کتاب «آداب مهرنویسی در دوره اسلامی» منتشر شد

به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از  سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، کتاب «آداب مُهرنویسی در دورۀ اسلامی(از ایلخانان تا پایان قاجاریه)» تألیف محمدصادق میرزاابوالقاسمی از سوی انتشارات سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران به چاپ رسید.

 در این کتاب به بررسی ویژگی‌های کلی و ظاهری مهرهای اسلامی از دوران ایلخانی تا پایان قاجاریه پرداخته شده است و به‌طور خاص رابطه میان متن و ترکیب خوشنویسی در مهرهای حکومتی و دیوانی این دوران مورد مطالعه قرار گرفته است. این موضوع در این کتاب به شناخت آداب و ضابطه‌های تحریر مهرهای متأخر اسلامی انجامیده است و احتمال تأثیرات مهرنویسی در تحولات خوشنویسی را مطرح کرده است.

کتاب آداب مُهرنویسی در دورۀ اسلامی شامل یک مقدمه، سه بحث اصلی، یک مؤخره و یک ضمیمه است: در بخش اول ابتدا گزارشی نسبتاً جامع از اهم تحقیقات مهرشناسی اسلامی ارائه و سپس روش‌های مواجهۀ محققان با جوانب مهرشناسی اسلامی و دیدگاه‌های آنان در طبقه‌بندی اطلاعات مهرهای اسلامی، به‌ویژه مهرهای متأخر اسلامی، بررسی شده است. «مهرهای متقدم اسلامی» و «مهرهای متأخر اسلامی» مبحث دیگر کتاب حاضر است. در این بخش دوران تاریخی مهرهای متقدم اسلامی از صدر اسلام تا آغاز حکومت ایلخانان مغول و مهرهای متأخر اسلامی با فرض چند پیشامد دیوانی، ازجمله پیدایی مهرهای جوهری، از ایلخانان تا پایان قاجار را در نظر گرفته شده است. در مبحث آخر نیز زیر عناوین «ویژگی‌های فنی»، «ویژگی‌های ظاهری»، «ویژگی‌های ادبی»، و «ویژگی‌های خوشنویسی»، به تحلیل و توصیف ویژگی‌های مهرهای متأخر اسلامی پرداخته شده است.

حاصل این گفتار‌ها نشانگر دو موضوع عمده است: یکی این‌که بخشی از قواعد خوشنویسانۀ مهرهای اسلامی بر چارچوب نظری قوانین دیوانی اسناد و مکاتبات وضع شده و خواه‌ناخواه به سازوکاری در خوشنویسی نیز انجامیده است؛ دیگر این‌که ظاهراً ساختار ترکیب در مهرهای متأخر اسلامی تابعی از متن بوده است و در راستای ارائۀ هرچه بهتر و روشن‌تر آن به‌کار می‌رفته است، اما محدودیات ناشی از قواعد دیوانی همزمان متن را به خدمت ترکیب درآورده است و این رابطۀ دوسویه به‌تدریج ساختار مهرهای اسلامی را تابع الگوهایی ثابت کرده است و نتیجۀ آن ظاهراً شبیه‌‌شدن بیش‌ازپیش مهرها به یکدیگر بوده است. با این حساب جلوۀ زیباشناسانۀ مهرهای متأخر اسلامی از خوشنویسی به مهرنویسی تقلیل یافته است، چون شامل تکرار و تکثیر و تقلید چندین فرم و قاعدۀ مبنا در ترکیب مهرهای متعدد شده است. این مباحث مفصلاً در مؤخرۀ کتاب تشریح شده است.

مطالب این کتاب عمدتا با استناد به اسناد و متون تاریخی، منشآت، و آداب‌نامه‌های دیوانی نوشته شده است. تصویرهای منتخب نیز حتی‌المقدور از روی اسناد و مکتوبات و منابع مرجع ـ خصوصاً مجموعۀ اسناد بقعۀ شیخ صفی‌الدین اردبیلی در بخش اسلامی موزۀ ملی ایران و آرشیو اسناد سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران ـ گرفته شده است./998/د102/ق