تفاوت‌های گزاره‌های فقهی و اخلاقی تبیین شد
خبرگزاری رسا ـ پژوهشگر مرکز اخلاق و تربیت اسلامی گفت: مقایسه ادله فقهی و اخلاقی نشان می‌دهد که میزان استفاده از عقل در اخلاق، بسیار بیشتر از فقه است.
به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، حجت‌الاسلام مهدی احمدپور پژوهشگر مرکز اخلاق و تربیت اسلامی در بحث مقایسه گزاره های فقهی و اخلاقی، به بیان تفاوت‌های این گزاره‌ها در سه ناحیه موضوعات، محمولات و مسائل پرداخت.
حجت‌الاسلام مهدی احمدپور بحث خود را از "ناحیه موضوعات" شروع کرد و گفت: افعال جوارحی و رفتار بیرونی آدمی، هم در فقه و هم در اخلاق، مورد توجه قرار می‌گیرد و موضوعِ حکم واقع می‌شود اما اشیای خارجی (مثل آب و خاک، آفتاب و باران، حیوانات، طلا و نقره و...) تنها در فقه موضوعِ حکم واقع می‌شوند، چنان‌که ملکات نفسانی (مثل شجاعت، صداقت، بردباری، عفت و...) تنها در اخلاق موضوعِ حکم واقع می‌شوند.
وی به تفاوت دوم گزاره های فقهی و اخلاقی در ناحیه موضوعات اشاره کرد و گفت: افعال انسان از دو منظر متفاوت، موضوع قضایای فقهی و احکام اخلاقی قرار می‌گیرند؛ یکی فعل را از نظر حسن و قبح و استحقاق مدح و ذم عقلا، کمال‌زایی یا نقصان‌آوری و تأثیر مثبت یا منفی در رشد و سعادت انسانی مورد بررسی و قضاوت قرار می‌دهد و دیگری فعل را از حیث اینکه وظیفه و تکلیف انسان در برابر مولاست و انجام آن مصداق اطاعت یا عصیان است و نتیجه‌ای که از حیث استحقاق ثواب و عقاب الهی در پی دارد، مورد بحث و قضاوت قرار می‌دهد.
وی خاطر نشان کرد: به همین جهت، فقه برخلاف اخلاق هیچ‌گاه مستقیماً و اصالتاً به افعال مکلفین از این حیث نمی‌نگرد که از کدام ملکات نفسانی برخاسته‌اند یا به پیدایش چه ملکاتی منجر می‌شوند.
این پژوهشگر مرکز اخلاق و تربیت اسلامی با ورود به "ناحیه محمولات" گزاره های فقهی و اخلاقی اذعان نمود: بررسی احکام فقهی و اخلاقی، نشان‌دهنده این واقعیت است که هماهنگی دائمی و تلازمی میان جواز فقهی و اخلاقی وجود ندارد؛ بنابراین ممکن است رفتاری به لحاظ فقهی، مجاز اما به لحاظ اخلاقی ممنوع باشد. برای مثال طلاق‌دادن دل بخواهی زن توسط شوهر بدون عذر مقبول و موجه از نظرِ فقهی مجاز و مباح است، درصورتی‌که از نظر اخلاقی ممنوع و مردود شناخته می‌شود.
وی به تفاوت دیگر این گزاره‌ها در ناحیه محمولات اشاره کرد و با بیان اینکه اگرچه مفاد محمولات، هم در احکام فقهی و هم در قضایای اخلاقی، اعلام جواز به معنی عام کلمه یا لزوم فعل یا ترک کاری است و در بسیاری موارد ممکن است احکام هر دو با هم تطابق داشته باشند تصریح کرد: ماهیت و مصدر و مقصد آن‌ها با یکدیگر متفاوت است.
حجت‌الاسلام احمدپور در ادامه به تفاوت‌های گزاره های فقهی و اخلاقی در "ناحیه مسائل" پرداخت و بیان کرد: نیات خوب و بد و حسن و قبح فاعلی در عمل به مسائل فقهی و اخلاقی با دو ملاکِ مختلف مورد توجه و ارزیابی قرار می‌گیرند؛ در اخلاق، ارزش فعلِ ارادی تابعِ انگیزه و نیت فاعل است و حسن فاعلی در کنار سایر اجزای عمل اختیاری، از جهت ارتباط با صفات و ملکات اخلاقی و اثرگذاری یا اثرپذیری از آن‌ها و نهایتاً تأثیر در کمالِ انسانی اهمیت پیدا می‌کند، ولی در فقه، حسن و قبح فاعلی اصالتاً از حیث استتباع ثواب و استحقاق عقاب، موردِ بحث قرار می‌گیرد.
وی در مورد تفاوت دوم این گزاره‌ها در ناحیه مسائل با بیان اینکه مباحث اخلاقی به لحاظ توجه ویژه به صفات درونی و تمرکز بر ابعاد اخلاقی رفتار انسانی از سنخ مباحث معنوی و باطنی به شمار می‌آیند گفت: این در حالی است که اکثر قریب به اتفاق مسائل فقهی اولاً و بالذات متوجه قالب‌ها و ظواهر تکالیف شرعی‌اند و توجهی به مباحث معنوی ندارند.
حجت‌الاسلام مهدی پور تفاوت سوم این گزاره در ناحیه مسائل را این‌گونه تشریح کرد: مقایسه ادله فقهی و اخلاقی نشان می‌دهد که میزان استفاده از عقل در اخلاق، بسیار بیشتر از فقه است. به عبارت دیگر برخلاف احکام فقهی که عمدتاً توقیفی و مبتنی بر بیان شارع‌اند، احکام و قضایای اخلاقی زیادی وجود دارند که مستند به حکم عقل‌اند.
وی خاطر نشان کرد: به همین دلیل برخلاف عمده ابواب و گزاره‌های فقهی که تنها برای مسلمانان قابل طرح‌اند، بسیاری از گزاره‌های اخلاقی اسلام، لااقل تا سطوحی را همه انسان‌ها می‌فهمند و در جوامع غیردینی هم می‌توان مطرح کرد.
لازم به یادآوری است، در گفت‌وگوی گذشته با حجت‌الاسلام احمدپور، شباهت های گزاره های فقهی و اخلاقی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است./9191/د102/ی
ارسال نظرات