نقش انتظار در تربیت اخلاقی و اجتماعی منتظران
به گزارش سرویس پیشخوان خبرگزاری رسا، بدون تردید اعتقاد به مهدویت و امید به آینده روشن با حضور ولی خدا، می تواند در تربیت مسلمانان از جهات مختلف اخلاق، سیاسی، اجتماعی و غیره تاثیرگذار باشد. برای بررسی این موضوع گفتگویی را با حجت الاسلام و المسلمین ملکی راد عضو هیات علمی پژوهشکده مهدویت و آینده پژوهی انجام داده ایم.
به عنوان اولین سوال لطفا بفرمائید انتظار ظهور و اعتقاد به منجی آینده بشریت در سعادت فردی و اجتماعی بشریت چیست؟
از دیدگاه اسلام یکی از وظایف مهم خانواده تربیت فرزندان بر طبق ارزشهای دینی است. ارزشهایی که هم در سعادت فردی مؤثرند و هم در تأمین سعادت اجتماعی، این امر از جمله حقوق کودکان بر عهده خانواده است. زیرابر طبق توصیه اسلام تأمین سعادت دنیایی و آخرتی فرزندان یکی از وظایف مهم خانواده بهشمار میرود. این مطلب تنها از راه انتقال مفاهیم و ارزشهای دینی ممکن و میسور خواهد بود.
یکی از ارزشمندترین و سرنوشت سازترین سرمایههای دینی و معنوی و اجتماعی و سیاسی، اعتقاد به مهدویت است. این آموزه دارای مؤلفهها و عناصری است که با الهام از آن میتوان در تربیت افراد گامهای مؤثریبر داشت. عنصر انتظار و اعتقاد به ظهور از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و دارای آثار گران قدری هم در حوزه مسائل فردی و هم در حوزه مسائل اجتماعی است. تأثیرگذاری انتظار و اعتقاد به ظهور امام مهدی(ع) در زندگی مردم، ابعاد مختلفی دارد و مسائل سیاسی و اجتماعی و اخلاقی و تربیتی و روانی را در بر میگیرد.
نقش اخلاقی و تربیتی اعتقاد به ظهور را در جامعه اسلامی چگونه ارزیابی می کنید؟
اعتقاد به امام مهدی(ع) موجب میشود تا شخص منتظر به آنحضرت توجه داشته باشد و از وی تأثیر پذیرد. در نتیجه تلاش میکند تا مسیر زندگی خود را به گونهای سر و سامان دهد که بر طبق خواست و رضایت امام(ع) که همان خواست الهی است حرکت نماید و در زندگی فردی و اجتماعی با الگو قرار دادن امام(ع) خود و دیگران را تربیت نماید و زینت برای آن حضرت محسوب شود.
این مسئولیت در روایات اسلامی نیز مورد توجه قرار داده شده است. امام رضا(ع) در این زمینه میفرماید: «کونوا زینا و لا تکونوا شینا؛ مایه زینت ما باشید نه مایه سرافکندگی.» ( علی بن حسین، صدوق، فقه الرضا، ص 356)
بنابراین انتساب شیعیان به امام(ع) موجب میگردد تا از امام(ع) تأثیر پذیرفته و از این جهت اثر مثبت و سازندهای بر منتظر دارد، و او را وا میدارد تا در زندگی خود بر خلاف خواست امام(ع) حرکت نکند و این خود عامل مؤثری برای کسب فضایل اخلاقی توسط منتظران بوده و نشانهای است از خودسازی و تربیت اخلاقی متأثر از اندیشه مهدویت و عنصر انتظار.
به آثار سیاسی و اجتماعی انتظار اشاره فرمودید لطفا دراین باره توضیح بفرمائید؟
کارکرد و نقش اجتماعی و سیاسی انتظار اگر از کارکرد اخلاقی آن بیشتر نباشد کمتر از آن نیز نخواهد بود. بهکار بستن آنها میتواند در تعالی جامعه مهدوی در عصر انتظار تأثیر گذار بوده باشد، بنده فقط به چند مورد اشاره می کنم.
ایجاد مسئولیت و تعهد اجتماعی
یکی از آثار مهم اجتماعی انتظار، ایجاد تعهد و مسئولیت در افراد است منتظران راستین، وظیفه دارند که علاوه بر اصلاح خویش، در اصلاح دیگران نیز بکوشند؛ زیرا برنامه عظیم و سنگینى که انتظارش را مىکشند یک برنامه فردى نیست؛ برنامهاى است که تمام عناصر تحوّل باید در آن شرکت جوید؛ باید کار بهصورت دسته جمعى و همگانى باشد؛ کوششها و تلاشها باید هماهنگ گردد و عمق و وسعت این هماهنگى باید به عظمت همان برنامه انقلاب جهانى باشد که انتظار آن را دارند.
در یک میدان وسیع مبارزه دسته جمعى هیچ فردى نمىتواند از حال دیگران غافل بماند؛ بلکه موظّف است هر نقطه ضعفى را در هر کجا ببیند اصلاح کند؛ و هر موضع آسیب پذیرى را ترمیم نماید؛ و هر قسمت ضعیف و ناتوانى را تقویت کند؛ زیرا بدون شرکت فعّالانه و هماهنگ تمام مبارزین، پیاده کردن چنان برنامهاى امکانپذیر نیست، بنابراین منتظران واقعى علاوه بر این که به اصلاح خویش مىکوشند، وظیفه خود مىدانند که دیگران را نیز اصلاح کنند.
آمادگی دفاعی
اجتماعات بشرى که از اقوام و طوائف مختلف تشکیل مىشوند، به لحاظ عقیده و از نظر مصالح مادى با یکدیگر توافق نخواهند داشت، بلکه اقوام دیگر از جمله بیگانگان با مسلمانان معارضه خواهند نمود و همانطور که نیروى دفع ضرر و عامل غضب نسبت به دشمن در هر فردى به ودیعت نهاده شده که در برابر دشمن از خود و مصالح خود دفاع نماید، همچنین جامعه مسلمانان پیوسته باید آماده دفاع از بیگانگان باشند و در موقع لزوم به کار بندند تا افراد و اجتماع مسلمانان از خطر تجاوز بیگانگان ایمن گردند. بدیهى است، این چنین وظیفهاى همگانى و متوجه همه افراد است و هر فردى بهقدر سعه وجودى و قدرت خود، چه از لحاظ تأمین هزینه تجهیزات و اسلحه و چه از لحاظ آزمایش و آموزش و به کار بردن تجهیزات که در مورد لزوم در مقام اداء وظیفه برآید.
پس با این حال مساله جنگ و جدال و اختلافاتى که منجر به جنگهاى خسارتزا مىشود امرى است که در مجتمعات بشرى گریزى از آن نبوده و خواه ناخواه پیش مىآید، و اگر این امر قهرى نبود انسان در خلقتش به قوایى که جز در مواقع دفاع بهکار نمىرود از قبیل غضب و شدت و نیروى فکرى، مجهز نمىشد. پس اینکه مىبینیم انسان به چنین قوایى در بدن و در فکرش مجهز است خود دلیل بر این است که وقوع جنگ امرى است اجتناب ناپذیر، و چون چنین است به حکم فطرت بر جامعه اسلامى واجب است که همیشه و در هر حال تا آنجا که مىتواند و به همان مقدارى که احتمال مىدهد دشمناش مجهز باشد مجتمع صالحاش را مجهز کند.
این امر بر منتظرین تکلیف مضاعفی را ایجاد میکند زیرا با عنایت به اینکه یکی از اهداف مهم قیام امام مهدی(ع) رفع و دفع ظلم و ستم از جهان خواهد بود و در مصاف حق و باطل زورگویان و ظالمین در سطوح مختلف جوامع انسانی در مقابل امام(ع) ایستادگی خواهند نمود لذا آمادگی یاران امام(ع) امری لازم و ضروری به نظر میرسد، بنابراین وظیفه همه معتقدین به ظهور و منتظرین آن است که همواره از آمادگی لازم دفاعی بر خوردار بوده باشند و به سخن خداوند متعال در قرآن کریم لبیک گویند که میفرماید: در برابر آنها آنچه توانایى دارید از نیروهاى مسلح پیاده و سواره آماده کنید تا وسیله آن نیروها، دشمنان خدا و دشمنان خودتان را بترسانید...»
بصیرت و آگاهی عمومی
یکی دیگر از آثار انتظار را میتوان بصیرت و آگاهی عمومی بر شمرد، همانگونه که انتظار موجب بصیرت فردی است باعث بصیرت عمومی نیز خواهد بود زیرا از جمله ویژگیهای یاران امام مهدی(ع) و منتظرین آن حضرت بالا بردن سطح معرفت و شناخت نسبت به اجزاء مختلف دین در حوزههای گوناگون اعتقادی و سیاسی و اجتماعی و فرهنگی و ... است. یعنی فردی میتواند مدعی پیروی از امام(ع) را داشته باشد و در مسیر ایشان حرکت نماید و از منتظرین به حساب آید که از درجه بالای بصیرت و آگاهی بر خوردار باشد. این امر وقتی عمومی شد بیشک فراگیری آن در میان معتقدین به امام مهدی(ع) و منتظرین ایشان موجب بالا رفتن سطح آگاهی و معرفت عمومی میشود و زمینه را برای ظهور آسان خواهد نمود. اما نکتهای که نباید از آن غفلت نمود این است، که این یاران بهتدریج در جامعه قبل از ظهور یعنی جامعه منتظر تربیت شدهاند و خود از منتظرین محسوب میشوند. پس جامعه منتطر از چنان ظرفیتی برخوردار است که توانسته چنین افرادی را پرورش دهد و آنها را تربیت نماید. بنابراین جامعه منتظر، جامعه آگاه و بصیر خواهد بود.
استقامت و اقتدار اجتماعی
یکی دیگر از آثار اعتقاد به ظهور امام مهدی(ع) و در انتظار آن حضرت بهسر بردن، ایجاد روح استقامت و پایداری در مقابل سختیها و نابسامانیها و به دنبال آن تحقق اقتدار اجتماعی است. زیرا جامعهای که معیارها و موازین دینی را در دستور کار خود قرار داده باشد و با ضوابط ایده انتظار به تربیت افراد پرداخته باشد قهرا با اقتداء به دستورات دینی و اولیای دین از اقتدار خاصی بر خوردار خواهد بود. یاران ویژه امام مهدی(ع) که در چنین فضایی تربیت یافتهاند از اقتدار و قوت قلبی بسیار بالا برخوردارند و از این جهت ممتازند.
امیرالمؤمنین(ع) درارتباط با توصیف یاران امام مهدی(ع) فرمود: «اصحاب مهدى(ع) مانند شیرهایى هستند که از جنگل بیرون آمده‌اند، قلب‌هاى آنها تکه‌هاى آهن است، اگر بخواهند کوهى را از جا در آورند از جا در خواهند آورد. روش و لباس یکسانى دارند، مثل این که همه از یک پدر هستند».
گسترش معنویت در جامعه
یکی دیگر از آثار اعتقاد به امام مهدی(ع) و ظهور ایشان، فراگیری و گسترش معنویت در جامعه است. زیرا گسترش باورمندی به ظهور و فراگیری ایده انتظار موجب میگردد تا باورمندان به این اعتقاد در صدد خودسازی و تهذیب نفس بر آیند، این امر باعث میشود تا افراد از پوسته و لایههای روئین این اعتقاد گذر کرده وبه عمق و مغز آن برسند و به آن بیاندیشند و زندگی خود را برطبق آن سامان دهند. و از این راه به ایجاد و فراهم آمدن زمینههای گسترش معنویت و تقویت آن در جامعه کمک میکنند. زیرا مردمی که با یاد امام(ع) زندگی خود را سر و سامان میدهند و در انتظار ظهور مبارک وی روز و شب میگذرانند سعی بر کسب رضایت ایشان خواهند داشت و بر طبق معیارهای مورد قبول وی حرکت میکنند.
گسترش امر به معروف و نهی از منکر
یکی از واجبات دینِی که در قرآن کریم و روایات اسلامی بر آن تأکید بسیاری شده، امر به معروف و نهی از منکر است. هرچه معرفت دینی افراد بالاتر بوده باشد مسئولیت پذیریشان نسبت به امور دینی و انجام دستورات الهی نیز بیشتر خواهد بود بر این اساس با عنایت به اینکه فرض بر این است جامعه منتظر نسبت به اجزاء مختلف دین از شناخت خوبی برخوردار است و در ارتباط با اجرای دین در جامعه احساس مسئولیت بیشتری میکند در نتیجه برای اجرایی شدن فریضه امر به معروف و نهی از منکر تلاش مضاعفی از خود نشان میدهد./997/د101/ب6
منبع: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی