وقتی یک روحانی، ناجی مرد شرور می‌شود
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، فیلم سینمایی نهنگ عنبر که به کارگردانی سامان مقدم هم اکنون بر پرده سینماهای کشور است و در شهر مقدس قم نیز اکران شده است روایتگر داستان زندگی مردی است که در دهه 60 با اوج و فرودهای زندگیش دست و پنجه نرم می‌کند و از این رهاورد لحظاتی گاه مفرح و گاه تلخ برای مخاطبان پدید می‌آید.
در این فیلم مخاطبان با داستان زندگی ارژنگ صنوبر همراه می‌شوند؛ مردی رنجور و زخم خورده که همراهش می‌شویم تا تجربه‌های متفاوت و پیچیده‌اش از عشق و مصائبی که در زندگی دچارش می‌شود را برایمان بازگو کند...
بازگشت به دهه شصت با بازسازی نوستالوژی های آن روزگار
در این فیلم ارژنگ به مثابه نمادی از نسل مردان دهه شصتی با همه آرزوها و آمال و آلامشان حضور دارد و فراز و فرودهای زندگی‌اش در عرصه‌های مختلفی از عشق گرفته تا سختی معیشت و از بیکاری و بیعاری گرفته تا دردسرهای خاص آن دوران برای مردی از تبار او روایت می‌شود.
فیلم به خوبی توانسته است نمادهای ایران دهه شصت را بازآفرینی و بازسازی کند و در این مسیر نقب‌هایی به آن دوران بزند و به عبارت دیگر نوستالوژی آن سال‌ها را برای مخاطبانش تداعی نماید.
مردی زخم خورده از فریب و نیرنگ آدمیان روزگار سفله مدار
در این فیلم ما با شخصیت اصلی داستان که مردی است زخم خورده از مرارت‌های روزگار و سرشار از حسرت اندوه بار همراه می‌شویم و با تلخی مصایبی که بر او رفته و می‌رود غمگین می‌شویم و با شیرین کاری‌هایش می‌خندیم؛ با زبل بازی‌هایش مشعوف می‌شویم و با نوستالوژی آفرینی‌هایش لذت می‌بریم و به یاد یکی از طلایی‌ترین دوران‌های زندگی مان در ایران به خاطر بار سنگین و غنی و پرحجمی از نوستالوژی می افتیم؛ دهه شصت.
فیلم در عین اینکه بیشتر به سمت طنز و فکاهه و هجو می‌رود اما از روایت وقایع تاریخی ایران هم غافل نمی‌شود و تلاش می‌کند هم توجهی به واقعه جنگ هشت ساله تحمیلی داشته باشد و هم اوضاع جامعه ایران را به جهت‌های مختلف از جمله تضادهای طبقاتی و ... روایتگر باشد.
حکایت همیشگی جنگ صداقت و راستی با دروغ و پلشتی
به همین جهت است که بایستی نهنگ عنبر را به نوعی در دسته فیلم‌های نوستالوژی بازانه و در عین حال آسیب شناسانه دسته بندی کرد.
حکایت راستی و صداقت و پاکباختگی در مصاف با نیرنگ و ریا و دغل، همان مضمون همیشگی و تاریخی و ریشه داری است که دستمایه اصلی نهنگ عنبر نیز قرار می‌گیرد.
در عین حال این فیلم وجهی موزیکال هم دارد و حجم بکارگرفته شدن موسیقی در آن قابل توجه است که البته گاه کاتالیزور روایت فیلم بوده و گاه هم اطناب و اختلال در روایت ایجاد کرده و به اصطلاح از فیلم بیرون می زند.
اما یکی از ویژگی‌های قابل توجه در فیلم نهنگ عنبر حضور یک شخصیت روحانی در بستر اصلی روایت فیلم است که به نوعی ناجی کاراکتر مصیب دیده و دردسرساز فیلم می‌شود و تلاش می‌کند با دستگیری او و ایفای نقش ملجأ و مأمن برای او، شخصیت جوان شرور و مشکل زای فیلم را در زیر چتر حمایتی خویش، به سمت و سوی درستی و راستی رهنمون شود.
ظهور یک روحانی به مثابه ناجی قهرمان شکست خورده داستان
روحانی فیلم که در واقع می‌توان ایفای نقش آن را، یکی از تجلیات زیبای روحانیت در سینمای ایران دانست با متانت و نجابتی خاص و همانطور که گفتیم در قامت یک منجی در اثنای روایت کاراکتر اصلی فیلم، ظهور می‌یابد و او را برای بازگشتن به جامعه و قرار گرفتن در مسیری درست و نیکو و مفید فایده، یاری می‌رساند.
این تلاش و تصویری که مبتنی بر آن، از نوع و کارکردهای روحانیت در جامعه، در فیلم شاهدیم در حقیقت بازآفرینی یکی از وظایف اصلی و گاه مغفول مانده این طیف مهم و سرنوشت ساز در عرصه اجتماعی است که همان نقش دستگیری از درماندگان و آسیب دیدگاه جامعه در برابر طوفان شدائد و مصائب مختلف باشد.
یادآوری کوچکی از حقیقت بزرگ تاریخ روحانیت شیعی
روحانیت شیعی نه بناست در برج عاجی شبیه آنچه طیف شبه روشنفکری برای خود ساخته است بنشیند و نه بناست در جامه رهبانیتی شبیه آنچه کلیسای قرن 19 اروپا برای خود بنا نهاد قرار گیرد.
روحانیت شیعه همیشه در طول تاریخ یار و یاور و در کنار و در میان مردم بوده است و همیشه به خصوص برای قشر ضعیف و ستمدیده و «پابرهنه» جامعه ملجأ بوده و پناهگاه قرار گرفته است.
فیلم نهنگ عنبر شاید فیلم درجه یک و قابل دفاع تمام قدی نباشد و ایرادهای بسیاری در خود داشته باشد - که دارد- اما حقیقت آن است که تصویری که از روحانی در این فیلم می‌بینیم فارغ از سایر اجزاء و ویژگی‌های فیلم، تصویری زیبا و قابل توجه و تأمل است.
تصویری که شاید در کمتر فیلمی دیده باشیم و در عالم واقع هم گاه کمابیش مورد غفلت ما واقع شده باشد.
تصویری که ظهور و بروز عینی‌اش بی تردید می‌تواند گره از مشکلات بسیاری بگشاید و ما را در مسیر رشد و هدایت فرهنگی و معنوی جامعه یاری رساند.
روحانی مردمی؛ تصویری صمیمی و آشنا از آنچه دوست داریم و داریم
از دیگر ویژگی‌های روحانی فیلم نهنگ عنبر دوری و حذر او از ایجاد شرایط خاص برای او در ملأ عام و در میان مردم است؛ او دوست ندارد از مردم عادی جدا باشد و حصار و حائلی میان او و مردم پدید آید.
او تلاش می‌کند مسیر هدایتگرانه خود را با آرامش و طمأنینه و در بین مردم و میان کوچه و خیابان پی بگیرد و در این مسیر نه قائل به محافظ و بادیگارد است و نه نیازی می‌بیند کسی راه را برای او باز کند و مردم را از سر راهش بردارد!
و این همان تصویر آشنایی است که همه ما از بزرگان و پیشوایانمان در طول تاریخ شاهد بوده‌ایم و همان مسیری است که در سیمای رهبران عالیقدر انقلاب اسلامی مان بارها و بارها ناظر گشته‌ایم که چگونه در عالی‌ترین سطح و بالاترین مقام دینی و سیاسی، همچنان در میان مردم و با مردم‌اند و سادگی و بی پیرایگی وجه تمایز آن‌ها از دیگر رهبران سیاسی در سایر ملل و کشورهاست.
فیلمی کوچک با یک یادآوری بزرگ
شاید اگر فیلم نهنگ عنبر در کنار همه نقصان‌ها و معایبش، گویا و جویای همین یک نکته آنهم درباره قشر مهم و تأثیرگذار روحانیت بوده باشد، بتوان آن را در رده فیلم‌های مهم و درخور توجه در سینمای سالهای اخیر کشورمان دانست.
سینمایی که هم وظیفه آینگی دارد و هم وظیفه تذکر و تنبه و یادآوری؛ سینمایی که باید بتواند مخاطبان را با تلنگرهایی از آن نوع که در کاراکتر روحانی این فیلم شاهدیم، در عین فرح بخشی و نوستالوژی بازی و فکاهه و شادی و سرگرم سازی و... با حقایق و وقایعی ارزشمند و سترگ و شگرف آشنا کند.
تاریخ ما سراسر سرشار است از این بارقه‌های روشن و امید بخش و آموزنده؛ تنها نگاهی ریزبین و نکته سنج و لطیف لازم است تا آن‌ها را دریابد و بر غنای هنر هفتم ایران امروز بیافزاید.
محمدرضا محقق
/1327/ی702/س