری:
ماحصل آن چه گذشت این که، تقریب و وحدت از نگاه سید جمال‌الدین و آیت الله خامنه‌ای نه یکی شدن مذاهب و نه ملغی شدن آن و نه گرویدن به مذهب مقابل است، بلکه شناخت از عقاید، معارف و احکام یکدیگر، اتکا نمودن به نقاط اشتراک و حل و فصل نمودن نقاط اختلافی به طرق علمی و معذور داشتن هم در اختلافات باقی مانده و تشکیل جبهه واحد در مقابل دشمن مشترک و ایجاد حس برادری، الفت و دوستی بین پیروان مذاهب اسلامی و تعاون و همکاری در کسب عزت، قدرت، پیشرفت و رسیدن به امت واحده و خیر و سعادت دنیا و آخرت می‌باشد.
شایان ذکر است، پایان‌نامه «بررسی مقایسه‌ای دیدگاه‌ها و دستاوردهای تقریبی سید جمال‌الدین اسدآبادی با آیت الله خامنه‌ای» پژوهش پایانی «ناصر محرمی»، برای اخذ مدرک کارشناسی ارشد دانشگاه ادیان و مذاهب قم است که در تابستان 1390 دفاع شده است و استاد راهنمای آن «دکتر محمد جواد صاحبی» و استاد مشاور آن «دکتر حمید رضا شریعتمداری» است. /9193/ پ202/ن