مرد علم و اخلاق سیاست‌زده نبود
مرتضی جمالی کیا
شنبه 16 آذرماه 92 در حالی پیکر پروفسور کاظم معتمدنژاد، پدر علم ارتباطات و روزنامه‌نگاری ایران بر دوش شاگردان و جمعی از اساتید برجسته رشته ارتباطات و روزنامه‌نگاری از مقابل دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی تشییع و در قطعه نام آوران بهشت زهرا(س) به خاک سپرده شد که دوستداران علم و دانش روز دانشجو را گرامی می‌داشتند.
هرچند از جایگاه ارزشمند علمی پرفسور معتمدنژاد آن‌طور که شایسته بود قدردانی نشد، اما درگذشت این استاد فرهیخته جامعه رسانه‌ای و فعالان علوم ارتباطات را متأثر ساخت و اگرچه امروز دیگر استاد در جمع دوستداران خود حضور ندارد و دیگر نمی‌توان از حضور و اندیشه‌های وی در علوم ارتباطات بهره برد، اما آثار و افراد پرورش یافته در مکتب این بزرگمرد عرصه اطلاع‌رسانی میراث ماندگار ایشان است.
مرحوم معتمدنژاد به دور از هیاهوی دنیای سیاست و بدون وابستگی به جناح‌های سیاسی تلاش می‌کرد با علمی کردن فعالیت‌های اطلاع‌رسانی در کشور با پرورش شاگردان فرهیخته که خود بعدها در کسوت استادی این راه را ادامه دادند و همچنین نشر آثار مکتوب اعم از مقالات، پژوهش و کتاب‌های متعدد، فعالیت رکن چهارم دموکراسی در کشور عزیزمان ایران را به سمت حرفه‌ای شدن پیش ببرد.
بدیهی است، امروز فعالیت روزنامه‌نگاران تحصیل کرده در علوم ارتباطات و حضور درخشان اساتید و پژوهشگران کشورمان در صحنه جهانی علوم ارتباطات و نظریه‌پردازی در این زمینه، مرهون تلاش‌های این استاد بزرگ و نظریه‌پرداز فرهیخته است که حقاً نام پدر علم ارتباطات ایران برازنده وی خواهد بود.
مرحوم معتمدنژاد به دلیل نظریه‌های متعدد و تأثیرگذار جهانی در عرصه علوم ارتباطات توانست در جایگاه بالاتری از دیگر اساتید این عرصه در ایران قرار گیرد و امروز شاهد آن هستیم که عمده آنچه را در پیشرفت علوم ارتباطات در ایران بدان دست یافتیم مرهون و مدیون تلاش‌های ایشان است.
همانطور که اشاره شد استاد در بُعد سیاسی وابسته به هیچ جناحی نبود و هیچ‌گاه عقیده سیاسی خود را ابراز نکرد، چرا که نخواست برخی از نام وی استفاده ابزاری کنند و اینکه شاهدیم به محض فوت این پژوهشگر عرصه رسانه، موج تسلیت‌ها از سوی سران اصلاحات و روزنامه‌های مختلف اصلاح‌طلبی منتشر می‌شود، از ارتباط‌گرایی بیشتر این جریان حکایت دارد و هرگز نمی‌توان از آن برداشت به سیاسی بودن استاد کرد.
در تحلیل شبکه بی‌بی‌سی به قلم یکی از روزنامه‌نگارانش آمده است: «دکتر معتمدنژاد که در دوران دانشجویی فعالیت سیاسی داشت، اما از مخالفان آمیختن روزنامه‌نگاری با عالم سیاست و معتقد بود که برای جلب اعتماد مخاطب و حفظ اعتبار رسانه‌های مستقل باید کار سیاسی را به روزنامه‌های حزبی محدود کرد» که البته این اعتقاد را هرگز نمی‌توان فاصله‌ای بین رابطه او با نظام دانست.
شاید با این جمله جرقه این سؤال در ذهن زده شود که چرا مرحوم معتمدنژاد که در دوران دانشجویی فعالیت سیاسی داشت و دارای مدرک دکتری حقوق و علوم سیاسی از دانشگاه سوربن فرانسه بود، پس از انقلاب اسلامی، نشانی از آن فعالیت‌ها در وی دیده نمی‌شود؟ در پاسخ می‌توان گفت که استاد، بیش از پنجاه سال عمر خود را به دور از دغدغه‌های سیاسی صرف تحقیق، تالیف و تلاش در جهت نهادینه کردن علوم ارتباطات در ایران کرده است.
وی آن‌گونه که رییس مجلس شورای اسلامی در پیام تسلیت خود آورده است حامی نظام اسلامی و مخالف سلطه‌گری و نظام سرمایه‌داری بود: «استاد معتمدنژاد با پژوهش گسترده در مطالعات انتقادی در حوزه ارتباطات، دانشجویان زیادی را درباره سلطه‌گری جدید نظام سرمایه‌داری و دولت‌های غربی که با بهره‌گیری از روش‌ها و ابزارهای رسانه‌ای و روش‌های ارتباطی انجام می‌شود، آگاه ساخت. او به جوانان کشور آموخت که رسانه‌های امروز برای دولت‌های غربی نقش همان ارتش‌ها در دوران استعمار کهن را بازی می‌کنند».
دکتر محسنیان راد از استادان علوم ارتباطات درباره شخصیت مرحوم معتمدنژاد می‌گوید: «دارای شخصیتی علمی و اخلاقی و بسیار بی نظیر بود که اگرچه در دو سه سال پیش مورد بی‌مهری قرار گرفت و ناخواسته ایشان را بازنشسته کردند، اما او با شخصیت والای خویش و روحی بلند و کاملا در سکوت این کار نادرست را پذیرفت» که این پذیرش متواضعانه نشان می‌دهد استاد هرگز سیاست‌زده نبود، مسأله پیش آمده را سیاسی نکرد و از مسیر ارزشی منحرف نشد.
دکتر یونس شکر خواه نیز درباره استادش می‌گوید: «در پاریس به دکتر معتمدنژاد پیشنهاد تابعیت فرانسوی داده می‌شود و دکتر از همان لحظه، دیگر تدریس در فرانسه را رها می‌کند و تنها سرپرستی رساله‌های دانشجویان را در آنجا می‌پذیرد. دکتر معتمد نژاد یک منظومه ارتباطی در ایران ساخته، اگر این منظومه ارتباطی را برش بزنید، همان (مکتب تهران) در عرصه ارتباطات است که بال‌های این منظومه و شعاع‌هایش را آقای دکتر، آگاهانه طراحی کرده‌اند.»
مرگ گرچه جسم و روح انسان را از دنیا جدا می‌سازد، اما آنچه از انسان‌ها بر جای می‌ماند یاد آنها و آثار ارزشمند و مؤثری است که برای جامعه بشری به یادگار گذاشته‌اند؛ انصافا چشمه‌ای که دکتر کاظم معتمدنژاد در عرصه علوم ارتباطات ایران جوشاند تا نسل‌های متعدد شاگردان بسیاری را سیراب خواهد کرد.
خبرگزاری رسا یاد آن مرد علم و اخلاق را گرامی می‌دارد./920/ی702/ع