آب و جلوه‌های آن از دیدگاه قرآن
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، پایان نامه «آب و جلوه‌های آن از دیدگاه قرآن» پژوهشی از «مهدیه مرادی» به بررسی آب در آیات قرآن و اوصاف آن به منظور تفکر در آیات آفاقی و پدیده‌های طبیعی اهتمام ورزیده است.
بر اساس این گزارش، در چکیده این پایان نامه می‌خوانیم:
چکیده:
با توجه به کثرت استعمال واژه «ماء» و مشتقاتش در قرآن و توجه ائمه معصومین علیه السلام به این ماده حیاتی و با توجه به دستور خدای سبحان نسبت به تفکر در طبیعت بر آن شدیم تا پیرامون آن تحقیقی ارائه دهیم. در این تحقیق چون منبع اصلی و محور بحث آیات قرآن است، پس برای بررسی دقیق آیات به سراغ کتب تفسیری مختلف (از جمله تفسیر المیزان، مخزن العرفان و نمونه) رفتیم.
در ابتدا به بررسی آب در آیات و اوصاف آن پرداختیم و پس از آن جلوه‌های ملکی آب، یعنی باران و دریا را توضیح دادیم و در نهایت با استناد به روایات جلوه‌های باطنی آن را نیز بیان کردیم.
به طور کلی و در مجموع، این تحقیق راه را برای تفکر در آیات آفاقی و پدیده‌های طبیعی که دستور خدای سبحان است، آسان می‌کند.
تعریف و تبیین موضوع:
آب جسم سیال معروف، به صورت مایع و مایه حیات است که زندگی بدون آن در روی کره زمین ممکن نیست. تعریف علمی آن، ماده‌ای ترکیب یافته از دو واحد هیدروژن و اکسیژن است. قرآن کریم عنایتی شگفت به این ماده حیاتی و عنصر طبیعت دارد، به طوری که در میان ادیان هیچ کدام به اندازه دین مبین اسلام، به ویژه قرآن کریم، به موضوع آب نپرداخته؛ در لسان عرب، «ماء» یعنی آب، ریشه آن مَوَهَ بوده واو بدل به همزه شده و تبدیل به «ماء» گردیده. قرآن برای آب جلوه‌ها و نقش‌های مختلفی رقم زده است. گاهی آن را مبدأ حیات می‌خواند و جایی عرش خدا را بر آب می‌داند، و در آیاتی مختلف اوصاف آب را بیان می‌کند. گاهی باران را یکی از جلوه‌های آب می‌خواند و با ذکر آن، به بیان معارفی پیرامون علم و قدرت الهی می‌پردازد؛ و گاهی هم دریا را، و به آن قسم می‌خورد و جلوه گری قدرت خدای سبحان را در عدم اختلاط دو دریا توضیح می‌دهد. از آنجایی که بعضی گفته‌اند: هر شیء از اشیاء سه قسم دارد:ظاهر که ملک خوانند و باطن که ملکوت و جبروت که حد فاصل است. بر همین اساس در این تحقیق جلوه‌هایی که در بالا ذکر شد و از ظاهر آیات مشخص است را جلوه‌های ملکی می‌خوانیم و بعد در مرحله بعد پا را فراتر می‌گذاریم و با استناد به روایات جلوه‌های باطنی و ملکوتی آن را هم بیان می‌داریم، و در آخر به اینجا می‌رسیم که منظور از این آب فقط آن جسم سیال معروف نیست، بلکه گاهی نماد حق است و گاهی نماد محبت و در نتیجه ولایت ـ این تحقیق با یک موضوع دینی، عمده ترین منابع آن قرآن و تفسیر است و وجه تمایز این تحقیق با دیگر تحقیقات در این زمینه، این است که به بررسی جلوه‌های ملکوتی (باطنی) آب هم پرداخته است.
ضرورت و اهداف تحقیق:
خدای سبحان در بسیاری از آیات قرآن انسان را دعوت به تفکر و به طور خاص تفکر در طبیعت کرده، تفکر در طبیعت و آفریده‌های الهی، باعث شناخت آفریدگار هستی می‌شود. آیات قرآن، علی‌الخصوص آیات این چنینی که در مورد آب است، در نگاه اول امری بدیهی به نظر می‌آیند ولی تفکر بر روی آن‌ها خالی از لطف نیست چرا که باعث رسیدن به علم توحیدی می‌شود و حرکت در مسیر ایمان و اسلام را سرعت می‌بخشد. بنده با در نظر گرفتن این مسائل، بر اساس یک ضرورت فردی که همان ضرورت دینی و دستور خدای سبحان مبنی بر تفکر در آیات است این تحقیق را انجام داده‌ام، به طوری که منبع اصلی من در این تحقیق قرآن و تفاسیر است، و در مواردی هم از کتب دیگر و کتب روایی برای اکمال بحث استفاده کرده‌ام.
اوصاف آب در قرآن:
خداوند در لابه لای آیات کریمه خویش به دنبال کلمه «ماء» گاهی صفاتی را مطرح می‌کند که شناخت و تأمل در این صفات خالی از فایده نیست.
1ـ برکت:
و از آسمان، آبی پر برکت نازل کردیم و به وسیله آن باغ‌ها و دانه‌هایی را که دور می‌کند رویاندیم. (ق/9)
2ـ طهارت:
«وَ هُوَ الَّذی أَرْسَلَ الرِّیاحَ بُشْراً بَیْنَ یَدَیْ رَحْمَتِهِ وَ أَنْزَلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً طَهُورا؛ او کسی است که بادها را بشارت گرانی پیش از رحمتش فرستاد، و از آسمان آبی، پاک کننده نازل کردیم». (فرقان/48)
3ـ جریان:
«قُلْ أَ رَأَیْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ ماؤُکُمْ غَوْراً فَمَنْ یَأْتیکُمْ بِماءٍ مَعین؛ بگو به من خبر دهید اگر آب‌های سرزمین شما در زمین فرو رود، چه کسی می‌تواند آب جاری و گوارا در دسترس شما قرار دهد؟». (ملک/30)
4ـ فروانی:
«وَ أَنْ لَوِ اسْتَقامُوا عَلَى الطَّریقَةِ لَأَسْقَیْناهُمْ ماءً غَدَقا؛ و اینکه اگر آن‌ها (جن و انس) در راه ایمان استقامت ورزند، با آب فراوان سیرابشان می‌کنیم». (جن/16)
5ـ گوارایی:
«وَ جَعَلْنا فیها رَواسِیَ شامِخاتٍ وَ أَسْقَیْناکُمْ ماءً فُراتا؛ و در آن کوه‌های استوار و بلندی قرار دادیم، و آبی گوارا به شما نوشاندیم». (مرسلات/27)
جلوه‌های ملکوتی آب و باران:
1ـ آب نماد حق:
در ذیل آیه 17 سوره رعد این طور آمده است که منظور این است که خداوند حق را از آسمان نازل نمود اما دل‌ها و قلب‌ها آن را به هوای نفس خویش گرفتند صاحب یقین به مقدار یقین خود و مشکوک به اندازه شک خویش، هوای نفس باطل بسیاری را برداشت و آب حق و حقیقت است و نهرها قلب هاست و سیل همان هوی است، کف همان باطل است و زیور و متاع حق.
2ـ آب نماد محبت:
در حدیثی شریف از امام صادق (ع) این طور آمده است که:خدا رحمت کند شیعیان ما را که از زیادی گِل ما به وجود آمده و با آب محبت ما خمیر شده‌اند، در غم ما غمگین و در شادی ما شادمانند؛ و نیز آیه‌ای داریم که می‌فرماید:اگر مردم استقامت می‌کردند و در طریق درستی، پایداری می‌نمودند از آب خوشگوار معرفت و محبت خود آنان را سیراب می‌نمودیم. (جن/16)
3ـ آب نماد علم و معرفت:
آب مایه حیات صوری و ظاهری و علم امام مایه حیات معنوی و روحانی است و همان‌گونه که بدبختی مردم گاهی سبب می‌شود که از آب موجود صاف و زلال استفاده نمی‌کنند گاهی هم شقاوت آن‌ها سبب می‌شود که نتوانند از علم امام و رهبر خود استفاده کنند.
4ـ آب نماد امامت و ولایت:
از احادیث و تأویل آیات مختلف به دست می‌آید که منظور از «ماء» امامت و نیز ولایت هم هست. به طور مثال آیه شریفه 27 تا 34 سوره واقعه نمونه آن است.
نتیجه گیری:
آن چه که از جمع بندی این تحقیق به دست می‌آید چنین است که آب ماده حیاتی و پراهمیتی است در زندگی و در شئون مختلف آن نقشی مهم دارد؛ و قرآن کریم هم عنایتی شگفت به این ماده حیاتی دارد و صفات و نقش‌های مختلفی برای آن بر می‌شمرد. آب دو جلوه ملکوتی و ملکی دارد که جلوه ملکی باران و دریاست که در شئون مختلف زندگی ما وجود دارد و حائز اهمیت هستند و جلوه ملکوتی آن به طور عام، حق و قرآن و امامت و در نهایت ولایت است و جلوه ملکوتی خاص‌تر آن یعنی دریا، قلب مبارک پیامبر (ص) است که با بررسی روایات و تأویلاتی که در کتب تفسیری آمده است به این جلوه‌های ملکوتی رسیدیم.
شایان ذکر است، پایان‌نامه «آب و جلوه‌های آن از دیدگاه قرآن» پژوهش پایانی «مهدیه مرادی»، برای اخذ مدرک سطح 2 مدرسه علمیه بانو امین تهران است که در زمستان 1389 دفاع شده است و استاد راهنمای آن «خانم احمدی» و استاد داور آن «آقای تدین» است. /9193/پ201/ی